Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki

Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – osoby, które za swój wkład w rozwój fizyki zostały wyróżnione przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk Nagrodą Nobla. Przyznawane od 1901 roku wyróżnienie ufundowane zostało przez szwedzkiego przemysłowca, Alfreda Nobla w jego testamencie^[1]. Spadkiem fundatora zarządza Fundacja Nobla, która inwestuje środki w taki sposób, by nagroda mogła być przyznawana corocznie^[2].

Alfred Nobel

Nominacje i wybór laureatów

Laureatów nagrody wybiera Królewska Szwedzka Akademia Nauk spośród kandydatów rekomendowanych przez działający przy akademii Komitet Noblowski w dziedzinie fizyki^[3]. Komitet składa się z sześciu osób, wybieranych spośród członków akademii na trzyletnie kadencje^[3]. Celem gremium jest przeprowadzanie procedury zbierania kandydatur oraz ich wstępna selekcja. Nominacje na laureatów nadsyłać mogą jedynie wybrane przez komitet osoby, należące do jednej z poniższych grup:

• członkowie (szwedzcy lub zagraniczni) Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk;
• dotychczasowi laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki;
• specjalizujący się w fizyce profesorowie i adiunkci, zatrudnieni na uniwersytetach i politechnikach Szwecji, Norwegii, Danii, Finlandii oraz Islandii lub pracownicy naukowi Instytutu Karolinska w Sztokholmie;
• członkowie Komitetu Noblowskiego w dziedzinie fizyki;
• zatrudnieni na równorzędnych stanowiskach na jednym z co najmniej sześciu wybranych przez Akademię uniwersytetów (aby zapobiec faworyzowaniu kandydatów pod względem narodowościowym);
• inni naukowcy uznani przez Akademię za odpowiednich^[4].

Wybór przez Akademię osób i placówek opisanych w dwóch ostatnich punktach następuje do końca września każdego roku^[4]. Komitet Noblowski we wrześniu roku poprzedzającego wręczenie wyróżnienia rozsyła formularze nominacyjne do około trzech tysięcy spełniających kryteria osób^[4]. Termin nadsyłania nazwisk kandydatów upływa 31 stycznia w roku wręczenia nagrody. Wstępnej selekcji zgłoszonych kandydatur dokonuje Komitet Noblowski, wybierając około 250–300 kandydatów, po czym powiadamia ekspertów w danych dziedzinach, którzy będą w stanie ocenić wkład merytoryczny osób nominowanych. Konsultacje takie trwają od marca do maja, następnie Komitet sporządza dla Akademii raport, zawierający opinie ekspertów oraz nazwisko lub nazwiska osób rekomendowanych przez Komitet do wyróżnienia^[4]. Dokument ten po podpisaniu przez członków Komitetu jest we wrześniu przedstawiany członkom Akademii. Dyskusja nad raportem odbywa się na dwóch spotkaniach sekcji fizycznej Akademii, po czym na początku października w głosowaniu większościowym wybierany jest laureat^[4]. Nazwisko wyróżnionej osoby lub wyróżnionych osób jest podawane do publicznej wiadomości. Wszelkie dokumenty, opinie ekspertów, nazwiska kandydatów oraz osób nominujących pozostają niejawne przez 50 lat^[4].

Nagroda

Dyplom Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki

Dyplom Erica Cornella, laureata z 2001 roku wykonany przez Nilsa Stenqvista i kaligrafowany przez Annikę Rücker

Dyplom Wilhelma Röntgena z 1901 roku wykonany metodą litografii

Uroczystość wręczenia wyróżnień odbywa się co roku 10 grudnia w rocznicę śmierci fundatora^[5] w budynku sztokholmskiej filharmonii (od 1926 roku)^[5]. Po wręczeniu dyplomów i medali w ratuszu miejskim urządzany jest uroczysty bankiet na około 1300 gości, w tym około 250 studentów^[5]. W obu imprezach obok laureatów i ich rodzin biorą udział król i królowa Szwecji oraz inni członkowie rodziny królewskiej, a także przedstawiciele rządu i parlamentu Szwecji.

Medal, który otrzymują laureaci podczas uroczystości wręczenia nagrody, zaprojektowany został przez Erika Lindberga. Przedstawia on personifikację Natury, której zasłonę zdejmuje z twarzy Geniusz Nauki^[6]. Na otoku medalu znajduje się łacińska inskrypcja będąca cytatem z VI księgi Eneidy Wergiliusza:

Inventas vitam iuvat excoluisse per artes^[a].

Pod postaciami Natury i Geniuszu wygrawerowane są imię i nazwisko laureata oraz napis REG. ACAD. SCIENT. SUEC. (Regia Academia Scientiarum Sueciae) oznaczający Królewską Szwedzką Akademię Nauk. Każdy z laureatów otrzymuje ponadto dyplom, o wyglądzie którego rokrocznie decyduje akademia. Treść dyplomu, kaligrafowana ręcznie po szwedzku, pozostaje niezmieniona^[7].

Poza dyplomem i medalem wyróżnieni Nagrodą Nobla otrzymują kwotę pieniędzy, która nie jest stała (np. w 2018 roku wynosiła 9 mln SEK do podziału między laureatów)^[8][9]. Środki na ufundowanie nagrody pochodzą z majątku pozostawionego przez Alfreda Nobla i zgodnie z jego testamentem są inwestowane przez Fundację Nobla^[1].

Laureaci

W latach 1901–2024 wyróżnionych Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki zostało łącznie 226 osób, w tym pięć kobiet: Maria Skłodowska-Curie (1903), Maria Goeppert-Mayer (1963), Donna Strickland (2018), Andrea Ghez (2020)^[10][11][12] i Anne L’Huillier (2023). John Bardeen, jako jedyny laureat^[11], uhonorowany został dwukrotnie: w 1956 za udział w wynalezieniu tranzystora^[13], oraz ponownie w 1972 za wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa (tzw. teoria BCS)^[14]. Najmłodszym laureatem był wyróżniony w 1915 roku wraz z ojcem William Lawrence Bragg za wkład w badanie struktury krystalicznej przy użyciu promieni Röntgena^[15][11]; w chwili ogłoszenia wyróżnienia miał 25 lat. W 2018 w wieku 96 lat Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymał Arthur Ashkin, stając się tym samym najstarszym laureatem^[11].

Statut Fundacji Nobla przewiduje możliwość wyróżnienia do trzech osób każdego roku, między które dzielona jest nagroda pieniężna. Do 2024 roku Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki wręczona została 118 razy, przy czym 47-krotnie laureatem była jedna osoba, 33 razy zostały wyróżnione dwie osoby, zaś sytuacja, gdy wyróżnionych było trzy osoby, miała miejsce 38 razy.

Sześciokrotnie Królewska Szwedzka Akademia Nauk zdecydowała nie przyznawać wyróżnienia na mocy zapisu w statucie Fundacji, który stwierdza, że jeśli w danym roku spośród zaproponowanych kandydatów nie ma osoby, której wkład w rozwój nauki, zdaniem Akademii, zasługiwałby na nagrodę, wówczas środki pieniężne na nagrodę są rezerwowane i mogą zostać przeznaczone na dodatkową nagrodę w kolejnym roku^[b][11]. Jeśli w następnym roku nie został wskazany laureat zaległej nagrody, zarezerwowane na nią środki wracają do dyspozycji Fundacji^[11].

Lista laureatów

Poniższa tabela zawiera chronologiczny spis osób, odznaczonych Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki, z podaniem uzasadnienia i miejsca pracy w chwili otrzymania wyróżnienia.

Rok	Wyróżniony[16]		Afiliacja	Uzasadnienie
1901		Röntgen, Wilhelm ConradWilhelm Conrad Röntgen[17]	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium	„W uznaniu zasług, które oddał przez odkrycie promieni nazwanych jego imieniem”
1902		Lorentz, HendrikHendrik Lorentz[18]	Uniwersytet w Lejdzie	„W uznaniu niezwykłych zasług, jakie oddali przez badania nad wpływem magnetyzmu na zjawisko promieniowania”
		Zeeman, PieterPieter Zeeman[19]	Uniwersytet Amsterdamski
1903		Becquerel, HenriHenri Becquerel[20]	École polytechnique	„W uznaniu niezwykłych zasług, jakie oddał przez odkrycie radioaktywności naturalnej”
		Curie, PierrePierre Curie[21]	École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris	„W uznaniu ich zasług, jakie oddali poprzez wspólne badania nad zjawiskiem promieniotwórczości odkrytym przez profesora Henri Becquerela”
		Skłodowska-Curie, MariaMaria Skłodowska-Curie[22]	École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris
1904		Strutt, John WilliamJohn William Strutt[23]	Royal Institution of Great Britain	„Za badania nad gęstością najważniejszych gazów i odkrycie argonu”
1905		Lenard, PhilippPhilipp Lenard[24]	Uniwersytet Chrystiana Albrechta w Kilonii	„Za jego prace dotyczące promieni katodowych”
1906		Thomson, Joseph JohnJoseph John Thomson[25]	Uniwersytet w Cambridge	„W uznaniu zasług za teoretyczne i eksperymentalne badania nad przewodnictwem elektrycznym gazów”
1907		Michelson, AlbertAlbert Michelson[26]	University of Chicago	„Za jego precyzyjne przyrządy optyczne i spektroskopowe i pomiary metrologiczne przeprowadzone przy ich użyciu”
1908		Lippmann, GabrielGabriel Lippmann[27]	Uniwersytet Paryski	„Za jego metodę fotograficznego odtwarzania kolorów opartą na zjawisku interferencji”
1909		Braun, Karl FerdinandKarl Ferdinand Braun[28]	Uniwersytet w Strasburgu	„Za ich wkład w rozwój telegrafii bezprzewodowej”
		Marconi, GuglielmoGuglielmo Marconi[29]	Marconi Company
1910		van der Waals, Johannes DiderikJohannes Diderik van der Waals[30]	Uniwersytet Amsterdamski	„Za swoją pracę nad równaniem stanu gazów i cieczy”
1911		Wien, WilhelmWilhelm Wien[31]	Uniwersytet w Würzburgu	„Za swoje odkrycia dotyczące praw rządzących promieniowaniem cieplnym”
1912		Dalén, Nils GustafNils Gustaf Dalén[32]	Gas Accumulator Company	„Za wynalezienie automatycznych regulatorów do stosowania w połączeniu z zasobnikami gazu do zasilania światłem latarni morskich i pław świetlnych”
1913		Onnes, Heike KamerlinghHeike Kamerlingh Onnes[33]	Uniwersytet w Lejdzie	„Za jego badania dotyczące właściwości materii w niskich temperaturach, które doprowadziły, między innymi, do wytworzenia ciekłego helu”
1914		von Laue, MaxMax von Laue[34]	Uniwersytet Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem	„Za jego odkrycie dyfrakcji promieni Röntgena na kryształach”
1915		Bragg, William HenryWilliam Henry Bragg[35]	University College London	„Za ich zasługi w badaniu struktury krystalicznej przy użyciu promieni Röntgena”
		Bragg, William LawrenceWilliam Lawrence Bragg[15]	Uniwersytet Wiktorii w Manchesterze
1916	nie przyznano[36]
1917		Barkla, Charles GloverCharles Glover Barkla[37]	Uniwersytet Edynburski	„Za jego odkrycie charakterystycznego promieniowania rentgenowskiego pierwiastków”
1918		Planck, MaxMax Planck[38]	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	„W uznaniu jego zasług, które oddał w rozwoju fizyki przez odkrycie kwantów energii”
1919		Stark, JohannesJohannes Stark[39]	Uniwersytet w Greifswaldzie	„Za jego odkrycie efektu Dopplera w promieniach kanalikowych i za odkrycie rozszczepienia linii widmowych w polu elektrycznym”
1920		Guillaume, Charles ÉdouardCharles Édouard Guillaume[40]	Międzynarodowe Biuro Miar i Wag	„W uznaniu dla jego wkładu, jaki wniósł w pomiary precyzyjne w fizyce przez odkrycie anomalii w stopach niklowo-stalowych”
1921		Einstein, AlbertAlbert Einstein[c][41]	Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft	„Za jego zasługi dla fizyki teoretycznej, a szczególnie za odkrycie praw rządzących efektem fotoelektrycznym”
1922		Bohr, NielsNiels Bohr[42]	Uniwersytet Kopenhaski	„Za jego zasługi w badaniach nad strukturą atomu oraz emitowanego przez niego promieniowania”
1923		Millikan, Robert AndrewsRobert Andrews Millikan[43]	Kalifornijski Instytut Techniczny	„Za jego pracę nad elementarnym ładunkiem elektrycznym i efektem fotoelektrycznym”
1924		Siegbahn, ManneManne Siegbahn[44]	Uniwersytet w Uppsali	„Za jego odkrycia i badania w dziedzinie spektroskopii rentgenowskiej”
1925		Franck, JamesJames Franck[45]	Uniwersytet w Getyndze	„Za ich odkrycie praw rządzących zderzeniami elektronu z atomem”
		Hertz, Gustav LudwigGustav Ludwig Hertz[46]	Uniwersytet Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze
1926		Perrin, Jean BaptisteJean Baptiste Perrin[47]	Uniwersytet Paryski	„Za jego odkrycie nieciągłej struktury materii, a szczególnie za odkrycie równowagi w procesach osadzania”
1927		Compton, ArthurArthur Compton[48]	University of Chicago	„Za odkrycie efektu nazwanego jego imieniem”
		Wilson, Charles Thomson ReesCharles Thomson Rees Wilson[49]	Uniwersytet w Cambridge	„Za jego metodę czynienia widzialnymi torów cząstek naładowanych elektrycznie, z wykorzystaniem kondensacji pary”
1928		Richardson, Owen WillansOwen Willans Richardson[d][50]	Uniwersytet Londyński	„Za jego prace nad zjawiskiem termoemisji, a w szczególności za odkrycie prawa nazwanego jego imieniem”
1929		de Broglie, LouisLouis de Broglie[51]	Uniwersytet Paryski	„Za jego odkrycie falowej natury elektronów”
1930		Raman, Chandrasekhara VenkataChandrasekhara Venkata Raman[52]	Uniwersytet w Kalkucie	„Za jego prace dotyczące rozpraszania światła i za odkrycie efektu nazwanego jego imieniem”
1931	nie przyznano[53]
1932		Heisenberg, WernerWerner Heisenberg[e][54]	Uniwersytet Lipski	„Za stworzenie mechaniki kwantowej, zastosowanie której doprowadziło, między innymi, do odkrycia alotropowych form wodoru”
1933		Schrödinger, ErwinErwin Schrödinger[55]	Uniwersytet Humboldtów w Berlinie	„Za odkrycie nowych, produktywnych aspektów teorii atomów”
		Dirac, PaulPaul Dirac[56]	Uniwersytet w Cambridge
1934	nie przyznano[57]
1935		Chadwick, JamesJames Chadwick[58]	Uniwersytet Liverpoolski	„Za odkrycie neutronu”
1936		Hess, Victor FranzVictor Franz Hess[59]	Leopold-Franzens-Universität Innsbruck	„Za odkrycie promieniowania kosmicznego”
		Anderson, Carl DavidCarl David Anderson[60]	Kalifornijski Instytut Techniczny	„Za odkrycie pozytonu”
1937		Davisson, Clinton JosephClinton Joseph Davisson[61]	Bell Labs	„Za eksperymentalne odkrycie dyfrakcji elektronów na kryształach”
		Thomson, GeorgeGeorge Thomson[62]	Uniwersytet Londyński
1938		Fermi, EnricoEnrico Fermi[63]	Uniwersytet Rzymski „La Sapienza”	„Za pokazanie istnienia nowych pierwiastków promieniotwórczych wytworzonych przez napromieniowanie neutronami i za odkrycie reakcji jądrowych wywołanych przez powolne neutrony”
1939		Lawrence, ErnestErnest Lawrence[64]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	„Za wynalezienie i udoskonalenie cyklotronu i wyniki otrzymane przy jego użyciu, w szczególności odnoszące się do pierwiastków sztucznie promieniotwórczych”
1940	nie przyznano[65]
1941	nie przyznano[66]
1942	nie przyznano[67]
1943		Stern, OttoOtto Stern[68]	Carnegie Institute of Technology	„Za jego wkład w rozwój metody promieni molekularnych i za jego odkrycie momentu magnetycznego protonu”
1944		Rabi, Isidor IsaacIsidor Isaac Rabi[69]	Uniwersytet Columbia	„Za jego metodę rezonansową obserwacji własności magnetycznych jąder atomowych”
1945		Pauli, WolfgangWolfgang Pauli[70]	Uniwersytet Princeton	„Za odkrycie zasady wykluczenia nazywanej również zasadą Pauliego”
1946		Bridgman, Percy WilliamsPercy Williams Bridgman[71]	Harvard University	„Za wynalezienie aparatury do wytwarzania skrajnie wysokich ciśnień i za odkrycia, których dokonał przy jej użyciu w dziedzinie fizyki wysokich ciśnień”
1947		Appleton, Edward VictorEdward Victor Appleton[72]	Department of Scientific and Industrial Research	„Za jego badania nad fizyką wyższych warstw atmosfery, w szczególności za odkrycie tak zwanej warstwy Appletona”
1948		Blackett, Patrick Maynard StuartPatrick Maynard Stuart Blackett[73]	Uniwersytet Wiktorii w Manchesterze	„Za rozwinięcie metody komory Wilsona i za odkrycia, przy jej użyciu, w dziedzinach fizyki jądrowej i promieniowania kosmicznego”
1949		Yukawa, HidekiHideki Yukawa[74]	Uniwersytet Cesarski w Kioto	„Za przewidzenie istnienia mezonów na podstawie teoretycznej pracy dotyczącej sił jądrowych”
1950		Powell, Cecil FrankCecil Frank Powell[75]	Uniwersytet Bristolski	„Za rozwinięcie metody fotograficznej badania procesów jądrowych i za odkrycia związane z mezonami, dokonane przy zastosowaniu tej metody”
1951		Cockcroft, John DouglasJohn Douglas Cockcroft[76]	Instytut Badań Energii Jądrowej	„Za ich pionierskie prace związane z przekształceniem jąder atomowych za pomocą sztucznie przyspieszanych cząstek”
		Walton, ErnestErnest Walton[77]	Kolegium Trójcy Świętej w Dublinie
1952		Bloch, FelixFelix Bloch[78]	Uniwersytet Stanforda	„Za rozwinięcie nowych metod pomiarów precyzyjnych magnetyzmu jądrowego i odkrycia dzięki nim dokonane”
		Purcell, Edward MillsEdward Mills Purcell[79]	Uniwersytet Harvarda
1953		Zernike, FritsFrits Zernike[80]	Uniwersytet w Groningen	„Za przedstawienie metody kontrastu fazowego, a szczególnie za wynalezienie mikroskopu fazowo-kontrastowego”
1954		Born, MaxMax Born[81]	Uniwersytet Edynburski	„Za fundamentalne badania w dziedzinie mechaniki kwantowej, a w szczególności za jego statystyczną interpretację funkcji falowej”
		Bothe, WaltherWalther Bothe[82]	Uniwersytet w Heidelbergu	„Za metodę koincydencji i odkrycia dokonane tą metodą”
1955		Lamb, Willis EugeneWillis Eugene Lamb[83]	Uniwersytet Stanforda	„Za odkrycia związane ze strukturą subtelną widma wodoru”
		Kusch, PolykarpPolykarp Kusch[84]	Uniwersytet Columbia	„Za precyzyjne wyznaczenie momentu magnetycznego elektronu”
1956		Bardeen, JohnJohn Bardeen[13]	Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign	„Za ich badania nad półprzewodnikami i wynalezienie tranzystora”
		Brattain, Walter HouserWalter Houser Brattain[85]	Bell Labs
		Shockley, WilliamWilliam Shockley[86]	Beckman Coulter
1957		Yang, Chen NingChen Ning Yang[87]	Institute for Advanced Study	„Za wnikliwe zbadanie tak zwanego prawa zachowania parzystości, co doprowadziło do ważnych odkryć związanych z cząstkami elementarnymi”
		Lee, Tsung-DaoTsung-Dao Lee[88]	Uniwersytet Columbia
1958		Czerenkow, PawiełPawieł Czerenkow[89]	Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR	„Za odkrycie i interpretację efektu Czerenkowa”
		Frank, IljaIlja Frank[90]	Uniwersytet Moskiewski
		Tamm, IgorIgor Tamm[91]	Uniwersytet Moskiewski
1959		Segrè, EmilioEmilio Segrè[92]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	„Za odkrycie antyprotonu”
		Chamberlain, OwenOwen Chamberlain[93]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
1960		Glaser, Donald ArthurDonald Arthur Glaser[94]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	„Za wynalezienie komory pęcherzykowej”
1961		Hofstadter, RobertRobert Hofstadter[95]	Uniwersytet Stanforda	„Za jego pionierskie badania rozpraszania elektronu w jądrach atomowych i dokonane na tej drodze odkrycia związane ze strukturą nukleonów”
		Mößbauer, RudolfRudolf Mößbauer[96]	Uniwersytet Techniczny w Monachium, Kalifornijski Instytut Techniczny	„Za jego badania rezonansowej absorpcji promieniowania gamma i odkrycie w związku z tym efektu, który nosi jego imię”
1962		Landau, LewLew Landau[97]	Akademia Nauk ZSRR	„Za jego pionierskie teorie dotyczące skondensowanej materii, a w szczególności ciekłego helu”
1963		Wigner, EugeneEugene Wigner[98]	Uniwersytet Princeton	„Za wkład w teorię jądra atomowego i cząstek elementarnych, a szczególnie za odkrycie i zastosowanie w tych teoriach podstawowych zasad symetrii”
		Goeppert-Mayer, MariaMaria Goeppert-Mayer[99]	Uniwersytet Kalifornijski	„Za odkrycia związane z powłokowym modelem jąder atomowych”
		Jensen, J. Hans D.J. Hans D. Jensen[100]	Uniwersytet w Heidelbergu
1964		Townes, CharlesCharles Townes[101]	Instytut Techniczny Massachusetts	„Za fundamentalne prace w dziedzinie elektroniki kwantowej, które doprowadziły do skonstruowania oscylatorów i wzmacniaczy bazujących na zasadzie działania masera i lasera”
		Basow, NikołajNikołaj Basow[102]	Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR
		Prochorow, AleksandrAleksandr Prochorow[103]	Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Akademii Nauk ZSRR
1965		Tomonaga, Shin’ichirōShin’ichirō Tomonaga[104]	Uniwersytet w Tsukubie	„Za ich fundamentalne prace z dziedziny elektrodynamiki kwantowej, które wywarły duży wpływ na fizykę cząstek elementarnych”
		Schwinger, JulianJulian Schwinger[105]	Uniwersytet Harvarda
		Feynman, RichardRichard Feynman[106]	Kalifornijski Instytut Techniczny
1966		Kastler, AlfredAlfred Kastler[107]	École normale supérieure w Paryżu	„Za odkrycie i rozwój optycznych metod badania rezonansu Hertza w atomach”
1967		Bethe, HansHans Bethe[108]	Uniwersytet Cornella	„Za jego wkład do teorii reakcji jądrowych, a w szczególności za odkrycia związane z wytwarzaniem energii w gwiazdach”
1968		Alvarez, Luis WalterLuis Walter Alvarez[109]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	„Za decydujący wkład w fizykę cząstek elementarnych, w szczególności za odkrycie wielkiej liczby stanów rezonansowych, co było możliwe dzięki rozwinięciu techniki korzystania z pęcherzykowej komory wodorowej i analizy danych”
1969		Gell-Mann, MurrayMurray Gell-Mann[110]	Kalifornijski Instytut Techniczny	„Za jego wkład i odkrycia związane z fizyką cząstek elementarnych i ich oddziaływań”
1970		Alfvén, HannesHannes Alfvén[111]	Politechnika Królewska	„Za fundamentalne prace i odkrycia w dziedzinie magnetohydrodynamiki i ich owocne zastosowania do różnych działów fizyki plazmy”
		Néel, LouisLouis Néel[112]	Centre national de la recherche scientifique	„Za fundamentalne prace i odkrycia związane z antyferromagnetyzmem i ferrimagnetyzmem, które doprowadziły do ważnych zastosowań w fizyce ciała stałego”
1971		Gabor, DennisDennis Gabor[113]	Imperial College London	„Za wynalezienie i rozwój metody holograficznej”
1972		Bardeen, JohnJohn Bardeen[14]	Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign	„Za ich wspólne opracowanie teorii nadprzewodnictwa zwanej zwykle teorią BCS”
		Cooper, LeonLeon Cooper[114]	Uniwersytet Browna
		Schrieffer, John RobertJohn Robert Schrieffer[115]	Uniwersytet Pensylwanii
1973		Esaki, LeoLeo Esaki[116]	Thomas J. Watson Research Center	„Za ich empiryczne odkrycie zjawiska tunelowania w półprzewodnikach i nadprzewodnikach”
		Giaever, IvarIvar Giaever[117]	General Electric
		Josephson, Brian DavidBrian David Josephson[118]	Uniwersytet w Cambridge	„Za teoretyczne przewidzenie własności prądu nadprzewodnictwa płynącego przez barierę tunelową, w szczególności tych zjawisk, które są znane jako efekty Josephsona”
1974		Ryle, MartinMartin Ryle[119]	Uniwersytet w Cambridge	„Za ich pionierskie badania w dziedzinie radioastrofizyki: Ryle za jego obserwacje i wynalazki, w szczególności techniki syntezy aparatury, Hewish za jego decydującą rolę w odkryciu pulsarów”
		Hewish, AntonyAntony Hewish[120]	Uniwersytet w Cambridge
1975		Bohr, Aage NielsAage Niels Bohr[121]	Instytut Nielsa Bohra	„Za odkrycie związku pomiędzy ruchem kolektywnym i ruchem jednocząstkowym w jądrze atomowym i rozwinięcie teorii budowy jąder atomowych oparte na tym związku”
		Mottelson, BenjaminBenjamin Mottelson[122]	Nordic Institute for Theoretical Physics
		Rainwater, JamesJames Rainwater[123]	Uniwersytet Columbia
1976		Richter, BurtonBurton Richter[124]	Stanford Linear Accelerator Center	„Za ich odkrycie ważnej, podstawowej cząstki elementarnej”
		Ting, SamuelSamuel Ting[125]	Instytut Techniczny Massachusetts
1977		Anderson, Philip WarrenPhilip Warren Anderson[126]	Bell Labs	„Za fundamentalne badania teoretyczne struktury elektronowej układów magnetycznych i nieuporządkowanych”
		Mott, Nevill FrancisNevill Francis Mott[127]	Uniwersytet w Cambridge
		van Vleck, John HasbrouckJohn Hasbrouck van Vleck[128]	Uniwersytet Harvarda
1978		Kapica, PiotrPiotr Kapica[129]	Instytut Problemów Fizycznych Akademii Nauk ZSRR	„Za podstawowe badania i odkrycia w dziedzinie fizyki niskich temperatur”
		Penzias, ArnoArno Penzias[130]	Bell Labs	„Za odkrycie kosmicznego mikrofalowego promieniowania tła”
		Wilson, Robert WoodrowRobert Woodrow Wilson[131]	Bell Labs
1979		Glashow, Sheldon LeeSheldon Lee Glashow[132]	Uniwersytet Harvarda	„Za prace nad jednolitą teorią wzajemnego słabego i elektromagnetycznego oddziaływania cząstek elementarnych”
		Salam, AbdusAbdus Salam[133]	International Centre for Theoretical Physics
		Weinberg, StevenSteven Weinberg[134]	Uniwersytet Harvarda
1980		Cronin, JamesJames Cronin[135]	University of Chicago	„Za odkrycie naruszania jednej z fundamentalnych zasad symetrii w rozpadach neutralnych mezonów K”
		Fitch, ValVal Fitch[136]	Uniwersytet Princeton
1981		Bloembergen, NicolaasNicolaas Bloembergen[137]	Uniwersytet Harvarda	„Za ich wkład w rozwój spektroskopii laserowej”
		Schawlow, Arthur LeonardArthur Leonard Schawlow[138]	Uniwersytet Stanforda
		Siegbahn, Kai M.Kai M. Siegbahn[139]	Uniwersytet w Uppsali	„Za jego wkład w rozwój spektroskopii elektronowej wysokiej rozdzielczości”
1982		Wilson, Kenneth G.Kenneth G. Wilson[140]	Uniwersytet Cornella	„Za jego teorię zjawisk krytycznych w przejściach fazowych”
1983		Chandrasekhar, SubrahmanyanSubrahmanyan Chandrasekhar[141]	University of Chicago	„Za jego badania teoretyczne procesów fizycznych istotnych dla struktury i ewolucji gwiazd”
		Fowler, WilliamWilliam Fowler[142]	Kalifornijski Instytut Techniczny	„Za jego badania teoretyczne i doświadczalne reakcji jądrowych ważnych dla powstania pierwiastków we Wszechświecie”
1984		Rubbia, CarloCarlo Rubbia[143]	CERN	„Za decydujący wkład do wielkiego projektu prowadzącego do odkrycia cząstek W i Z”
		van der Meer, SimonSimon van der Meer[144]	CERN
1985		von Klitzing, KlausKlaus von Klitzing[145]	Instytut Maxa Plancka	„Za odkrycie kwantowego efektu Halla”
1986		Ruska, ErnstErnst Ruska[146]	Towarzystwo Maxa Plancka	„Za jego podstawowe prace z optyki elektronowej i projekt pierwszego mikroskopu elektronowego”
		Binnig, GerdGerd Binnig[147]	IBM Zurich Research Laboratory	„Za ich projekt skaningowego mikroskopu tunelowego”
		Rohrer, HeinrichHeinrich Rohrer[148]	IBM Zurich Research Laboratory
1987		Bednorz, Johannes GeorgJohannes Georg Bednorz[149]	IBM Zurich Research Laboratory	„Za postęp w odkryciu nadprzewodnictwa materiałów ceramicznych”
		Müller, Karl AlexanderKarl Alexander Müller[150]	IBM Zurich Research Laboratory
1988		Lederman, LeonLeon Lederman[151]	Fermilab	„Za metodę wiązki neutrinowej i przedstawienie dubletowej struktury leptonów poprzez odkrycie neutrina mionowego”
		Schwartz, MelvinMelvin Schwartz[152]	Digital Pathways
		Steinberger, JackJack Steinberger[153]	CERN
1989		Ramsey, Norman F.Norman F. Ramsey[154]	Uniwersytet Harvarda	„Za wynalezienie metody oscylacyjnych pól i ich użycie w maserach wodorowych i zegarach atomowych”
		Dehmelt, Hans GeorgHans Georg Dehmelt[155]	University of Washington	„Za rozwój techniki pułapek jonowych”
		Paul, WolfgangWolfgang Paul[156]	Uniwersytet Fryderyka Wilhelma w Bonn
1990		Friedman, Jerome I.Jerome I. Friedman[157]	Instytut Techniczny Massachusetts	„Za pionierskie badania dotyczące głęboko nieelastycznego rozpraszania elektronów na protonach i związanych neutronach, co miało istotny wpływ na rozwój modelu kwarkowego w fizyce cząstek”
		Kendall, HenryHenry Kendall[158]	Instytut Techniczny Massachusetts
		Taylor, Richard E.Richard E. Taylor[159]	Uniwersytet Stanforda
1991		de Gennes, Pierre-GillesPierre-Gilles de Gennes[160]	Collège de France	„Za odkrycie, że metody rozwinięte przy badaniu zjawisk uporządkowania w prostych układach mogą być uogólnione do bardziej złożonych form materii, na przykład ciekłych kryształów i polimerów”
1992		Charpak, GeorgesGeorges Charpak[161]	École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris	„Za wynalezienie i rozwój detektorów cząstek, a zwłaszcza wielodrutowej komory proporcjonalnej”
1993		Hulse, Russell AlanRussell Alan Hulse[162]	Uniwersytet Princeton	„Za odkrycie nowego typu pulsarów, które otworzyło nowe możliwości badania grawitacji”
		Taylor Jr., Joseph H.Joseph H. Taylor Jr.[163]	Uniwersytet Princeton
1994		Brockhouse, BertramBertram Brockhouse[164]	Uniwersytet McMastera	„Za rozwinięcie spektroskopii neutronowej”
		Shull, CliffordClifford Shull[165]	Instytut Techniczny Massachusetts	„Za rozwinięcie techniki dyfrakcji neutronowej”
1995		Perl, MartinMartin Perl[166]	Uniwersytet Stanforda	„Za odkrycie leptonu tau”
		Reines, FrederickFrederick Reines[167]	Uniwersytet Kalifornijski w Irvine	„Za detekcję neutrina”
1996		Lee, David M.David M. Lee[168]	Uniwersytet Cornella	„Za odkrycie nadciekłości w izotopie helu-3”
		Osheroff, Douglas D.Douglas D. Osheroff[169]	Uniwersytet Stanforda
		Richardson, Robert C.Robert C. Richardson[170]	Uniwersytet Cornella
1997		Chu, StevenSteven Chu[171]	Uniwersytet Stanforda	„Za rozwój metod chłodzenia i pułapkowania atomów laserem”
		Cohen-Tannoudji, ClaudeClaude Cohen-Tannoudji[172]	Collège de France
		Phillips, William D.William D. Phillips[173]	National Institute of Standards and Technology
1998		Laughlin, Robert B.Robert B. Laughlin[174]	Uniwersytet Stanforda	„Za odkrycie cieczy kwantowej ze wzbudzeniami o ładunku ułamkowym”
		Störmer, HorstHorst Störmer[175]	Uniwersytet Columbia
		Tsui, Daniel C.Daniel C. Tsui[176]	Uniwersytet Princeton
1999		Hooft, Gerardus ’tGerardus ’t Hooft[177]	Uniwersytet w Utrechcie	„Za wyjaśnienie kwantowej struktury oddziaływań elektrosłabych”
		Veltman, Martinus J.G.Martinus J.G. Veltman[f][178]	Uniwersytet Michigan
2000		Ałfiorow, ŻoresŻores Ałfiorow[179]	Instytut Fizyko-Techniczny imienia A.F. Ioffego	„Za osiągnięcia w dziedzinie półprzewodników heterostrukturalnych”
		Kroemer, HerbertHerbert Kroemer[180]	Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara
		Kilby, JackJack Kilby[181]	Texas Instruments	„Za jego wkład w wynalezienie układu scalonego”
2001		Cornell, EricEric Cornell[182]	Uniwersytet Kolorado	„Za uzyskanie nowego stanu materii, tzw. kondensatu Bosego-Einsteina, oraz za przeprowadzenie doświadczeń nad zbadaniem jego właściwości”
		Wieman, CarlCarl Wieman[183]	Uniwersytet Kolorado
		Ketterle, WolfgangWolfgang Ketterle[184]	Instytut Techniczny Massachusetts
2002		Davis, RaymondRaymond Davis[185]	Uniwersytet Pensylwanii	„Za wkład w rozwój astrofizyki, w szczególności za detekcję neutrin kosmicznych”
		Koshiba, MasatoshiMasatoshi Koshiba[186]	Uniwersytet Tokijski
		Giacconi, RiccardoRiccardo Giacconi[187]	Associated Universities, Inc	„Za wkład w rozwój astrofizyki, który doprowadził do odkrycia kosmicznego źródła promieniowania rentgenowskiego”
2003		Abrikosow, AleksiejAleksiej Abrikosow[188]	Argonne National Laboratory	„Za pionierski wkład w rozwój teorii nadprzewodnictwa i nadciekłości”
		Ginzburg, WitalijWitalij Ginzburg[189]	Instytut Fizyczny im. P.N. Lebiediewa Rosyjskiej Akademii Nauk
		Leggett, Anthony JamesAnthony James Leggett[190]	Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign
2004		Gross, DavidDavid Gross[191]	University of California, Santa Barbara	„Za opracowanie teorii asymptotycznej swobody w silnych oddziaływaniach między cząstkami elementarnymi”
		Politzer, H. DavidH. David Politzer[192]	Kalifornijski Instytut Techniczny
		Wilczek, FrankFrank Wilczek[193]	Instytut Techniczny Massachusetts
2005		Glauber, RoyRoy Glauber[194]	Uniwersytet Harvarda	„Za jego wkład w kwantową teorię koherencji optycznej”
		Hall, John L.John L. Hall[195]	Uniwersytet Kolorado	„Za wkład w rozwój precyzyjnej spektroskopii laserowej”
		Hänsch, TheodorTheodor Hänsch[196]	Towarzystwo Maxa Plancka
2006		Mather, John C.John C. Mather[197]	Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta H. Goddarda	„Za odkrycie, że kosmiczne mikrofalowe promieniowanie tła ma postać promieniowania ciała doskonale czarnego i za odkrycie anizotropii tego promieniowania”
		Smoot, George F.George F. Smoot[198]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley
2007		Fert, AlbertAlbert Fert[199]	Université Paris-Sud	„Za odkrycie gigantycznego magnetooporu”
		Grünberg, PeterPeter Grünberg[200]	Forschungszentrum Jülich
2008		Nambu, YoichiroYoichiro Nambu[201]	University of Chicago	„Za odkrycie mechanizmu spontanicznego złamania symetrii w fizyce subatomowej”
		Kobayashi, MakotoMakoto Kobayashi[202]	Laboratorium Wysokich Energii	„Za odkrycie podstaw złamania symetrii co umożliwiło przewidzenie istnienia co najmniej trzech rodzin kwarków”
		Masukawa, ToshihideToshihide Masukawa[203]	Uniwersytet Kiotyjski
2009		Kao, Charles K.Charles K. Kao[204]	Standard Telephones and Cables	„Za odkrycie sposobu transmisji światła poprzez włókna optyczne”
		Boyle, Willard S.Willard S. Boyle[205]	Bell Labs	„Za opracowanie półprzewodnikowego obwodu obrazującego – sensora CCD”
		Smith, George E.George E. Smith[206]	Bell Labs
2010		Gejm, AndriejAndriej Gejm[207]	Uniwersytet Manchesterski	„Za przełomowe badania nad grafenem”
		Nowosiołow, KonstantinKonstantin Nowosiołow[208]	Uniwersytet Manchesterski
2011		Perlmutter, SaulSaul Perlmutter[209]	Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley	„Za odkrycie przyspieszającej ekspansji Wszechświata poprzez obserwacje odległych supernowych”
		Riess, AdamAdam Riess[210]	Johns Hopkins University
		Schmidt, BrianBrian Schmidt[211]	Australijski Uniwersytet Narodowy
2012		Haroche, SergeSerge Haroche[212]	Collège de France	„Za przełomowe eksperymentalne metody, które umożliwiają pomiar i manipulację pojedynczych układów kwantowych”
		Wineland, DavidDavid Wineland[213]	Uniwersytet Kolorado
2013		Englert, FrançoisFrançois Englert[214]	Université Libre de Bruxelles	„Za teoretyczne odkrycie mechanizmu, który pomaga nam zrozumieć pochodzenie masy cząstek subatomowych, co zostało niedawno potwierdzone dzięki odkryciu postulowanej cząstki elementarnej podczas eksperymentów ATLAS i CMS przeprowadzonych w Wielkim Zderzaczu Hadronów w CERN”
		Higgs, PeterPeter Higgs[215]	Uniwersytet Edynburski
2014		Akasaki, IsamuIsamu Akasaki[216]	Uniwersytet Meiji Nagoya University	„Za wynalezienie efektywnej niebieskiej diody elektroluminescencyjnej, która może być źródłem jasnego i energooszczędnego światła białego”
		Amano, HiroshiHiroshi Amano[217]	Nagoya University
		Nakamura, ShūjiShūji Nakamura[218]	Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara
2015		Kajita, TakaakiTakaaki Kajita[219]	Uniwersytet Tokijski	„Za odkrycie oscylacji neutrin, co dowodzi, że mają one masę”[g][220][221]
		McDonald, Arthur B.Arthur B. McDonald[222]	Uniwersytet Królowej
2016		Thouless, David J.David J. Thouless[223]	University of Washington	„Za teoretyczne odkrycia w dziedzinie topologicznych przejść fazowych i topologicznych faz materii”
		Haldane, DuncanDuncan Haldane[223]	Uniwersytet Princeton
		Kosterlitz, John M.John M. Kosterlitz[223]	Uniwersytet Browna
2017		Weiss, RainerRainer Weiss[224]	Instytut Techniczny Massachusetts	„Za decydujący wkład w detektor LIGO i zaobserwowanie fal grawitacyjnych”
		Barish, BarryBarry Barish[224]	Caltech
		Thorne, KipKip Thorne[224]	Caltech
2018		Ashkin, ArthurArthur Ashkin[225]	Bell Labs	„Za pęsety optyczne i ich zastosowanie w systemach biologicznych”
		Mourou, GérardGérard Mourou[225]	École polytechnique / Uniwersytet Michigan	„Za metodę generowania bardzo intensywnych i ultrakrótkich pulsów optycznych”
		Strickland, DonnaDonna Strickland[225]	Uniwersytet w Waterloo
2019		Peebles, JamesJames Peebles[226]	Uniwersytet Princeton	„Za teoretyczne odkrycia w kosmologii fizycznej”
		Mayor, MichelMichel Mayor[226]	Uniwersytet Genewski	„Za odkrycie egzoplanety orbitującej wokół gwiazd typu słonecznego”
		Queloz, DidierDidier Queloz[226]	Uniwersytet Genewski/Uniwersytet w Cambridge
2020		Penrose, RogerRoger Penrose[227]	Uniwersytet Oksfordzki	„Za odkrycie, że tworzenie się czarnych dziur jest z pewnością przewidywane przez ogólną teorię względności”
		Ghez, AndreaAndrea Ghez[227]	Uniwersytet Kalifornijski	„Za odkrycie supermasywnego obiektu kompaktowego w centrum naszej galaktyki”
		Genzel, ReinhardReinhard Genzel[227]	Uniwersytet Kalifornijski/Instytut Fizyki Pozaziemskiej im. Maxa Plancka
2021		Manabe, SyukuroSyukuro Manabe[228]	Uniwersytet Princeton	„Za fizyczne modelowanie klimatu Ziemi, ilościowe określanie zmienności i wiarygodne przewidywanie globalnego ocieplenia”
		Hasselmann, KlausKlaus Hasselmann[228]	Instytut Meteorologii im. Maxa Plancka
		Parisi, GiorgioGiorgio Parisi[228]	Uniwersytet Rzymski „La Sapienza”	„Za odkrycie wzajemnego oddziaływania nieporządku i fluktuacji w układach fizycznych od skali atomowej do planetarnej”
2022		Aspect, AlainAlain Aspect[229]	Université Paris-Saclay i École polytechnique	„Za eksperymenty ze splątanymi fotonami, ustalenie naruszenia nierówności Bella i pionierską informatykę kwantową”
		Clauser, JohnJohn Clauser[229]	J.F. Clauser and Associates
		Zeilinger, AntonAnton Zeilinger[229]	Uniwersytet Wiedeński
2023		Agostini, PierrePierre Agostini[230]	Uniwersytet Stanu Ohio	„Za metody eksperymentalne generujące attosekundowe impulsy światła do badania dynamiki elektronów w materii”
		Krausz, FerencFerenc Krausz[230]	Max Planck Institute of Quantum Optics i Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
		L’Huillier, AnneAnne L’Huillier[230]	Lund University
2024		Geoffrey Hinton[231]	Uniwersytet w Toronto	„Za fundamentalne odkrycia i wynalazki umożliwiające uczenie maszynowe przy użyciu sztucznych sieci neuronowych”
		John Hopfield[231]	Uniwersytet Princeton
Rok	Wyróżniony		Afiliacja	Uzasadnienie

Uwagi

1. Uczyńmy życie lepszym przez naukę i sztukę, Eneida, księga VI, werset 663.
2. If none of the works under consideration is found to be of the importance indicated in the first paragraph, the prize money shall be reserved until the following year. If, even then, the prize cannot be awarded, the amount shall be added to the Foundation’s restricted funds.
3. Odebrał nagrodę rok później, w 1922.
4. Odebrał nagrodę rok później, w 1929.
5. Odebrał nagrodę rok później, w 1933.
6. W chwili ogłoszenia nominacji był na emeryturze.
7. W rzeczywistości w eksperymencie prowadzonym przez Arthura McDonalda zaobserwowano efekt Mikheyeva–Smirnova–Wolfensteina, a nie oscylacje neutrin.