Kuks (górnictwo)

Kuks (niem. Kux) – pojęcie z zakresu prawa górniczego, oznaczające udział^[1] gwarka, który stanowił ${\displaystyle {\tfrac {1}{128}}}$ części nadania górniczego^[2]; połowa kuksa to grenis^[3].

Ten artykuł dotyczy pojęcia z zakresu prawa górniczego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Dokument poświadczający udział w wysokości 1 kuksa, wystawiony w 1920 roku

Gwarkowie, którzy dysponowali swoimi kuksami, byli zrzeszeni w bractwach górniczych zwanych również gwarectwami^[4]. W Polsce takie stowarzyszenia powstawały od 1363 roku^[4].

Gwarectwa tzw. starego prawa (według landrechtu pruskiego z 1794 roku^[5]) dzieliły się na 128 kuksów^[6] , co wynikało z podziału pola górniczego, zaś gwarectwa tzw. nowego prawa (Das Allgemeine Berggesetz für die Preußischen Staaten, uchwalone 24 czerwca 1865 roku^[7]) dzieliły się na 100, 1000^[8][6]  lub na wielokrotności tysiąca, lecz nie więcej niż 10 000^[7].

Przykładowy podział kuksów na Śląsku według starego prawa wyglądał następująco:

• 122 kuksy gwareckie^[6] [9]
• pozostałe tzw. „wolne kuksy”^[6] :
  • 2 kuksy przypadały właścicielowi gruntu, na którym prowadzono eksploatację (tylko w przypadku osiągniętego zysku)^[10]
  • 2 kuksy przeznaczano na utrzymanie szkół i kościołów^[9]
  • 2 kuksy przypadały kasie Spółce Brackiej^[9]

Cechą charakterystyczną udziałów w postaci kuksów jest brak ustalonej wartości nominalnej, jak w przypadku akcji^[5].

W II połowie XX wieku udziały w postaci kuksów były oficjalnie notowane na giełdzie papierów wartościowych w Düsseldorfie (niem. Börse Düsseldorf)^[7].