Kraków Miasto Literatury UNESCO

Kraków Miasto Literatury UNESCO – członek Sieci Miast Kreatywnych UNESCO. Sieć powstała w 2004 roku, aby promować współpracę między miastami, które uważają kreatywność za strategiczny czynnik zrównoważonego rozwoju^[1]. Każde miasto należące do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO realizuje jej idee na jednym z siedmiu pól kreatywnej działalności, które stanowią: literatura, film, muzyka, media arts, design, gastronomia oraz rzemiosło i sztuka ludowa. Kraków otrzymał tytuł Miasta Literatury UNESCO 21 października 2013 r. jako pierwsze słowiańskie i drugie nieanglojęzyczne miasto na świecie^[2]. Głównym zadaniem Krakowa Miasta Literatury UNESCO jest tworzenie i realizacja programu promocji literackiego dziedzictwa, popularyzacji czytelnictwa wśród mieszkańców i wsparcia dla lokalnego rynku książki^[3].

Operatorem programu Krakowa Miasta Literatury UNESCO jest Krakowskie Biuro Festiwalowe.

Kraków w Sieci

W efekcie trwających ponad trzy lata starań, które zaowocowały stworzeniem spójnej strategii rozwoju lokalnego życia literackiego^[4], Kraków uzyskał w 2013 r. – jako pierwsze miasto słowiańskie i drugie w Europie Kontynentalnej – tytuł Miasta Literatury UNESCO, będąc jednocześnie pierwszym polskim przedstawicielem w Sieci. Od samego początku jest jej aktywnym i zaangażowanym członkiem, również na wewnętrznych szczeblach organizacji. Kraków od 2013 r. pełni funkcję koordynatora Miast Literatury, polegającą na pośredniczeniu w ich kontaktach z Sekretariatem UNESCO, ułatwianiu między nimi przepływu informacji oraz czuwaniu nad przebiegiem realizowanych wspólnie projektów^[5]. Ponadto Kraków zasiada w Komitecie Sterującym Sieci Miast Kreatywnych, gdzie uczestniczy w podejmowaniu kluczowych decyzji na szczeblu generalnym.

Program

Na program Krakowa Miasta Literatury składają się działania i inicjatywy w 10 obszarach strategicznego rozwoju^[6]:

• Integrowanie życia literackiego w całym bogactwie i różnorodności
• Tworzenie połączeń między literaturą, nowymi mediami i przemysłami kreatywnymi
• Kreowanie postaw czytelniczych
• Organizacja wydarzeń i festiwali literackich
• Wspieranie rozwoju przemysłów książki
• Inicjowanie i wspieranie obecności literatury w przestrzeni publicznej
• Rozwijanie programów stypendialnych
• Rozwijanie związków literatury z prawami człowieka
• Zacieśnianie współpracy międzynarodowej w dziedzinie literatury
• Edukacja literacka

Projekty

Festiwale

Kraków Miasto Literatury UNESCO jest gospodarzem dwóch dużych festiwali literackich: Festiwalu Conrada (największego wydarzenia tego typu w Polsce) oraz Festiwalu Miłosza. Oba festiwale otrzymały w 2017 r. od Europejskiego Stowarzyszenia Festiwali^[7] znak jakości EFFE Label, przyznawany wydarzeniom o międzynarodowej randze, wyróżniającej się jakości artystycznej i wysokim zaangażowaniu lokalnej społeczności^[8].

Wsparcie dla debiutów

Kraków Miasto Literatury UNESCO angażuje się we wspieranie młodych talentów i literackich debiutantów. Co roku podczas Festiwalu Conrada przyznawana jest Nagroda Conrada za najlepszy debiut. We współpracy z Fundacją Tygodnika Powszechnego oraz Instytutem Książki stworzono także skierowany do oficyn wydawniczych program Promotorzy Debiutów^[9], który zapewnia wydawcom środki na pokrycie kosztów publikacji debiutanckich utworów. Ponadto realizowany jest Kurs Kreatywnego Pisania Miasta Literatury UNESCO, który pozwala jednoczyć i kształcić młode talenty pod okiem uznanych i doświadczonych pisarzy.

Czytaj PL!

Czytaj PL! to stworzona we współpracy z platformą e-booków Woblink.com akcja promująca czytelnictwo poprzez umożliwienie darmowego dostępu do elektronicznych wersji książkowych nowości i bestsellerów. Organizatorzy rozwieszają w miejscach publicznych (głównie na przystankach i w szkołach) plakaty z kodami QR, które, zeskanowane przy użyciu aplikacji Woblink, dają mobilny dostęp do wybranych książek.

Kody Miasta

W ramach projektu Kody Miasta ławki na krakowskich Plantach opatrzone zostały specjalnymi tabliczkami, na których znajdują się nazwiska ważnych dla Krakowa pisarzy i specjalne kody QR, odsyłające do strony internetowej z fragmentem tekstu danego autora oraz nagraniem w polskiej i angielskiej wersji językowej (przypis).

Multipoezja. Wiersze na murach

W każdym pierwszym tygodniu miesiąca na ścianie Kamienicy Potockich przy Rynku Głównym 20 wyświetlane są wiersze autorów związanych z innymi Miastami Literatury – Dublinem, Edynburgiem, Iowa City, Melbourne, Norwich i Reykjavikiem^[10].

Domofon poezji

Domofon poezji został zamontowany przy drzwiach do kawiarni Nowa Prowincja przy ul. Brackiej 3-5. Wszystkie guziki opatrzone są nazwiskami związanych z Krakowem poetów, m.in. Wisławy Szymborskiej, Ewy Lipskiej, Czesława Miłosza, Adama Zagajewskiego, Ryszarda Krynickiego czy Bronisława Maja. Po naciśnięciu któregoś z nich z głośnika domofonu słychać głos danych poetek i poetów, czytających swoje wiersze.

Spacery literackie

Kraków Miasto Literatury UNESCO organizuje cykliczne spacery literackie, dzięki którym czytelnicy mają okazję wraz z przewodnikiem zobaczyć ważne dla najwybitniejszych pisarzy żyjących w Krakowie budynki i miejsca. Do tej pory wytyczono w ramach projektu kilka szlaków literackich, poświęconych Wisławie Szymborskiej, Czesławowi Miłoszowi, Stanisławowi Lemowi, Stanisławowi Wyspiańskiemu czy Josephowi Conradowi^[11].

Krakowskie Księgarnie na Medal

Projekt koncentruje się na współpracy ze stacjonarnymi księgarniami w Krakowie i został przygotowany z myślą o czytelnikach, miłośnikach książek i księgarzach. Ma za zadanie wesprzeć krakowski rynek książki poprzez integrację, koordynację i realizację bogatego programu wydarzeń kulturalnych w krakowskich księgarniach stacjonarnych. W ramach projektu księgarnia mają zdobyć dodatkowe narzędzia i metody promocji, a także wzbogacić ofertę kulturalną i zbudować trwałe relacje z czytelnikami.

Krakowski Kiermasz Książki

Krakowski Kiermasz Książki to cykliczna impreza, która promuje ideę drugiego obiegu literatury. Odbywa się raz na kilka tygodni na Placu św. Marii Magdaleny w Krakowie, gdzie kilkunastu krakowskich  antykwariuszy i bukinistów rozkłada stoiska, prezentując swoją ofertę czytelnikom. Kiermaszowi zawsze towarzyszą dyskusje, spotkania literackie, a także plenerowe widowiska.

Festiwal Niezależnych Księgarni

Festiwal Niezależnych Księgarni to projekt Fundacji Kopernika realizowany w księgarniach pod patronatem Krakowa Miasta Literatury UNESCO. FNK stanowi całoroczny cykl wydarzeń tworzonych przez księgarzy dla wszystkich czytelników, którzy chcą wspólnie rozmawiać o książkach.

Czytaj lokalnie

Projekt mający na celu promocję księgarń jako centrów kultury i miejsc tworzenia więzi społecznych. Czytaj lokalnie promuje najbardziej oryginalne księgarnie, prowadzące unikalną, autorską i oddolną działalność kulturalną. W ramach projektu powstała seria wywiadów z pracownikami i znanymi bywalcami najciekawszych krakowskich księgarń.

Drugie Życie Książki

Akcja umożliwiająca czytelnikom bezpłatne wymienianie się książkami. Odbywa się cyklicznie w najciekawszych związanych z literaturą miejscach w Krakowie.

Współpraca międzynarodowa

ICORN (International Cities of Refuge Network)

ICORN to niezależna sieć miast, oferująca azyl pisarzom i artystom prześladowanym za swoją twórczość, występująca w obronie wolności słowa i demokratycznych wartości oraz działająca na rzecz międzynarodowej solidarności. Miasta członkowskie sieci oferują schronienie tym, którzy z powodu prześladowań nie mogą swobodnie żyć i tworzyć we własnej ojczyźnie. Głównym celem ICORN jest zapewnienie azylu jak największej liczbie prześladowanych pisarzy i artystów, a także stworzenie wraz z siostrzanymi organizacjami trwałej globalnej sieci stającej w obronie wolności słowa. W latach 2011–2017 Kraków gościł w ramach programu ICORN siedmioro pisarzy: Marię Amelie (właściwe nazwisko Madina Salamowa – Osetia Północna, dziś w Norwegii), Kareema Amera (Egipt/dziś w Norwegii), Mostafę Zamaninija (Iran), Lawona Barszczewskiego (Białoruś), Asli Erdogan (Turcja), Felixa Kaputu (Kongo) oraz Monema Mahjouba (Libia). W realizacji programu ICORN Kraków Miasto Literatury współpracuje ze Stowarzyszeniem Willa Decjusza, które koordynuje pobyt rezydentów i zapewnia im miejsce pracy twórczej^[12].

Drop the Mic. Nordic-Baltic Slam Poetry Network

Drop the Mic to projekt mający na celu stworzenie międzynarodowej przestrzeni poetów, pisarzy, tekściarzy i organizatorów festiwali oraz slamów poetyckich, wspierających literaturę w ujęciu performatywnym. Projekt ma za zadanie popularyzację slamu poetyckiego i międzynarodową integrację jego środowiska poprzez wspólne uczestnictwo w projektach. Do tej pory wydarzenia związane z Drop the Mic (spotkania, warsztaty, slamy poetyckie) odbyły się Reykjaviku (Islandia), Tartu (Estonia), Kopenhadze (Dania), Heidelbergu (Niemcy) oraz Krakowie^[13].

Engage! Young Producers

Engage! Young Producers to międzynarodowy projekt edukacyjny ukierunkowany na promowanie zaangażowanego uczestnictwa młodzieży w życie literackie i kulturalne, pojmowanego jako środek do kształtowania umiejętności krytycznego myślenia oraz lepszego rozumienia wielokulturowej rzeczywistości. Głównym adresatem projektu jest młodzież licealna (między 16 a 19 rokiem życia), zwłaszcza ta z utrudnionym dostępem do kultury, a także wszelkie lokalne organizacje i instytucje kulturalne, których działalność wiąże się z literaturą. Engage! odbywa się jednocześnie w kilku europejskich miastach (Barcelona, Norwich, Vaxjo, Kraków), a każde z nich przy wsparciu szkół średnich, bibliotek i instytucji kultury, opracowuje własny, przystosowany do lokalnych warunków i potrzeb program, aby jak najlepiej zrealizować ogólne założenia całego projektu Engage!. W ramach Engage! Young Producers Krakowskie Biuro Festiwalowe realizuje roczny program edukacyjny dla licealistów – Słowo w słowo. Poetry is my language^[14].

Program Rezydencjalny Krakowa Miasta Literatury UNESCO

Program rezydencjalny skierowany do pisarzy i twórców z  pozostałych Miast Literatury UNESCO. W ramach stypendialnego pobytu w Krakowie rezydenci mają szansę poznać krakowskie życie literackie,  nawiązać kontakty z lokalną branżą literacką i pisarzami. Do tej pory Kraków gościł Brynjara Jóhannessona z Reykjaviku, Sarah Stewart z Edynburga oraz Sarah Herman z Norwich.