Metropolici warszawscy i całej Polski

Metropolita warszawski i całej Polski, w pełnym brzmieniu Jego Eminencja Wielce Błogosławiony Prawosławny Arcybiskup Metropolita Warszawski i całej Polski, cs. Błażenniejszyj mitropolit warszawskij i wsieja Polszi – tytuł przysługujący zwierzchnikom Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Metropolici warszawscy i całej Polski są równocześnie ordynariuszami diecezji warszawsko-bielskiej^[1] oraz honorowymi zwierzchnikami monasteru św. Onufrego w Jabłecznej (stauropigia)^[2].

Herb Warszawskiej Metropolii Prawosławnej

Sobór św. Marii Magdaleny w Warszawie – świątynia metropolitów warszawskich i całej Polski

Rezydencja metropolitów warszawskich i całej Polski, widok od ulicy Świętych Cyryla i Metodego

Metropolita warszawski i całej Polski, jako przewodniczący Soboru Biskupów PAKP, jest zarazem przedstawicielem Kościoła w jego relacjach wewnętrznych i zewnętrznych. Urząd pełniony jest dożywotnio.

Warszawa jest siedzibą prawosławnej diecezji od 1840, jednak jej zwierzchnicy otrzymują każdorazowo godność metropolity dopiero od 1922. Tytuł metropolita warszawski i całej Polski pojawił się po wejściu struktur Kościoła prawosławnego w Polsce w jurysdykcję Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w 1923 i był od tego czasu stosowany z przerwą w latach 1939–1945.

Obowiązki i wybór

Zgodnie ze statutem PAKP, metropolita warszawski i całej Polski jest przedstawicielem Kościoła w jego relacjach wewnętrznych i zewnętrznych (w tym z instytucjami świeckimi)^[3]. Jego obowiązkiem jest dbałość o dobro Kościoła; metropolita jest ponadto przewodniczącym Soboru Biskupów PAKP i zwołuje, zgodnie z jego uchwałą, Sobór Lokalny PAKP. Ma prawo udzielać rad wszystkim hierarchom Kościoła oraz dba o obsadzanie katedr biskupich w PAKP, może nadawać biskupom godność arcybiskupią. Utrzymuje relacje z innymi prawosławnymi Kościołami lokalnymi. Swoją działalność przedstawia w sprawozdaniach dla Soboru Biskupów^[3].

Zewnętrzną oznaką godności metropolity warszawskiego i całej Polski są dwie panagie oraz biały kłobuk z krzyżem^[3].

Elekcji zwierzchnika PAKP każdorazowo dokonuje Sobór Biskupów w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące od powstania wakatu na urzędzie^[3]. W przypadku śmierci metropolity lub niemożności pełnienia przez niego urzędu obowiązki pełni hierarcha najstarszy chirotonią^[3].

Zarys historyczny

Warszawa po raz pierwszy stała się siedzibą prawosławnego biskupa w 1834. Wówczas Świątobliwy Synod Rządzący zdecydował, iż w mieście tym mieli rezydować wikariusze eparchii wołyńskiej, z których każdy kolejny miał otrzymywać tytuł biskupa warszawskiego. Pierwszym duchownym z tym tytułem został biskup Antoni (Rafalski)^[4]. Jednak już po sześciu latach władze Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego postanowiły powołać samodzielną eparchię warszawską i nowogieorgijewską, której pierwszym ordynariuszem również został Antoni (Rafalski)^[5]. Od reorganizacji eparchii po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875 rezydujący w Warszawie hierarchowie prawosławni nosili tytuł biskupów chełmskich i warszawskich. Natomiast od 1905, gdy wydzielona została samodzielna eparchia chełmska, przysługiwał im tytuł biskupów – warszawskich i nadwiślańskich^[6].

W 1915 arcybiskup warszawski i nadwiślański Mikołaj (Ziorow) wyjechał z Warszawy na fali bieżeństwa i nigdy do niej nie wrócił^[7] (zmarł w Piotrogrodzie w tym samym roku^[8]). Sobór Lokalny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, obradujący w latach 1917–1918, wyznaczył do objęcia wakującej katedry arcybiskupa Serafina (Cziczagowa). Ten jednak nie otrzymał zgody na wjazd na terytorium niepodległej Polski z powodu nieposiadania obywatelstwa polskiego^[9], dodatkowo w tym samym czasie władze radzieckie nie zezwoliły na jego wyjazd z kraju^[10]. Władze polskie podjęły tymczasem starania na rzecz odnalezienia kandydata na nowego biskupa warszawskiego, który miałby równocześnie stanąć na czele autokefalicznego polskiego Kościoła prawosławnego^[11].

Ostatecznie na mocy porozumienia między rządem polskim a patriarchą moskiewskim i całej Rusi Tichonem w 1921 Rosyjski Kościół Prawosławny zgodził się na powstanie autonomicznego Kościoła prawosławnego obejmującego terytorium Polski i pozostającego w jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego^[12]. Na jego czele, jako tymczasowy administrator i egzarcha patriarszy stanął arcybiskup Jerzy (Jaroszewski)^[13]. W roku następnym arcybiskup Serafin (Cziczagow) ostatecznie zrezygnował ze starań o objęcie katedry warszawskiej, co umożliwiło nadanie arcybiskupowi Jerzemu tytułu metropolity warszawskiego^[14].

Tytuł metropolita warszawski i całej Polski pojawił się po wejściu struktur Kościoła prawosławnego w Polsce w jurysdykcję Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w 1923^[15].

Lista metropolitów warszawskich i całej Polski

Fotografia	Hierarcha	Okres pełnienia urzędu		Uwagi
		od	do
	Jerzy (Jaroszewski)	30 stycznia 1922	8 lutego 1923	W wykazach prawosławnych metropolitów warszawskich i całej Polski wymieniany jest jako pierwszy, z uwagi na rolę hierarchy w uzyskaniu przez Kościół w Polsce autokefalii[16][6][17]. Za życia nigdy jednak nie posługiwał się tym tytułem ani też nie został mu oficjalnie nadany[12].
	Dionizy (Waledyński)	29 kwietnia 1923	23 listopada 1939, ponownie do 17 kwietnia 1947	W 1939 został zmuszony przez hitlerowców do rezygnacji z urzędu i przekazania zarządu podległych mu struktur biskupowi berlińskiemu i niemieckiemu Serafinowi (Lade). W latach 1940–1944 nie posługiwał się tytułem metropolity warszawskiego i całej Polski, lecz metropolity Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni[18]. W 1948 dekret prezydenta Bolesława Bieruta cofnął mu zgodę władz państwowych na pełnienie urzędu, natomiast większość autokefalicznych Kościołów prawosławnych nadal uznawała go za legalnego zwierzchnika PAKP[19].
	Tymoteusz (Szretter)	17 września 1947	7 sierpnia 1951	Locum tenens metropolii warszawskiej[20].
	Makary (Oksijuk)	7 sierpnia 1951	9 grudnia 1959	Delegowany do pracy duszpasterskiej w Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Odszedł z urzędu z powodu złego stanu zdrowia i pod naciskiem polskich władz[21].
	Tymoteusz (Szretter)	9 grudnia 1959	5 maja 1961	Locum tenens metropolii warszawskiej[1].
		5 maja 1961	20 maja 1962	Elekcji na metropolitę warszawskiego zarzucano złamanie prawa kanonicznego, ponieważ wyboru dokonał Sobór Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, a nie Sobór Elekcyjny[22].
	Jerzy (Korenistow)	24 maja 1962	25 maja 1965	Locum tenens metropolii warszawskiej[1].
	Stefan (Rudyk)	25 maja 1965	26 marca 1969	Elekcji metropolity warszawskiego dokonano po trzech latach od śmierci poprzedniego metropolity – Tymoteusza. Wynikało to z postawy władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, które nie dopuszczały do chirotonii nowych hierarchów, stawiając tym samym przeszkody w uzyskaniu wymaganej przez prawo kanoniczne liczby biskupów w Kościele autokefalicznym uprawnionych do wyboru metropolity[23].
	Jerzy (Korenistow)	26 marca 1969	24 stycznia 1970	Locum tenens metropolii warszawskiej[1].
	Bazyli (Doroszkiewicz)	24 stycznia 1970	24 stycznia 1998	Wybór Bazylego został zaakceptowany przez władze Polskie Rzeczypospolitej Ludowej z uwagi na treść składanych przez niego memoriałów z propozycjami przekształceń w Kościele[24]. Działalność Bazylego nosiła charakter ekumeniczny i była skierowania na ożywienie kontaktów z innymi lokalnymi Kościołami prawosławnymi[25]. Zmarł po miesięcznym pobycie w szpitalu, w okresie choroby nie był w stanie wypełniać obowiązków metropolity[26].
	Sawa (Hrycuniak)	28 stycznia 1998	12 maja 1998	Locum tenens metropolii warszawskiej[27].
		od 31 maja 1998