Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Olsza
roślina z rodziny brzozowatych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Olsza, olcha[4] (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25[5] do 41[6]–44[7] gatunków. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie ich zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam, Azji Południowo-Wschodniej[8][5] i Japonii, gdzie rośnie 10 gatunków[9]. Najdalej na południe sięga A. acuminata, rosnąca w Ameryce Południowej w kolumbijskich Andach[8][9]. W Europie rośnie 5 gatunków[9], z czego w Polsce trzy: olsza czarna A. glutinosa, olsza szara A. incana i olsza zielona A. alnobetula (poza tym status gatunku nadawany jest introdukowanej i zadomowionej olszy pomarszczonej A. rugosa[10], w innych ujęciach mającej status podgatunku olszy szarej A. incana subsp. rugosa)[11].
Gatunki z tego rodzaju rosną często na siedliskach wilgotnych i zalewowych. Wykorzystywane jest ich drewno, cenione ze względu na łatwość obróbki i trwałość, w tym odporność na gnicie w wodzie. Wyrabiano z niego m.in. węgiel drzewny i proch. Drzewa sadzone są w celu rekultywacji słabych i zniszczonych gruntów, jako ozdobne, bywają też wykorzystywane jako lecznicze.
Remove ads
Morfologia
- Pokrój
- Zrzucające liście drzewa lub krzewy. Osiągają zwykle niezbyt okazałe rozmiary, do największych gatunków należą chińska A. cremastogyne (do 40 m wysokości) i olsza czarna (do 35 m wysokości)[12]. Pędy i kora zwykle ciemno zabarwione[9], czasem szara, za młodu gładka, z licznymi okrągłymi lub eliptycznymi przetchlinkami[13]. Korzenie mają brodawki, które w symbiozie z bakteriami wiążą azot atmosferyczny[14], zwykle zasiedlone przez nie korzenie są czerwone i spęczniałe[9]. Skupienia brodawek korzeniowych mogą osiągać u tego rodzaju wielkość jabłek[15]. Pąki zwykle na trzonkach[12][9], okryte 3–6 łuskami, dość duże, czasem lepkie, zaostrzone lub tępe[13].
- Liście
- Naprzemianległe, pojedyncze[14]. Blaszka liściowa jest eliptyczna, jajowata lub okrągława[13], piłkowana lub ząbkowana na brzegu, często podwójnie, rzadko całobrzega[14][13]. Przylistki drobne, łuskowate, szybko opadające[13].
- Kwiaty
- Promieniste, jednopłciowe, zebrane w zwisające kotki o cylindrycznym kształcie. Poszczególne kwiaty są bardzo drobne i pozbawione okwiatu[12]. Kwiatostany męskie mają postać zwisających, wąskich kotek[13]. Zbudowane są z licznych segmentów, z których każdy składa się z 3–5 przysadek i 3 pojedynczych kwiatów. Poszczególne kwiaty zawierają po cztery pręciki z czerwonymi zwykle pylnikami[9]. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo lub w parach w kątach łuskowatych przysadek tworząc zredukowany kwiatostan typu wierzchotka wsparty czterema podsadkami. Wierzchotki te tworzą szyszkokształtny kwiatostan złożony. Poszczególne kwiaty żeńskie zawierają dwukomorową zalążnię z pojedynczym zalążkiem i słupek z dwoma nitkowatymi szyjkami[13].
- Owoce
- Spłaszczone orzeszki z błoniastymi lub papierzastymi skrzydełkami[13], stąd mające postać drobnych skrzydlaków[5]. W czasie owocowania osie kwiatostanów wraz ze zrośniętymi z sobą podsadkami i podkwiatkami drewnieją i tworzą niewielkie „szyszki”, które wiszą na drzewach zwykle długo po wysypaniu się owoców[15].
Remove ads
Biologia i ekologia
Rośliny z tego rodzaju są jednopienne i wiatropylne[13]. Kwitną wiosną lub jesienią (sekcje Cremastogyna i Clethropsis). Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu mogą zasiedlać gleby ubogie i bagienne. Większość gatunków rośnie na siedliskach wilgotnych, mokrych lub zalewanych – wzdłuż brzegów rzek i jezior. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają odsłoniętą glebę po zalewach lub uwalnianą spod ustępujących lodowców[9]. Podrodzaj subg. Alnobetula obejmuje gatunki krzewów zaadaptowane do klimatu chłodnego[5], w tym stanowiące w wielu miejscach istotny komponent lasotundry[16].
Remove ads
Systematyka
Podsumowanie
Perspektywa
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny brzozowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Betuloideae Arnott, jako takson siostrzany rodzaju brzoza Betula[2].
- Alnus acuminata Kunth
- Alnus alnobetula (Ehrh.) K.Koch – olsza zielona
- Alnus betulifolia G.Y.Li, Z.H.Chen & D.D.Ma
- Alnus cordata (Loisel.) Duby – olsza sercowata
- Alnus cremastogyne Burkill
- Alnus djavanshirii H.Zare
- Alnus dolichocarpa H.Zare, Amini & Assadi
- Alnus × elliptica Req. – olsza eliptyczna
- Alnus × fallacina Callier
- Alnus fauriei H.Lév. & Vaniot
- Alnus ferdinandi-coburgii C.K.Schneid.
- Alnus firma Siebold & Zucc. – olsza twarda
- Alnus formosana (Burkill) Makino
- Alnus glutinosa (L.) Gaertn. – olsza czarna
- Alnus glutipes (Jarm. ex Czerpek) Vorosch.
- Alnus hakkodensis Hayashi
- Alnus × hanedae Suyinata
- Alnus henryi C.K.Schneid.
- Alnus hirsuta (Spach) Rupr. – olsza szorstka
- Alnus × hosoii Mizush.
- Alnus incana (L.) Moench – olsza szara
- Alnus japonica (Thunb.) Steud. – olsza japońska
- Alnus jorullensis Kunth
- Alnus lanata Duthie ex Bean
- Alnus lusitanica Vít, Douda & Mandák
- Alnus mairei H.Lév.
- Alnus mandschurica (Callier) Hand.-Mazz.
- Alnus maritima (Marshall) Muhl. ex Nutt. – olsza nadmorska
- Alnus matsumurae Callier – olsza Matsumury
- Alnus maximowiczii Callier – olsza Maksymowicza
- Alnus × mayrii Callier
- Alnus nepalensis D.Don – olsza nepalska
- Alnus nitida (Spach) Endl. – olsza lśniąca
- Alnus oblongifolia Torr.
- Alnus orientalis Decne. – olsza wschodnia
- Alnus paniculata Nakai
- Alnus × peculiaris Hiyama
- Alnus pendula Matsum. – olsza zwisłokwiatowa
- Alnus × pseudoglutinosa Dostál
- Alnus × pubescens Tausch – olsza omszona
- Alnus rhombifolia Nutt. – olsza rombolistna
- Alnus rohlenae Vít, Douda & Mandák
- Alnus rubra Bong. – olsza czerwona
- Alnus serrulata (Aiton) Willd. – olsza piłkowana
- Alnus serrulatoides Callier
- Alnus sieboldiana Matsum.
- Alnus subcordata C.A.Mey. – olsza kaukaska
- Alnus × suginoi Sugim.
- Alnus trabeculosa Hand.-Mazz.
- Alnus vermicularis Nakai
Remove ads
Zastosowanie
- W przemyśle do produkcji sklejki. Jest to doskonałe drewno w obróbce, stąd wykorzystywane bywa m.in. w rzeźbiarstwie[8].
- Ze względu na odporność na gnicie drewno olszy wykorzystywane jest w konstrukcjach podwodnych (na olszach zbudowano m.in. Wenecję i Amsterdam)[9].
- Wykorzystywana jest w lutnictwie do wyrobu pudeł instrumentów strunowych[9], w tym wykorzystywane były do wyrobu skrzypiec przez Antonio Stradivariego[8].
- Drewno używane jest do budowy stępek łodzi i jachtów drewnianych[8].
- Drewno wykorzystywane było do wyrobu węgla drzewnego i prochu[8].
- Olsza wykorzystywana jest do zalesiania nieużytków o niskiej zawartości azotu w glebie, w tym poprzemysłowych[12], olsza szara uprawiana bywa jako przedplon[17].
- Szybko rosnąca i zachowująca długo liście jesienią olsza sercowata stosowana jest do tworzenia pasów wiatrochronnych[9].
- Niektóre gatunki wykorzystywane były jako lecznicze[8].
- Rzadko bywają sadzone jako ozdobne[12].
- Drewno olszy czerwonej uchodzi za najbardziej wartościowe drewno stosowane do wędzenia ryb[8].
Remove ads
Zagrożenia i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest wymienionych 28 gatunków olszy – 19 z nich ma status gatunków najmniejszej troski, po jednym są uznane za bliskie zagrożenia i krytycznie zagrożone[18].
Remove ads
Obecność w kulturze i symbolice
- W mitologii greckiej była drzewem poświęconym Foroneusowi – wynalazcy ognia.
- W tradycji niemieckiej pojawia się Olchowa Kobieta (Else, Elsa, Elise), która najpierw kusi, a później karze mężczyzn zmieniając się we włochate stworzenie.
- Ballada Johanna Wolfganga von Goethego zatytułowana jest „Król Olch”, chociaż tytuł ten jest dyskusyjny, gdyż jej duński pierwowzór mówi o królu elfów.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads