Oświęcim (gmina w rejencji katowickiej)

Oświęcim (niem. Amtsbezirk Auschwitz), w 1945 Brzezinka (niem. Amtsbezirk Birkenau (Weichsel)) – dawna gmina zbiorowa (Amtsbezirk), początkowo miejsko-wiejska, a od 1943 wiejska, funkcjonująca w latach 1940–1945 pod okupacją niemiecką w Polsce. Siedzibą gminy był Oświęcim (Auschwitz). Gmina Oświęcim (Auschwitz) powstała na obszarze ówczesnego powiatu bielskiego (od 10 października 1939 pod nazwą Landkreis Bielitz), w części powiatu która przed wojną należała do powiatu bialskiego w woj. krakowskim^[2]. Landkreis Bielitz należał do rejencji katowickiej w wyodrębnionej ze Śląska 18 stycznia 1941 prowincji Górny Śląsk^[2].

Ten artykuł dotyczy gminy w okupowanej Polsce. Zobacz też: gmina współczesna.

Gmina Oświęcim

Amtsbezirk Auschwitz

zbiorowa
1940–1945[1]
Państwo	III Rzesza
Kraj związkowy	Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien)
Rejencja	katowicka (Regierungsbezirk Kattowitz)
Powiat	bielski (Landkreis Bielitz)
Siedziba	Oświęcim (Auschwitz)
Data powstania	30 listopada 1940
Data likwidacji	27 stycznia 1945
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gromad (Gemeinde)	7 (1945)
brak współrzędnych

Gminę Oświęcim (Auschwitz) utworzono 30 listopada 1940 z obszarów^[3]:

• miasta Auschwitz (Oświęcim);
• 10 gromad: Babitz (Babice), Broschkowitz (Broszkowice), Birkenau (Weichsel) (Brzezinka), Dwory z Krukami (Dwory), Klutschnikowitz (Klucznikowice), Monowitz (Monowice), Poremba-Wielka (Poręba Wielka), Stara-Stawy (Stare Stawy), Wlocienitz (Włosienica) i Zaborz-Ost (Zaborze), należących przed wojną do gminy Oświęcim.

W przeciwieństwie do innych gmin zbiorowych (Amtsbezirke) utworzonych na polskich ziemiach wcielonych do III Rzeszy, gmina Oświęcim stanowiła de facto strefę interesów KL Auschwitz, mająca na celu usunięcie z tych terenów ludności polskiej i przejęcia z jej rąk gruntów rolnych, prowadzenie rzekomej reedukacji więźniów poprzez wykorzystywanie ich pracy na roli, uzyskanie przez SS korzyści finansowych pochodzących ze sprzedaży wyprodukowanych płodów rolnych, utrudnienie kontaktu więźniów z lokalnymi mieszkańcami, a także realizację planu stworzenia dla rolników z Niemiec przynajmniej dwóch wzorcowych wiosek szkoleniowych dla zbrojnych rolników (Wehrbauern) na tych terenach^[4][5].

1 kwietnia 1943, dwa miesiące przed planowaną transformacją gminy, od Monowic odłączono Stawy Monowskie a od Dworów Dwory Drugie, włączając je do gromady Las w sąsiedniej gminie Zator^[6].

1 czerwca 1943, na mocy decyzji Oberpräsidenta prowincji Górny Śląsk Fritza Brachta z 31 maja 1943, do gminy Oświęcim z gminy Brzeszcze przyłączono gromady Harmense (Harmęże), Plawy (Pławy) i Rajsko (Rajsko) oraz północną część gromady Brzeszcze (Brzeszcze) – Budy i Bór, po czym z gminy Oświęcim (Auschwitz) wyodrębniono jej wschodnie obszary (Auschwitz, Broschkowitz, Dwory, Klutschnikowitz, Monowitz, Poremba-Wielka, Stara-Stawy, Wlocienitz i Zaborz-Ost oraz częściowo Babitz, Birkenau i Rajsko) tworząc w nich odrębną gminę miejską Oświęcim (Stadtbezirk Auschwitz). W skład gminy miejskiej weszły także skrawki Grojca i Polanki Wielkiej z gminy Osiek, natomiast zachodnie części Oświęcimia (położone po lewej stronie Soły, na Zasolu) pozostały w gminie wiejskiej Oświęcim. Po takim podziale, gmina miejska stanowiła odtąd obszar ściśle obozowy, a gmina wiejska jego zaplecze^[7].

1 stycznia 1945 nazwę gminy Oświęcim (Amtsbezirk Auschwitz) zmieniono oficjalnie na Brzezinka – Amtsbezirk Birkenau (Weichsel), zasilając ją o jeszcze jedną gromadę z gminy Brzeszcze – Wiltschkowitz (Wilczkowice)^[8].

Jednostka przetrwała do 1945 roku^[9]. Została zniesiona wraz z wyzwoleniem KL Auschwitz pod koniec stycznia 1945^[10].

Po wojnie reaktywowano gminę Oświęcim w przedwojennych granicach, w przywróconym powiecie bialskim w województwie krakowskim^[11][12][13].