Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”

Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, do 2016 pod nazwą Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej – polskie resortowe odznaczenie cywilne nadawane, przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego z własnej inicjatywy albo na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, organizacji społecznej lub innej jednostki organizacyjnej, zajmujących się upamiętnianiem i opieką nad miejscami pamięci narodowej.

Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (od 2016)

Awers (wzór 2018)
Rewers (wzór 2018)
Baretka (wzór 2018)
Ustanowiono	ust. 15 lipca 1976 zref. 30 października 2018
Wielkość	∅ 45 mm (wz. 2018)
Kruszec	tombak (wz. 2018)

Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (do 2016)

Awers srebrnego medalu (1976–2018)
Awers złotego medalu (1976–2018)
Rewers złotego medalu (wzór 1988)
Baretka Złotego Medalu (1976–2018)
Baretka Srebrnego Medalu (1976–2018)
Wielkość	∅ 32 mm
Kruszec	metal
Projektant	Tytus Walczak

Historia

Medal został ustanowiony 15 lipca 1976 uchwałą Prezydium Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa w celu wyróżnienia osób i jednostek organizacyjnych zasłużonych w upamiętnianiu oraz badaniu i upowszechnianiu miejsc walk i męczeństwa narodu polskiego^[1][2][3].

Podzielony był na dwa stopnie:

• I stopień – Medal Złoty
• II stopień – Medal Srebrny

oraz dodatkowa:

• Odznaka Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (złota i srebrna), której posiadanie było zwykle warunkiem otrzymania srebrnego medalu^[1][2]

Początkowo był nadawany przez ROPWiM z jej własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego komitetu, zwykle w kwietniu z okazji Miesiąca Pamięci Narodowej lub 9 maja z okazji Dnia Zwycięstwa. Łącznie do 1988 przyznano około 4000 złotych i 7000 srebrnych medali^[2].

Od zmiany nazwy instytucji na Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 28 stycznia 1988 medal nadawał jej przewodniczący^[4], aż do jej likwidacji w 2016, z własnej inicjatywy lub na wniosek: Prezydium Rady, Sekretarza Generalnego Rady, Wojewódzkich Komitetów Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa lub właściwej polskiej placówki dyplomatycznej, jeżeli dotyczy obywatela obcego państwa lub jednostki organizacyjnej położonej w obcym państwie. Przyznawany osobom i jednostkom organizacyjnym za szczególne zasługi w upowszechnianiu idei pamięci narodowej oraz wyróżniającą się działalność związaną z upamiętnianiem miejsc walk i męczeństwa Narodu Polskiego, a także opiekę nad tymi miejscami.

Od 16 czerwca 2016 do 15 maja 2018 przyznawany był przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej na uzasadniony wniosek organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się upamiętnianiem i otaczaniem opieką miejsc walk i męczeństwa Polaków, po zasięgnięciu opinii właściwego komitetu ochrony pamięci walk i męczeństwa^[5]. Prace mające na celu zmianę wyglądu zreformowanego odznaczenia (jednoklasowego, o zmienionej nazwie, bez symboliki zlikwidowanego ROPWiM) trwały dwa lata – w tym okresie medal nie był nadawany.

Od 15 maja 2018, w związku z nowelizacją ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, przyznawany przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego z własnej inicjatywy albo na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, organizacji społecznej lub innej jednostki organizacyjnej, zajmujących się upamiętnianiem i opieką nad miejscami pamięci narodowej^[6].

Nadanie medalu osobom fizycznym potwierdza się legitymacją wręczaną wraz z medalem^[7], a do 2018 w przypadku osób prawnych legitymację zastępował dyplom^[1].

Utrata medalu następuje w razie prawomocnego skazania osoby wyróżnionej na karę dodatkową pozbawienia praw publicznych lub jeżeli zostało stwierdzone, że odznaczenie nastąpiło na skutek wprowadzenia w błąd albo że odznaczona osoba lub jednostka organizacyjna stała się niegodna medalu^[8].

Opis odznaki

Lata 1976–2018

Odznaką medalu był metalowy krążek o średnicy 32 mm. Na awersie pole podzielone było regularnymi ośmioma wypukłymi promieniami-żeberkami, a pośrodku umieszczono w srebrzystym lub złotym obrzeżu na tle z czarnej emalii znak przedstawiający od góry pionowo dwa srebrzyste miecze grunwaldzkie skierowane ostrzem w dół. U dołu znicz z trzema płomieniami z czerwonej emalii. Na rewersie umieszczono tłoczony napis w czterech wierszach: „RADA / OCHRONY / PAMIĘCI WALK / I MĘCZEŃSTWA”, a do 1988 napis miał brzmienie „RADA / OCHRONY / POMNIKÓW WALK / I MĘCZEŃSTWA”. Medal zawieszany był na jedwabnej wstążce koloru czerwonego o szerokości 34 mm z pięcioma pionowymi białymi paskami na przemian z czterema paskami czerwonymi, po 2 mm szerokości każdy. Autorom projektu był Tytus Walczak, a wykonaniem oznak zajmowała się Mennica Polska w Warszawie^[1].

Oznaką Odznaki Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej był sam znak ROPWiM (widniejący w centralnej części medalu) wykonany w metalu (odpowiednio złoconym lub srebrzonym), emaliowany na czarno i czerwono.

Od 2018 roku

Po likwidacji podziału na stopnie i zmianie wyglądu odznaczenia z 30 października 2018, odznaką medalu jest krzyż o grubości 5 mm i średnicy 45 mm, wykonany z tombaku patynowanego i nakładki z białego srebra w postaci skrzyżowanych gałązek cierniowej i laurowej oplatających centralną część krzyża. Na awersie umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą na każdym ramieniu krzyża miecz na tle ornamentacji, a na rewersie wygrawerowano napis „OPIEKUN MIEJSC PAMIĘCI NARODOWEJ”. Krzyż zawieszony jest na wstążce o długości 55 mm i szerokości 35 mm, koloru niebieskiego z pasem koloru czarnego o szerokości 18 mm, przez który przebiega pas w kolorach barw Rzeczypospolitej Polskiej o szerokości 3 mm^[7].

Medal nosi się zawieszony na wstążce na lewej piersi, po orderach i odznaczeniach państwowych.

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”.