Ofiara (religia)

Ofiara – podstawowa, obok modlitwy, forma kultu religijnego^[1], występująca we wszystkich religiach, począwszy od pierwotnych do najbardziej rozwiniętych. Polega na składaniu darów bóstwu. Często łączona z ucztą religijną.

Ten artykuł dotyczy ofiary w ujęciu religii. Zobacz też: inne zastosowania słowa „ofiara”.

Francisco Goya, Ofiara składana Panowi, 1771

Przedstawienie ofiary z dzika na greckim tondzie z VI wieku p.n.e.

Motyw ofiary

Celem ofiarodawcy jest: pokuta lub przebłaganie bóstwa, oddanie mu hołdu, poddanie się jego woli, prośba o jego przychylność, rodzaj pobożnego handlu na zasadzie „ja Tobie, Ty mnie", „daję abyś dał". Bywa też, że nabiera charakteru magicznego^[2]. Wysokość i wartość składanej ofiary jest uznaniowa, subiektywna i uwarunkowana trybem życia ofiarodawców.

Nazwy i rodzaje ofiar

W wierzeniach Słowian ofiarę nazywano obiatą, trzebą lub żertwą.

Ofiary z ludzi

W wielu kulturach, za najbardziej cenny dar dla bóstwa uważano krwawe ofiary z ludzi (osób dorosłych, ale także z dzieci^[3] i władców^[4]) i zwierząt. Np. na terenie Peru na szczytach gór lub wulkanów (np. Ampato i Pitchu Pitchu) archeolodzy odnajdują szczątki dzieci sprzed ok. 500 lat. Inkowie składali dzieci w ramach tzw. rytuału capacocha. Pierwszym, który odkrył zmumifikowane szczątki tych dzieci był Dr Johan Reihard. Były wkopane w pozycji siedzącej w kamienne prostokątne platformy. Według Dagmary Sochy, bioarcheolożki z Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego (CEAC) w Cuzco, Inkowie wierzyli, że w swej niewinności dzieci poprzez ofiarę miały stać się pośrednikami między bogami i ludźmi. Inkowie chcieli w ten sposób łatwiej nakłonić bogów do podjęcia sprzyjających dla siebie decyzji^[5] .

Z czasem ofiary z ludzi zastąpiono ofiarami ze zwierząt lub ofiarą symboliczną (kukły, na które upuszczano kilka kropel krwi).

Rembrandt, Ofiara z Izaaka, z kolekcji Ermitażu.

Judaizm od początku zwalczał tego typu ofiary z ludzi. Opowieścią mającą charakter programowy było ofiarowanie Izaaka przez Abrahama (Księga Rodzaju 22). Opowiadanie to mogło być wytłumaczeniem, dlaczego w świątyniach izraelskich nie składano w dzieci w ofierze, podczas gdy czyniono to w świątyniach kananejskich^[6]

Społeczności rolnicze

Społeczności rolnicze obok krwawych ofiar praktykowały ofiary z plonów. Rozwój kultu religijnego spowodował ustalenie określonych pór i miejsc na składanie poszczególnych ofiar. W ten sposób rozwijała się siatka stałych miejsc świętych (gaje, jaskinie, kamienie, rzeki). Z czasem w miejscach świętych na wzór pałaców królewskich zaczęto wznosić przybytki bóstwom ze służącymi-kapłanami. Te z kolei przekształciły się w świątynie, których okazałość zależała od potęgi danego kultu.

Krwawe ofiary przygotowywała do składania określona i znająca się na przypisach religijnych osoba. Dokonywała czynności rzeźniczych sama bądź nadzorowała poprawność ich wykonywania przez swoich pomocników. Gdy rozwinął się stan kapłański, ofiarnik-rzeźnik stał na straży ceremonii zabicia i rozdzielenia mięsa ofiarnego. Początkowo mięso palono lub opiekano nad świętym ogniskiem, z czasem święte miejsce przekształciło się w ołtarz, przed którym wznoszono świątynię. Później ołtarze zaczęto umieszczać w obrębie murów świątynnych.

Rodzajem ofiary religijnej było także palenie kadzidła i okadzanie dymem miejsc świętych. Okadzanie miejsc świętych wywodzi się ze wschodnich tradycji świeckich, zgodnie z którymi dym kadzidła wdychano po ucztach^[7].

Wielkie religie

Hinduizm

W hinduizmie od czasów upaniszad popularyzowano interioryzację ofiary w procesie indywidualnej sadhany.

Judaizm

W historii religii Izraela, w Judaizme, praktyka i rozumienie ofiary doznało ogromnej ewolucji, od prymitywnych rytuałów nomadów do złożonego kultu w Świątyni jerozolimskiej^[8]. Po zburzeniu Świątyni w 70 r. n.e., w kulcie synagogalnym ofiary fizyczne zostały zastąpione przez „pamiątkę”, której towarzyszą modlitwy konsekrujące ofiarę (Aboda). Odmawiano je przy składaniu ofiar, gdy jeszcze kult świątynny się odbywał.

Chrześcijaństwo

W religii chrześcijańskiej składanie starotestamentowe ofiar zostało zastąpione przez jednorazową doskonałą ofiarę Jezusa Chrystusa, który umarł na krzyżu za grzechy ludzkości. W katolicyzmie i prawosławiu ofiara Chrystusa jest sakramentalnie uobecniana podczas Eucharystii^[9].