Maestà (poliptyk Duccia di Buoninsegni)

Maestà – nastawa ołtarzowa, obustronnie malowana, o rozbudowanym programie, wykonana w latach 1308-11 przez włoskiego malarza Duccia di Buoninsegna, przeznaczona do ołtarza głównego katedry w Sienie.

Maestà

Autor	Duccio di Buoninsegna
Data powstania	1308-1311
Medium	tempera na drewnie
Wymiary	370 × 450 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum dell’Opera del Duomo

Rewers poliptyku

Rekonstrukcja pierwotnego wyglądu poliptyku (awers)

Rekonstrukcja pierwotnego wyglądu poliptyku (rewers)

Narodzenie z prorokami Izajaszem i Ezechielem

Monumentalny poliptyk (pierwotnie miał 5 m szerokości), zamówiony w 1308 przez radę miejską Sieny, został przeniesiony w uroczystej procesji 9 czerwca 1311 z pracowni malarza do katedry sieneńskiej. W XVIII w. nastawa została pozbawiona oryginalnej pozłacanej oprawy z gotyckimi sterczynami, podzielona i częściowo rozproszona. Od 1878 zasadnicza jej część znajduje się w Muzeum Katedralnym w Sienie. Niektóre fragmenty zaginęły, więc nie jest możliwe pełne odtworzenie układu całości.

Artysta czerpał z tradycji bizantyjskiej (sztywne pozy, symetryczny układ, złote tło) oraz francuskiego gotyku (skłonność do dramatyzmu, zmysł detalu, miękkość modelowania, realizm)^[1].

Wokół podstawy tronu widoczny jest napis: “MATER SANCTA DEI – SIS CAUSA SENIS REQUIEI – SIS DUCIO VITA – TE QUIA PINXIT ITA” (Święta Matko Boża, bądź sprawczynią pokoju w Sienie i w życiu Duccia, bowiem on Cię tak namalował).

Kronikarz z poł. XIV w. zanotował: Był to najpiękniejszy obraz, jaki kiedykolwiek widziano i wykonano^[2]. W 1450 florencki rzeźbiarz Lorenzo Ghiberti napisał: Obraz został wyśmienicie namalowany, świadczy o biegłości malarza. Jest wspaniały, a Duccio był wielkim artystą^[3].

Struktura

• Tablica centralna przednia: Tronująca Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów i świętych (m.in. czterej patroni Sieny: Ansanus, Sabinus, Krescencjan i Wiktor klęczący na pierwszym planie) oraz dziesięciu apostołów w arkadach.
• Predella (obecnie oddzielona od tablicy): Sceny z życia Marii i dzieciństwa Chrystusa na przemian z postaciami proroków:
  • Zwiastowanie (Londyn)
  • Narodziny (Waszyngton)
  • Hołd Trzech Króli
  • Ofiarowanie w świątyni
  • Rzeź niewiniątek
  • Ucieczka do Egiptu
  • Dyskusja w świątyni
• Zwieńczenie przedniej strony – cykl poświęcony śmierci Madonny (6 obrazów):
  • Zapowiedź śmierci Marii
  • Pożegnanie Marii z Janem
  • Pożegnanie z apostołami
  • Koronacja Marii (Budapeszt)
  • Zaśniecie Marii
  • Pogrzeb Marii
  • Grób Marii
• Rewers: Sceny Męki Pańskiej – cykl 26 scen umieszczony na czternastu tablicach (odczytanie od strony lewej do prawej, najpierw dolny rząd, potem górny):
  • Wjazd Jezusa do Jerozolimy
  • Obmywanie stóp i Ostatnia Wieczerza
  • Zdrada Judasza i Chrystus opuszcza apostołów
  • Modlitwa w Ogrójcu i Pocałunek Judasza
  • Oskarżenie faryzeuszy i Chrystus przed Piłatem
  • Naigrawanie i Chrystus przed Kajfaszem
  • Chrystus przed arcykapłanem i Zdrada Piotra
  • Chrystus przed Herodem i Chrystus ponownie przed Piłatem
  • Cierniem koronowanie i Biczowanie
  • Cierniem koronowanie i Piłat umywa ręce
  • Ukrzyżowanie
  • Zdjęcie z krzyża i Złożenie do grobu
  • Zejście do piekieł i Trzy Marie u grobu
  • Noli me tangere i Droga do Emaus
• Zwieńczenie tylnej strony – dzieje Chrystusa po Zmartwychwstaniu (6 obrazów):
  • Ukazanie się apostołom
  • Niedowiarstwo Tomasza
  • Zesłanie Ducha Świętego
  • Ukazanie się nad Jeziorem Tyberiadzkim
  • Ukazanie się na górze w Galilei
  • Ukazanie się apostołom w czasie wieczerzy

Fragmenty poliptyku w innych muzeach

• Zwiastowanie – National Gallery w Londynie
• Narodzenie z prorokami Izajaszem i Ezechielem – National Gallery of Art, Waszyngton
• Kuszenie na górze – Frick Collection, Nowy Jork
• Powołanie św. Piotra i Andrzeja – National Gallery of Art, Waszyngton
• Spotkanie z Samarytanką – Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt
• Wskrzeszenie Łazarza – Kimbell Art Museum, Fort Worth, Texas
• Koronacja Marii – Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
• Przemienienie – (National Gallery, Londyn)^[4]
• Uzdrowienie niewidomego od urodzenia – (National Gallery, Londyn)