Operacja Mały Saturn

Operacja Mały Saturn (również środkowodońska operacja ofensywna) – wojskowa operacja ofensywna przeprowadzona od 16 grudnia 1942 roku do 18 lutego 1943 roku przez wojska radzieckie przeciwko niemieckiemu Wehrmachtowi, usiłującemu odblokować okrążoną w Stalingradzie 6 Armię gen. Friedricha Paulusa. Skutkiem zaciętych walk było ostateczne odepchnięcie niemieckich sił od miasta.

Operacja Mały Saturn

II wojna światowa, front wschodni, część bitwy stalingradzkiej
Zmiany położenia frontu wschodniego od listopada 1942 do marca 1943
Czas	16 grudnia 1942 – 18 lutego 1943
Miejsce	Donbas
Terytorium	ZSRR
Przyczyna	planowane odepchnięcie niemieckich posiłków dla oblężonego Stalingradu
Wynik	zwycięstwo ZSRR
Strony konfliktu
III Rzesza  Włochy  Węgry  Rumunia  ZSRR
Dowódcy
Erich von Manstein Nikołaj Watutin Filipp Golikow
Siły
459 000 żołnierzy, 600 czołgów 425 000 żołnierzy, 1000 czołgów
brak współrzędnych

Radziecki plan Saturn

Początkowo Stawka planowała operację ofensywną o kryptonimie „Saturn”, ale stwierdzono, że zgromadzone siły są niewystarczające do jej przeprowadzenia. Dlatego dostosowano plany radzieckiego dowództwa, zmniejszając cele i skalę operacji. Zmodyfikowany plan nazwano „Mały Saturn”.

Cele, siły i środki

Celem operacji było pokonanie wroga, który zajął pozycje nad środkowym Donem, a także późniejszy atak na Rostów nad Donem zajęty przez wojska niemieckie.

Do operacji wyznaczono 6 Armię Frontu Woroneskiego gen. Filippa Golikowa i część Frontu Południowo-Zachodniego, w szczególności 1 i 3 Armię Gwardyjską, 5 Armię Pancerną, 2 i 17 Armię Lotniczą pod rozkazami gen. Nikołaja Watutina. Operacja Armii Czerwonej obejmowała łącznie 36 dywizji liczących ponad 689 tysięcy żołnierzy, ponad 5 tysięcy dział i moździerzy, ponad tysiąc czołgów i ponad 400 samolotów^[1].

Wojska Osi obejmowały niemiecką 4 Armię Pancerną, włoską 8 Armię i rumuńską 3 Armię z Grupy Armii Don pod dowództwem feldmarszałka Ericha von Mansteina. Armie te liczyły 27 dywizji i 459 tysięcy ludzi, ponad 6 tysięcy dział i moździerzy, około 600 czołgów i około 500 samolotów. Obroną Niemców, Włochów i Rumunów były dwa pasma o łącznej głębokości około 25 kilometrów, bardzo dobrze wyposażone i przygotowane pod względem technicznym, między osadami Nowa Kalitwa i Wioszenskaja^[1].

Przebieg operacji

Po tym, jak 6 Armia feldmarszałka Friedricha Paulusa została otoczona w Stalingradzie, 12 grudnia 1942 r. wojska niemieckie próbowały ją uwolnić. W związku z tym, zamiast ataku na Rostów nad Donem, dowództwo postanowiło przekierować główne siły biorące udział w operacji na południowy wschód, w kierunku Mrozowska i pokonaniem grupy wroga na terenie tej osady. Tym samym próby Niemców uwolnienia 6 Armii zostały udaremnione^[1].

16 grudnia 1942 r. wojska radzieckie rozpoczęły ofensywę. Skuteczność artylerii i samolotów była niska z powodu gęstej mgły. Siły Osi stawiły silny opór, w wyniku czego ofensywa rozwijała się powoli. Kiedy mgła opadła, lotnictwo i artyleria zaczęły działać z pełną mocą. 17 grudnia rzucono do walki radziecki 4 Korpus Pancerny, w wyniku czego strefa obrony taktycznej została przełamana tego samego dnia, a wojska radzieckie przesunęły się na głębokość 20-25 kilometrów. 18 grudnia Niemcy próbowali zatrzymać postępy przeciwnika, przenosząc dodatkowe siły lotnicze, piechotę i siły pancerne. Niemniej jednak w ciągu 8 dni ofensywy wojska radzieckie przeszły 100-200 km, a 24 Korpus Pancerny Wasilija Badanowa pokonał 240 km, zdobywając wieś Tacynskaja 24 grudnia 1942 r. i niszcząc na jej obrzeżach jedno z głównych lotnisk dostarczających zaopatrzenie otoczone w Stalingradzie 6 Armii. 22 grudnia rozpoczęła się ofensywa 5 Armii Pancernej, ale nie rozwinęła się, lecz jednocześnie związała walką duże formacje wroga na północ od Tormosina. 24 grudnia włoska 8 Armia została pokonana w regionie Aleksiejewo-Łozowskoje-Wierchnieczyrskij. Do 30 grudnia operacja została zakończona^[1].

Podsumowanie operacji

W wyniku operacji Mały Saturn, przeprowadzonej z powodzeniem przez wojska radzieckie, niemieckie linie obrony zostały rozbite na szerokości do 340 kilometrów. Pięć włoskich dywizji, pięć rumuńskich i jedna niemiecka oraz trzy włoskie brygady zostały zmiecione z powierzchni ziemi. Cztery niemieckie dywizje piechoty i dwie dywizje pancerne poniosły ciężkie straty. W toku ofensywy siły zaangażowane w operację przesunęły się na tyły Grupy Armii Don, w wyniku czego Niemcy musieli porzucić dalsze plany uwolnienia 6 Armii Paulusa. Jednostki radzieckie, które najbardziej wyróżniły się podczas operacji, otrzymały honorowe tytuły Don, Kantemirowska i Tacynskaja^[1].