Obiekty Twierdzy Modlin

Cytadela – twierdza wzniesiona etapami pomiędzy rokiem 1806 a 1883, z niewielkimi późniejszymi zmianami, stanowiąca po 1883 roku jądro – cytadelę fortowej Twierdzy Modlin. Zrąb twierdzy wystawionej z rozkazu Napoleona I w latach 1806–1813 został przebudowany i uzupełniony w latach 1832–1841. Cytadela była modernizowana w latach 1860–70, 1894–1900, 1912–1914, przy czym ostatnie daty dotyczą głównie budowy obiektów zaplecza (koszar, magazynów) i prochowni. Na Cytadelę składają się:

• Cytadela (część główna) – położona na prawym brzegu Narwi i Wisły w dzielnicy Modlin-Twierdza Nowego Dworu Mazowieckiego. XIX-wieczna twierdza składająca się z koszar obronnych, wewnętrznego pierścienia bastionowego i zewnętrznego mieszanego: poligonalno-bastionowego-kleszczowego; liczne budowle zaplecza (budynki koszarowe, prochownie). Wznoszona kolejnymi etapami. Obecnie częściowo w rękach prywatnych, częściowo teren wojskowy, niektóre obiekty opuszczone.
• Przedmoście kazuńskie – położone na lewym brzegu Wisły. Ceglano-ziemne dzieło koronowe. Teren wojskowy.
• Przedmoście nowodworskie – położone u zbiegu Wisły i Narwi. Umocnienie ziemne wraz z ceglaną tzw. Działobitnią „Świętego Michała” oraz Fort „Nad Wisłą” wzniesiony 1883–1888. Istnieją relikty umocnień. Ponadto w tej części twierdzy znajdują się ruiny głównego spichlerza twierdzy.

Osobny artykuł: Twierdza Modlin.

Schemat umocnień Twierdzy Modlin po ostatniej rozbudowie – rok 1915.

Wewnętrzny pierścień fortów – wzniesiony w ramach rozbudowy twierdzy w latach 1883–1888. Forty ceglano-ziemne, dwuczołowe, według wzorca F1879. Modernizowane w latach 1894–1900 i 1912–1914.

• Fort I – Zakroczym.
• Fort II – Kosewo.
• Fort III – Pomiechówek.
• Fort IV – Janówek. Później włączony do Grupy Fortowej „Janówek”.
• Fort V – Dębina.
• Fort VI – Czeczotki.
• Fort VII – Cybulice.
• Fort VIII – Stare Grochale.

Zewnętrzny pierścień fortów – wzniesiony w okresie ostatniej rozbudowy twierdzy przez Rosję w latach 1912–1914, umocnienia uzupełniane i wykańczane do roku 1915. Forty wznoszone według wzorców F1909 i F1910, grupy fortowe GF-1908/12, dzieła pośrednie wzorowane na różnych dziełach niemieckich i francuskich z wykorzystaniem myśli rosyjskiej.

• Fort IX – Grochale.
• Dzieło D-1 – Wólka Smoszewska.
• Dzieło D-2 – Trębki Stare.
• Fort X – Henrysin.
• Dzieło D-3 – Strubiny.
• Fort XI – Strubiny.
• Dzieło D-4 – Strubiny.
• Fort XII – Janowo.
• Fort XIII – Błogosławie.
• Dzieło D-5 – Falbogi Borowe.
• Dzieło D-6 – Śniadówko.
• Grupa Fortowa „Goławice” – Goławice.
  • Dzieło główne – Fort XIV(b)
  • Dzieło pośrednie – koszary obronne.
• Fort XIV – Goławice.
• Grupa Fortowa „Carski Dar” – na północ od Brodów-Parceli.
  • Dzieło lewoskrzydłowe – koszary obronne.
  • Tradytor artyleryjski.
  • Fort XV.
  • Dzieło prawoskrzydłowe – punkt oporu piechoty (fort XIVb).
• Fort XVI – Czarnowo.
• Dzieło D-7 – Czarnowo.
• Dzieło D-8 – Czarnowo.
• Grupa Fortowa „Janówek” – Janówek.
  • Dzieło D-9 – Janówek.
  • Fort XVII – Janówek.
• Dzieło D-10 – Janówek.
• Fort XVIII – Boża Wola.

Ponadto wzniesiono liczne prochownie (magazyny amunicyjne), sytuowane pojedynczo bądź w zespołach na zapolach fortów. Wiele odcinków dróg w rejonie twierdzy to dawne drogi forteczne; liczne spośród nich zachowały brukowaną nawierzchnię.

Na terenie Twierdzy znajdują się polskie schrony bojowe: eksperymentalne z początku lat trzydziestych i polowe umocnienia z 1939 roku.

Źródła

• Bochenek Ryszard, Twierdza Modlin, Warszawa 2003, ISBN 83-11-09278-8.
• Bochenek Ryszard, Tysiąc słów o inżynierii i fortyfikacjach, Warszawa 1989, ISBN 83-11-07423-2
• Stanisław Łagowski: Szlakiem twierdz i ufortyfikowanych przedmości. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2005. ISBN 83-88773-96-8. Brak numerów stron w książce