Order Wojskowy Świętego Henryka

Królewski Saski Order Wojskowy św. Henryka (niem. Königlich Sächsischer Militär St.Heinrichsorden) – w latach 1736–1919 najwyższe odznaczenie wojskowe Królestwa Saksonii, najstarszy i od 1807 drugi order w saskiej kolejności starszeństwa po Orderze Korony Rucianej, a przed powstałym w 1815 Orderem Zasługi Cywilnej^[1][2][3].

Ten artykuł dotyczy saskiego orderu. Zobacz też: inne ordery o podobnej nazwie.

Order Wojskowy św. Henryka
Militär-Sankt-Heinrichs-Orden

Awers i rewers Krzyża Kawalerskiego
Gwiazda i oznaka Krzyża Wielkiego
Baretka
Ustanowiono	7 listopada 1736
Wycofano	11 sierpnia 1919
Dewiza	VIRTUTI IN BELLO (męstwu na wojnie)
Powyżej	Order Korony Rucianej
Poniżej	Order Zasługi Cywilnej

Obecnie istnieje jako order domowy linii albertyńskiej królewskiej dynastii Wettynów^[4].

Jest najstarszym znanym niemieckim odznaczeniem wojennym^[5].

Historia

Order ustanowiony został 7 listopada 1736 na zamku Hubertusburg przez króla Polski i elektora Saksonii Augusta III w dzień jego 40. urodzin i ku czci cesarza św. Henryka II, ostatniego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii saskiej. Przeznaczony był wyłącznie dla oficerów za niezwykłą waleczność na polu walki^[3] lub za 50 lat wiernej służby. O pierwszych nadaniach nic nie wiadomo, nie było ich zapewne wiele, gdyż order popadł niejako w letarg aż do roku 1768, gdy został odnowiony przez następcę Augusta, regenta Ksawerego Wettyna^[6].

Do 7 października 1807 nadawany był w jednej klasie, później w trzech klasach:

• Krzyż Wielki (Großkreuz),
• Komandor (Commandeur),
• Kawaler (Ritter)^[2].

23 grudnia 1829 roku order został ponownie odnowiony przez króla Saksonii Antoniego, który nadał mu nowe statuty i zmienił wygląd insygniów. Order otrzymał cztery klasy:

• I klasa – Krzyż Wielki (dla generałów lejtnantów dowodzących korpusami),
• II klasa – Komandor I Klasy (dla generałów lejtnantów i generałów-majorów dowodzących brygadami w polu),
• III klasa – Komandor II Klasy (dla oficerów sztabowych),
• IV klasa – Kawaler^[2].

17 marca 1796 dodano jako V klasę, połączony z orderem:

• Medal Zasługi Wojskowej (złoty lub srebrny – dla podoficerów i szeregowych)^[2][1].

Liczba żyjących odznaczonych Krzyżem Wielkim (nie licząc aktualnie panującego króla jako wielkiego mistrza) była zawsze bardzo mała, np. w 1828 – sześciu^[7], w 1837 – pięciu^[8], w 1847 –żadnego^[9], w 1857 – dwóch^[10], w 1866 – jeden^[11], w 1877 w spisie odznaczeń żadnych odznaczonych w żadnej klasie nie wymieniono^[12].

Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe i ostatecznie zniesiony 11 sierpnia 1919^[13], przetrwał do 2012 jako order domowy^[4], a do dzisiaj zarejestrowany związek historyczny w RFN^[14].

Insygnia

Krzyż orderu (różnej wielkości w różnych klasach) to złoty krzyż maltański z białymi brzegami, z podobizną św. Henryka w medalionie środkowym awersu, otoczoną napisem Fridericus Augustus D.G. Rex Saxoniae instauravit, i z saskim Herbem Rucianym w medalionie rewersu otoczonym dewizą orderu VIRTUTI IN BELLO (Męstwu na Wojnie). Między ramionami krzyża znajdują się zielone wianki ruciane. Ośmiopromienna złota gwiazda I i II klasy nosi na sobie awers krzyża otoczony dewizą orderu. Order noszony był na niebieskiej wstędze z żółtymi paskami po bokach, przy I klasie z prawego ramienia na lewy bok. Odznaki wszystkich klas zawieszone były na złotej koronie królewskiej.

Z orderem związany był dwuklasowy (złoty i srebrny) Medal Zasług Wojskowych (Militärverdienstmedaille) dla podoficerów i żołnierzy, ustanowiony w roku 1793 przez elektora Fryderyka Augusta I i noszony na wstążce orderu św. Henryka.

Wielcy Mistrzowie

• Fryderyk August Wettyn (1736–1763)
• Fryderyk Krystian Wettyn (1763)
• Fryderyk August I Wettyn (1763–1827)
• Antoni I Wettyn (1827–1836)
• Fryderyk August II Wettyn (1836–1854)
• Jan I Wettyn (1854–1873)
• Albert I Wettyn (1873–1902)
• Jerzy I Wettyn (1902–1904)
• Fryderyk August III Wettyn (1904–1932)
• Fryderyk Chrystian Wettyn (1932–1968)
• Maria Emanuel Wettyn (1968–2012)
• Albert Józef Wettyn (2012)
• Aleksander de Afif (od 2012)

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Wojskowym św. Henryka (Saksonia).

Z tym tematem związana jest kategoria: Polacy odznaczeni Orderem Wojskowym św. Henryka (Saksonia).

Wśród polskich znanych odznaczonych znaleźli się m.in. wyróżnieni w roku ustanowienia orderu:

• ks. August Aleksander Czartoryski,
• ks. Jerzy Ignacy Lubomirski,
• ks. Aleksander Jakub Lubomirski,
• ks. Aleksander Józef Sułkowski^[5],
• hr. Fryderyk August Rutowski^[15],

a w 1815 krzyże komandorskie z gwiazdami otrzymali byli adiutanci saskiego króla:

• gen. Franciszek Paszkowski,
• gen. Kazimierz Turno^[16].