Minuskuł 565 (Gregory-Aland)

Minuskuł 565 (wedle numeracji Gregory—Aland), ε 93 (von Soden)^[1] – purpurowy rękopis Nowego Testamentu pisany minuskułą na pergaminie w języku greckim, datowany na wiek IX. Jest jednym z nielicznych rękopisów pisanych złotem. Przechowywany jest w Petersburgu. Rękopis nie zachował się w całości, część jego kart zaginęła. Tekst rękopisu jest niejednorodny i w różnych partiach prezentuje różne tradycje tekstualne. Rękopis cieszy się zainteresowaniem ze strony krytyków tekstu, najwyżej oceniany jest jego tekst w Ewangelii Marka. Wykorzystywany jest w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu.

Minuskuł 565

Minuskuł 565 (Gregory-Aland)
Data powstania	IX wiek
Rodzaj	Kodeks minuskułowy
Numer	565
Zawartość	Ewangelie
Język	grecki
Rozmiary	17,6 × 19,2 cm
Typ tekstu	cezarejski
Kategoria	III
Miejsce przechowywania	Rosyjska Biblioteka Narodowa

Opis rękopisu

Kodeks zawiera tekst czterech Ewangelii, na 405 pergaminowych kartach (17,6 cm na 19,2 cm)^[2][3] . Jest jednym z zaledwie dwóch minuskułowych rękopisów Nowego Testamentu pisanych złotem na nasączonym purpurą pergaminie. Drugim jest minuskuł 1143^[4] . Purpura ma barwę ciemnoniebieską (co jest rzadkością), czasem staje się niemal czarna^[5]. Część kart rękopisu zaginęła, zagubione karty zawierały tekst: Mt 20,18–26; 21,45–22,9; Łk 10,36–11,2; 18,25–37; 20,24-26; J 11,26–48; 13,2–23; 17,1–12. Braki w Ewangelii Mateusza, Łukasza i częściowo w Ewangelii Jana zostały później uzupełnione, z wyjątkiem J 11,26–48; 13,2–23^[6][4] .

Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 17–19 linijek w kolumnie^[2][3] . Marginesy są szerokie. Tekst ewangeliczny pisany jest złotem, natomiast noty komentatorskie pisane są srebrem oraz uncjałą^[7]. Minuskuła jest bardzo staranna i jest jednym z najlepszych zachowanych przykładów wczesnej minuskuły, odznacza się wyjątkową czystością formy^[8]. Do charakterystycznych cech skryby należy litera beta, która jest nietypowo rozciągnięta do dołu^[9]. Skryba stosował skróty, popełniał błędy itacyzmu oraz błędne formy aorystu. Część jego błędów została poprawiona przez późniejszego korektora^[10]. Cytaty ze Starego Testamentu nie zostały oznakowane. Zawiera kolofon jerozolimski na końcu Ewangelii Marka^[4] .

Tekst Ewangelii dzielony jest według dwóch systemów, według κεφαλαια (rozdziały) oraz według krótszych jednostek – Sekcji Ammoniusza. Sekcje Ammoniusza nie posiadają odniesień do Kanonów Euzebiusza. Tekst Ewangelii zawiera ponadto τιτλοι (tytuły)^[11]. Tytuły pisane są uncjałą^[10]. Przed każdą z Ewangelii umieszczone zostały listy κεφαλαια (pełnią one rolę spisu treści). Na początku umieszczono tablice do Kanonów Euzebiusza, mają one późniejsze pochodzenie, oryginalny rękopis ich nie zawierał^[9]. W XIII wieku przed Ewangelią Mateusza, Marka i Jana umieszczone zostały portrety ewangelistów^[7][12]. W XVII wieku przed Ewangelią Łukasza umieszczono portret ewangelisty Łukasza. Owe miniatury wykonane zostały na białym pergaminie, ubarwione kilkoma kolorami, psują artystyczne piękno rękopisu^[7].

Tekst

Początek Ew. Jana, f. 300 r.

Eduard de Muralt ocenił, że tekst jest bliski dla Kodeksu Cypryjskiego i Kampiańskiego^[10]. Fenton Hort był zdania, że rękopis przekazuje tekst zachodni, jednak Hort nie badał rękopisu dokładnie. Burnett H. Streeter w 1924 roku był przekonany, że reprezentuje tekst cezarejski, a w Ewangelii Marka jest jednym z najlepszych tego tekstu reprezentantów. Według Streetera również i w pozostałych trzech Ewangeliach rękopis miał reprezentować tekst cezarejski, jednak jako najsłabszy jego reprezentant^[4] . Późniejsze badania wykazały, że grecki tekst rękopisu jest niejednorodny i w różnych partiach reprezentuje rozmaite tradycje tekstualne. Aland zaklasyfikował tekst rękopisu do Kategorii III^[2]. Według Alanda w Ewangelii Marka tekst rękopisu ma wyższą jakość niż w Ewangelii Mateusza i Łukasza. W Ewangelii Jana rękopis reprezentuje Rodzinę Lake’a^[4] .

Według Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, reprezentuje tekst aleksandryjski w Ewangelii Łukasza 1 i rodzinę tekstualną K^x (jedna z późnych rodzin tekstu bizantyjskiego) w Ew. Łukasza 10 i 20^[13].

Tekst Ewangelii Jana 7,53–8,11 został opuszczony przez skrybę, który wyjaśnił na marginesie, że dostępne mu kopie nie zawierają tej perykopy^[9]. W Łk 1,28 nie zawiera frazy „błogosławiona wśród niewiast”, jednak na marginesie odnotowano fakt stosowania tej frazy w innych rękopisach, z objaśnieniem, że starożytne rękopisy jej nie zawierały^[4] . Nie zawiera także Mk 9,44.46^[14]. Zawiera natomiast: Mt 16,2-3 (znaki czasu)^[15]; Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa)^[16]; Łk 22,62 (gorzki płacz Piotra)^[17]; J 5,4 (anioł porusza wodę w sadzawce)^[18]. Teksty te są opuszczane przez część starożytnych rękopisów.

Historia

INTF datuje rękopis na wiek IX^[2][3] . Według kolofonu na folio 405 verso, rękopis został sporządzony dla cesarzowej Teodory^[10]. Prawdopodobnie został sporządzony w cesarskim skryptorium^[5]. Niektórzy badacze datują jednak rękopis na wiek X^[4] .

Rękopis był przechowywany w klasztorze Jana, koło Houmisch-Khan, w Poncie, nad Morzem Czarnym. W 1829 roku archimandryta Pontu Sylvester podarował rękopis dla rosyjskiego cara. W tym też roku został sprowadzony do Petersburga. Powiedziano przy tym, że rękopis został sporządzony własnoręcznie przez cesarzową Teodorę^[9][19], co było zapewne lokalną legendą^[4] . Rękopis odtąd jest przechowywany w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej (Ms. 53)^[2][3] .

Pierwszy opis rękopisu sporządził Eduard de Muralt w 1848 roku^[9].

Tekst Ewangelii Marka rękopisu został skolacjonowany w oparciu o Textus receptus przez Johannesa Belsheima w 1885 roku^[20] . Belsheim popełnił jednak nieco błędów. W 1897 roku H.S. Cronin porównał Ewangelię Marka z odczytem Belsheima i dokonał poprawek^[9]. Odczyt Ewangelii Marka ponownie poprawiał I.A. Moir w 1956 roku^[21].

W 1883 roku Scrivener wciągnął go na listę rękopisów Nowego Testamentu i nadał mu siglum 473^e[22]. W 1890 roku Gregory wciągnął go na listę rękopisów Nowego Testamentu, dołączoną do 8. wydania Nowego Testamentu Tischendorfa (Editio Octava Critica Maior), nadając mu siglum 565^e[23][9]. W 1908 roku Gregory nadał mu siglum 565^[1] i pod takim siglum figuruje na liście Gregory-Aland^[2][3] . Jest wykorzystywany we współczesnych naukowych wydaniach greckiego Novum Testamentum Nestle-Alanda we wszystkich czterech Ewangeliach^[24].

Zobacz też

• Lista kodeksów minuskułowych Nowego Testamentu (1–1000)
• Kodeks minuskułowy (Nowy Testament)