Pacyfikacja wsi Szarajówka

Pacyfikacja wsi Szarajówka – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z grabieżą i niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 18 maja 1943 roku we wsi Szarajówka na Zamojszczyźnie.

Pacyfikacja wsi Szarajówka

Szarajówka. Zdjęcie wykonane po pacyfikacji
Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę – Generalne Gubernatorstwo)
Miejsce	Szarajówka
Data	18 maja 1943
Liczba zabitych	58–67 osób
Typ ataku	masowy mord
Sprawca	Żandarmeria w Generalnym Gubernatorstwie, Ukraińska Policja Pomocnicza
Położenie na mapie okupowanej Polski w latach 1941–1944 miejsce zdarzenia
50°22′13″N 22°50′59″E

Szarajówkę spacyfikowano w odwecie za współpracę jej mieszkańców z ruchem oporu. Z rąk Niemców i ich ukraińskich kolaborantów zginęło co najmniej 58 osób, w tym wiele kobiet i dzieci. Większość ofiar została spalona żywcem. Wieś doszczętnie ograbiono, a jej zabudowania podpalono. Była to jedna z najkrwawszych pacyfikacji przeprowadzonych w czasie operacji wysiedleńczo-pacyfikacyjnej na Zamojszczyźnie.

Geneza

Szarajówka to niewielka wieś w powiecie biłgorajskim. W okresie niemieckiej okupacji jej mieszkańcy aktywnie współpracowali z polską partyzantką. Mieli także udzielać pomocy ukrywającym się Żydom oraz czerwonoarmistom zbiegłym z niemieckiej niewoli^[1].

Pod koniec listopada 1942 roku pod kierownictwem dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, rozpoczęto na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą. Jej celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków, na których miejsce zamierzano osiedlić niemieckich kolonistów, przede wszystkim volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii^[2]. Działania Niemców spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu^[3]. Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Gwardii Ludowej usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów^[4][5].

Osobne artykuły: Aktion Zamość i Powstanie zamojskie.

Przebieg pacyfikacji

Zwłoki jednej z ofiar

Zgliszcza wsi

Rankiem 18 maja 1943 roku do Szarajówki przybyła ekspedycja karna złożona z funkcjonariuszy niemieckiej żandarmerii oraz członków ukraińskiej policji pomocniczej z Biłgoraja i Tarnogrodu^[a][1]. Około godziny 9:00 mieszkańcy zorientowali się, że wieś została otoczona, co spowodowało wybuch paniki. Niedługo później Niemcy i Ukraińcy wkroczyli do wsi, po czym zaczęli wypędzać ludność z zabudowań i gromadzić na placu położonym naprzeciwko zabudowań gospodarza Saniaka^[6]. Kobiety i dzieci były początkowo traktowane poprawnie, natomiast mężczyzn poddano brutalnym przesłuchaniom^[7], usiłując wydobyć z nich informacje na temat polskich partyzantów^[8]. Niektóre osoby pobito tak dotkliwie, że nie były później w stanie dojść o własnych siłach na miejsce kaźni^[9]. W międzyczasie policjanci zabierali z gospodarstw inwentarz żywy oraz wynosili wszystkie wartościowe przedmioty^[8].

Około godziny 12:00 dowódca ekspedycji karnej rozkazał spędzić wszystkich mieszkańców Szarajówki do kilku wybranych budynków. Wiele osób zgromadzono w stajni Macieja Mołdy, pozostałych wprowadzono do zabudowań Józefa Klechy i Stanisława Krzeszowca. Gdy wszystkie ofiary znalazły się w środku, Niemcy zaryglowali drzwi i okna, obłożyli budynki słomą, a następnie podpalili. Tylko jednej kobiecie udało się wydostać na zewnątrz, została jednak natychmiast zastrzelona^[7]. Na koniec oprawcy podpalili pozostałe zabudowania Szarajówki^[1]. Około godziny 15:30 ekspedycja karna opuściła zniszczoną wieś^[7]. Masakrę przeżyło jedynie kilka^[b] osób, które zdołały ukryć się na terenie wsi, a następnie zbiec pod osłoną dymu z płonących budynków^[7]. Ocaleli również ci mieszkańcy, którzy w czasie pacyfikacji przebywali poza domem, m.in. kilkoro dzieci uczących się w sąsiedniej miejscowości^[9].

Część źródeł podaje, że czasie pacyfikacji zamordowano 67 Polaków. Zdecydowana większość ofiar, gdyż aż 58 osób, miała zostać spalona żywcem, pozostałe rozstrzelano^[10][11][12]. W innych źródłach można natomiast znaleźć informację, iż liczba ofiar pacyfikacji wyniosła 59^[13] lub 58^[1][14] osób. Udało się zidentyfikować nazwiska 41 ofiar. Znajdowało się wśród nich dziesięć kobiet oraz dwanaścioro dzieci poniżej 15. roku życia. Najmłodsza ofiara liczyła 2 miesiące, a najstarsza 61 lat^[15][16]. Niektóre rodziny zostały całkowicie wymordowane^[9].

Według Czesława Madajczyka zbrodni dokonano w odwecie za współpracę mieszkańców wsi z ruchem oporu oraz atak partyzantów na żandarmów z posterunku w Tarnogrodzie^[11].

Epilog

Zobacz kolekcję cytatów Pacyfikacja wsi Szarajówka w Wikicytatach

Mieszkańcy sąsiednich wsi mieli początkowo nadzieję, że ludność Szarajówki została przez Niemców wysiedlona. Dopiero po wygaszeniu pożaru wśród zgliszcz odnaleziono zwęglone szczątki ofiar^[7]. Masakra odbiła się szerokim echem. Informowały o niej raporty polskiego podziemia oraz konspiracyjna prasa^[17].

Szczątki zamordowanych spoczęły w zbiorowej mogile^[18]. Po wojnie wzniesiono na niej pomnik z piaskowca^[13].

Uwagi

1. Ukraińskimi kolaborantami dowodził Włodzimierz Darmochwał, komendant ukraińskiej policji pomocniczej w Tarnogrodzie. Patrz: Fajkowski 1972 ↓, s. 168.
2. Władysław Wierzbowski, który przeżył pacyfikację, twierdził, że ze wsi zdołało się wydostać pięć osób. Patrz: Fajkowski 1972 ↓, s. 168–169.