Monaster Objawienia Pańskiego w Torokaniach

Monaster Objawienia Pańskiego – klasztor prawosławny w Torokaniach^[a], powstały na początku XVI w., następnie administrowany przez unicki Zakon Bazylianów Świętego Jozafata, w 1839 ponownie przejęty przez duchowieństwo prawosławne, w 1874 zlikwidowany.

Monaster Objawienia Pańskiego

Cerkiew monasterska
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Torokanie
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	męski
Eparchia	wileńska i litewska
Ihumen	Filaret (ostatni)
Klauzura	nie
Obiekty sakralne
Cerkiew	Objawienia Pańskiego
Cerkiew	Narodzenia Matki Bożej
Fundator	Agata Pieszczyńska
Styl	barok wileński
Data budowy	1710 i 1757 (rozbudowa)
Data zamknięcia	1874
brak współrzędnych

Historia

Prawosławny klasztor w Torokaniach powstał w XVI w.^[1][2] Następnie wspólnota przyjęła unię. W 1710 w Torokaniach została wzniesiona nowa cerkiew unicka, zaś w 1757 na polecenie kijowskiego metropolity unickiego Leona Kiszki powstał przy niej nowy budynek klasztorny przeznaczony dla dwunastu zakonników. Od 1743 bazyliański monaster w Torokaniach był jedną z dwóch siedzib protoarchimandryty (generała) zakonu, obok klasztoru w Poczajowie^[3].

Unicki klasztor w Torokaniach był jednym z pięciu bazyliańskich domów zakonnych, które funkcjonowały po rozbiorach Polski aż do synodu połockiego, gdy wszystkie struktury Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim poza diecezją chełmską zostały zlikwidowane i włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Klasztor w Torokaniach podporządkowano eparchii wileńskiej i litewskiej. W momencie przekształcenia klasztoru bazyliańskiego w prawosławny przebywało w nim 25 mnichów i dwóch nowicjuszy. Trzy lata później Świątobliwy Synod Rządzący postanowił, iż w Torokaniach zamieszkiwać będzie 13 mnichów, na utrzymanie których skarb państwa zobowiązał się przekazywać 1540 rubli srebrem rocznie. Z kolei majątki Torokanie, Łosinka i Czykin zostały upaństwowione^[4]. W praktyce jednak liczba mieszkańców klasztoru ulegała znacznym wahaniom. Wynikało to z faktu, że Torokanie stały się jednym z ośrodków, do których skierowano byłych bazylianów z tych monasterów unickich, które uległy całkowitej likwidacji. Zakonnicy ci niechętnie odnosili się do wymuszonej na nich konwersji na prawosławie i w praktyce zachowywali unickie zwyczaje liturgiczne^[4].

Monaster w latach 40. XX w.

W miarę przenoszenia niechętnych prawosławiu byłych unitów do różnych monasterów oraz wymierania najstarszych mnichów liczba mieszkańców monasteru w Torokaniach systematycznie spadała^[4]. W 1849 w klasztorze pozostało czterech mnichów. W tym samym roku metropolita wileński i litewski Józef wnioskował do Świątobliwego Synodu Rządzącego o zamknięcie monasteru i przeniesienie ostatnich mnichów do innych wspólnot, utworzenie przy monasterskiej cerkwi Objawienia Pańskiego parafii, przekazanie innych obiektów miejscowym władzom świeckim na dowolny cel. Mimo to będący w złym stanie technicznym klasztor nie został zlikwidowany. Jeszcze w latach 50. XIX w. żyło w nim czterech mnichów, dwóch posłuszników, czterech suspendowanych kapłanów i dziewięcioro świeckich służących^[4].

Monaster w Torokaniach został ostatecznie zamknięty w 1874 z powodu małej liczby mnichów i ogólnego ubóstwa wspólnoty^[5]. Na decyzję tę wpływ miały również przypadki łamania dyscypliny klasztornej, do jakich dochodziło w monasterze (m.in. pobicie przełożonego, ihumena Filareta, przez hierodiakona Pawła, karnie przeniesionego do Torokań z monasteru w Surdegach)^[4]. Budynki sakralne należące do klasztoru przejął monaster Świętych Borysa i Gleba w Grodnie, gdzie też przeniósł się ostatni przełożony torokańskiego monasteru ihumen Filaret. Inne obiekty klasztorne do 1897 pozostawały porzucone. Następnie zlokalizowano w nich szkołę dwuklasową, którą wyświęcił w 1899 biskup grodzieński Joachim^[4].

W 1950 dawna cerkiew monasterska została zniszczona^[6].

Zobacz też

• Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR

Uwagi

1. Obecnie Imienin w rejonie drohiczyńskim obwodu brzeskiego.