Morfina

Morfina (łac. Morphinum) – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów. Wchodzi w skład opium i jest jego najistotniejszym składnikiem psychoaktywnym. Została wyodrębniona w roku 1804 przez Friedricha Sertürnera. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie.

Ten artykuł dotyczy związku chemicznego. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Morfina

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) (5α,6α)-7,8-didehydro-4,5-epoksy-17-metylmorfinan-3,6-diol
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C17H19NO3
Masa molowa	285,34 g/mol
Wygląd	bezbarwne błyszczące słupki[1] lub biały proszek[1]
Identyfikacja
Numer CAS	57-27-2 (wolna zasada) 52-26-6 (chlorowodorek) 64-31-3 (siarczan)
PubChem	5288826
DrugBank	DB00295
SMILES CN1CC[C@]23[C@@H]4[C@H]1CC5=C2C(=C(C=C5)O)O[C@H]3[C@H](C=C4)O
InChI InChI=1S/C17H19NO3/c1-18-7-6-17-10-3-5-13(20)16(17)21-15-12(19)4-2-9(14(15)17)8-11(10)18/h2-5,10-11,13,16,19-20H,6-8H2,1H3/t10-,11+,13-,16-,17-/m0/s1 InChIKey BQJCRHHNABKAKU-KBQPJGBKSA-N
Właściwości Gęstość 1,32 g/cm³ (20 °C)[2]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 149 mg/l (20 °C)[3] w innych rozpuszczalnikach metanol, pirydyna, słabo w etanolu; nierozpuszczalny w eterze i acetonie[4] Temperatura topnienia 255 °C[4] Temperatura sublimacji 190 °C[4] Kwasowość (pKa) 9,85 (20 °C)[2] Zasadowość (pKb) 6,13 (20 °C)[2]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki siarczan morfiny Niebezpieczeństwo Zwroty H H225, H301, H311, H331, H370 Zwroty P P210, P260, P280, P301+P310, P311 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki siarczan morfiny Łatwopalny (F) Toksyczny (T) Zwroty R R11, R23/24/25 Zwroty S S7, S16, S36/37, S45 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] siarczan morfiny 3 2 0
Podobne związki
Pochodne	kodeina, tebaina, heroina, hydromorfon, etylomorfina, dezomorfina
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	N02AA01
Legalność w Polsce	środek odurzający grupy I-N
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka Biodostępność ~25% (doustnie); 100% (IV) Okres półtrwania 2–4 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek 30–40% Metabolizm wątrobowy Wydalanie 90% z moczem, 10% z żółcią
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania dożylnie, domięśniowo, podskórnie, wziewnie, doustnie

Występowanie

Głównym źródłem morfiny jest opium^[6], czyli wysuszony sok maku lekarskiego^[7]. Roślina ta produkuje morfinę jako fitoaleksynę do obrony przed atakiem patogennych mikroorganizmów. Jest też syntetyzowana endogennie w minimalnych ilościach w organizmach wszystkich typów zwierząt^[8].

Zastosowanie

Ma działanie narkotyczne (odurzające), przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (zalicza się do depresantów). Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolność oddechowa). Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizycznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych, powoduje powstawanie tolerancji na lek.

W medycynie jest stosowana w postaci doustnej jako chlorowodorek lub siarczan morfiny oraz w iniekcji jako siarczan morfiny^[9].

Preparaty z morfiną mogą być podawane doustnie, podskórnie, dożylnie, a także do przestrzeni podpajęczynówkowej oraz zewnątrzoponowo.

Ze względu na krótki okres półtrwania dawki morfiny należy często podawać w celu utrzymania działania przeciwbólowego. Opracowano tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu leku, które zapewniają działanie przeciwbólowe do 12 godzin. Mimo iż istnieje wiele nowszych, syntetycznych leków o działaniu przeciwbólowym opioidów lub farmakologicznie odmiennych, morfina nadal jest stosowana w leczeniu bólu.

Morfina była wykorzystywana na dużą skalę przez wojska walczące w II wojnie światowej.

Do jej pochodnych należą m.in.:

• kodeina – eter metylowy,
• tebaina – eter dimetylowy,
• heroina – pochodna diacetylowa,
• dionina – eter etylowy.

Nazwa morfiny wywodzi się od imienia greckiego boga marzeń sennych – Morfeusza, ze względu na jej dawniej wykorzystywane nasenne właściwości. W starożytności i średniowieczu pito wywar z maku w celach narkotycznych oraz nasennych, między innymi dawano go małym dzieciom, aby były spokojniejsze i więcej spały.

Przeciwwskazania

Bezwzględne: ostra niewydolność oddechowa, alergia na lek, zatrucie środkami narkotycznymi i atropiną, podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, okres karmienia piersią.

Względne: zabiegi na drogach żółciowych, przewlekłe serce płucne, nadczynność tarczycy, niewydolność wątroby i nerek.

Interakcje

Wykazuje synergizm z innymi środkami tłumiącymi OUN (anestetyki wziewne i dożylne, opioidowe leki przeciwbólowe, leki uspokajające, nasenne, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, alkohol itd.), przez co ich łączne stosowanie może doprowadzić do spadku ciśnienia tętniczego, nadmiernego uspokojenia, śpiączki i bezdechu. β-adrenolityki i leki przeciwhistaminowe nasilają działanie depresyjne morfiny na OUN. Metoklopramid przyspiesza wchłanianie morfiny i nasila jej działanie. Morfina może nasilać działanie antyagregacyjne leków przeciwzakrzepowych. Doustne środki antykoncepcyjne i ryfampicyna zwiększają klirens morfiny. Nie stwierdzono niekorzystnych interakcji z fluoksetyną.

Działanie niepożądane

Przewlekłe nadużywanie morfiny może w ciągu długiego czasu, a nawet w ciągu lat, nie powodować poważniejszych następstw. Sprawność intelektualna może długi czas w ogóle nie wykazywać obniżenia. Otępienie pojawia się dopiero po wielu latach i tylko w najcięższych przypadkach. Natomiast na pierwszym planie występują zaburzenia charakterologiczne: osłabienie woli, rozleniwienie, zanik obowiązkowości i uczuciowości, spłycenie dążeń życiowych, zawężenie zainteresowań, które ześrodkowują się na pogoni za morfiną^[10]. Może wystąpić bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego, zwiększenie napięcia zwieracza Oddiego, wymioty, nudności, zaparcia, zaburzenie sprawności psychicznej, trudności w oddawaniu moczu, objawy psychotyczne, nadmierna senność. W razie podawania zewnątrzoponowego morfina może powodować świąd skóry, zatrzymanie moczu, nudności i depresję oddechową. Lek może powodować uzależnienie. Minimalna dawka śmiertelna wynosi 200 mg, ale w przypadku nadwrażliwości – 60 mg może spowodować nagłą śmierć. W przypadku uzależnienia od narkotyków, dawki 2–3 g/d są tolerowane^[11].

Preparaty handlowe

Lek jest dostępny w wersjach: roztworów do wstrzykiwań oraz w systemie o przedłużonym uwalnianiu.

Morfina do iniekcji

• Doltard
• Kapanol (brak w obrocie w Polsce)
• M-Eslon
• Morphini Sulfas
• MST Continus
• MSI
• Morphinum hydrochloricum
• Morphinum
• Sevredol
• Skenan (brak w obrocie w Polsce)
• Vendal retard

Zobacz też

• morfinizm
• opiaty
• opioidofobia
• narkomania
• uzależnienie
• kompot (narkotyk)