Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Plac Wolności w Katowicach
plac w Śródmieściu Katowic Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Plac Wolności w Katowicach – plac miejski w Katowicach, usytuowany w zachodniej części dzielnicy Śródmieście.
.jpg)
Rozchodzą się z niego promieniście ulice: 3 Maja biegnąca w kierunku Rynku, Sokolska prowadząca w stronę Koszutki, Gliwicka biegnąca w stronę Załęża i dalej – Chorzowa, oraz krótkie ulice J. Matejki i Sądowa. Plac pełni funkcje rekreacyjne, stanowi punkt wyjściowy manifestacji, jest także ważnym węzłem komunikacyjnym, zarówno dla autobusów, jak i tramwajów.
Remove ads
Charakterystyka
Podsumowanie
Perspektywa
.jpg)
Plac Wolności jest klasyfikowany jako droga powiatowa nr 6550S o klasie drogi zbiorczej (Z)[1]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[2]. W systemie TERYT widnieje pod numerem 16414[3], natomiast kod pocztowy dla adresów wzdłuż niego to 40-078[4].
Plac ma kształt sześcioboku[5] – boki północny i południowy liczą około 100 m szerokości, a po dwa boki zachodnie i wschodnie około 70 m[6]. Pośrodku niego znajduje się obszar zieleni urządzonej[7]. Jezdnia placu ma kształt zbliżony do ronda, wzdłuż którego biegnie także linia tramwajowa[8].
Placem prócz tramwajów kursują autobusy na zlecenie ZTM. Po jej północnej stronie znajduje się przystanek autobusowy Katowice Plac Wolności, a na wlocie z ulicy 3 Maja tramwajowy o tej samej nazwie. Dodatkowo przystanek znajduje się na ulicy Gliwickiej tuż przy skrzyżowaniu z placem Wolności – Katowice Sobieskiego[9].
Na placu Wolności siedzibę mają m.in.: Sąd Rejonowy Katowice-Zachód w Katowicach, Urząd Stanu Cywilnego w Katowicach, Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach, a także kluby muzyczne i puby czy placówki opieki zdrowotnej[10].
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Rys historyczny
.jpg)
Plac Wolności jest jednym z najstarszych obszarów w mieście[5]. Został wytyczony na bazie opracowanego w 1856 roku planu rozwoju przestrzennego Katowic autorstwa Heinricha Moritza Augusta Nottebohma. Był on początkowo niezagospodarowany i nie miał nazwy[11]. Sytuowany był na głównej osi miejskiej[12][13], wyznaczanej współcześnie przez ulicę 3 Maja, Rynek i ulicę Warszawską. Plac zachował wytyczony wtedy plan sześcioboku[5]. Znajdował się wówczas zbudowany w 1860 roku pierwszy kościół katolicki w Katowicach, który po poświęceniu kościoła Mariackiego został zakupiony przez starokatolików. W 1874 roku, kiedy rozpoczęto prace nad zagospodarowaniem późniejszego placu Wolności, kościół został przeniesiony na późniejszą ulicę Sokolską. Regulację placu ukończono w 1876 roku – posadzono wówczas drzewa i krzewy, a także założono trawniki[11].
Przy torach kolejowych istniał w tym czasie wielki skład drewna firmy „Bracia Goldstein”. W latach 70. XIX wieku jego właściciele wybudowali tu swą miejską siedzibę – zwaną później pałacem Goldsteinów[11]. W 1882 roku, budując w sąsiedztwie budynek z ogrodem, przy placu ulokował swą siedzibę przeniesiony z Królewskiej Huty Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych (niem. Oberschlesischer Berg- und Hüttenmännischer Verein)[8].
Dokładna data nadania nazwy Wilhelmsplatz dla obecnego placu Wolności nie jest znana, lecz budynki przy nim już od lat 70. XIX wieku miały ten adres[11]. Nazwa ta funkcjonowała do 1922 roku[14] i w latach 1939–1941[15][16][17], natomiast w latach 1941–1945 Adolf-Hitler-Platz[18].
Około 1893 roku plac był już zabudowany od strony północnej[8]. W tym okresie pod nr. 3 istniał kompleks budynków z browarem pochodzącego z Poznania Juliusa Kuźnickiego. W narożnym budynku mieściła się piwiarnia i restauracja. W latach 90. XIX wieku powstały kamienice pod nr. 1 i 2 – drugą z nich wykupił w latach międzywojennych Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych. W 1907 roku pod nr. 10 wzniesiono willę dla Dyrekcji Pruskiej Kolei – w latach międzywojennych gmach Sądu Apelacyjnego, a po 1945 roku Sądu Rejonowego[11].
W dwudziestoleciu międzywojennym pod numerem 3 funkcjonował lokal gastronomiczny „Sala Powstańców” z pomieszczeniem przeznaczonym na różne uroczystości i zebrania[19]. Po II wojnie światowej, w latach 1948–1990 w kamienicy pod nr. 9 działała główna siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, a pod nr. 2 Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Śródmieście-Załęże[18].
W 2000 roku wybudowano fontannę (wodotrysk z dominantą w formie układu tafli szklanych o powierzchni 35,6 m²). Obrzeże fontanny wykonano z jasnoszarych płyt granitowych[20]. W 2005 roku w plebiscycie zorganizowanym dla mieszkańców miasta wybrano dla fontanny nazwę Akwarium. Nagrody dla zwycięzców plebiscytu wręczano obok fontanny na placu Wolności w dniu 17 września 2005 roku[21]. 30 września 2009 roku na budynku pod nr. 7 odsłonięto pamiątkowa tablicę ku czci Kurta Schwaena – kompozytora urodzonego w Katowicach[22]. W latach 2013–2014 nawierzchnia placu została gruntowanie zmodernizowana[18].
Pomniki
Początkowo w centrum placu znajdował się odsłonięty 18 października 1898 pomnik dwóch niemieckich cesarzy (niem. Zweikaiserdenkmal): Wilhelma I i Fryderyka III[23]. Jego autorem był Felix Görling. 13 grudnia 1920 roku nad ranem został on wysadzony przez nieznanych sprawców[24][23].
Po utworzeniu województwa śląskiego zbudowano tu pomnik-grób Nieznanego Powstańca Śląskiego. Odsłaniał go 17 czerwca 1923 roku prezydent Polski Stanisław Wojciechowski[25]. Tablicę na pomniku wykonał rzeźbiarz Tadeusz Błotnicki[23]. W 1927 roku powstał komitet budowy nowego monumentu, zawiązany z inicjatywy Związku Powstańców Śląskich[26].
Po II wojnie światowej wybudowano tutaj nowy pomnik – żołnierzy Armii Czerwonej projektu Pawła Stellera (w 1945 roku)[27], zastąpiony pod koniec lat 40. XX wieku pomnikiem wykonanym przez rzeźbiarza Stanisława Marcinowa[11][28]. Został on zdemontowany 14 maja 2014 roku i po renowacji w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych przeniesiony na cmentarz żołnierzy sowieckich na teren katowickiego parku T. Kościuszki[29].
Remove ads
Obiekty zabytkowe i historyczne
- Kamienica (pl. Wolności 1) – pochodząca z przełomu XIX i XX wieku, eklektyczna z elementami neoklasycyzmu; wpisana do rejestru zabytków 14 września 1990 roku (nr rej.: A/1410/90[30]), granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Kamienica (pl. Wolności 2, ul. Sokolska 1) – narożna, wzniesiona około 1894 roku według projektu Louisa Damego w stylu eklektyzmu; wpisana do rejestru zabytków 30 grudnia 1991 roku (nr rej.: A/1454/91)[30], granice ochrony obejmują cały budynek[31][32]; w dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonowała tu agentura towarzystwa ubezpieczeniowego Alliance Assurance Co. Ltd. Londyn[33],
- Kamienica mieszkalna (pl. Wolności 3)[34] – z lat 80. XIX wieku, będąca początkowo częścią kompleksu browarnego[35],
- Kamienica oraz budynek d. fabryki słodyczy (pl. Wolności 4)[34] – z drugiej połowy XIX wieku; na tyłach początkowo funkcjonowały hale produkcyjne i magazyny[10],
- Kamienica (pl. Wolności 5) – wzniesiona w 1907 roku w stylu neoklasycystycznym; wpisana do rejestru zabytków 14 września 1990 roku (nr rej.: A/1411/90)[30], granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Kamienica (pl. Wolności 6) – wzniesiona w 1896 roku w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu i secesji; wpisana do rejestru zabytków 14 września 1990 roku (nr rej.: A/1412/90)[30], granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Kamienica mieszkalna (pl. Wolności 7, róg z ul. Gliwicką) – narożna[34],
- Kamienica (pl. Wolności 8, róg z ul. Gliwicką) – narożna, wzniesiona pod koniec XIX wieku, w stylu uproszczonego baroku; wpisana do rejestru zabytków 14 września 1990 roku (nr rej.: A/1587/25[36])[30], granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Kamienica (pl. Wolności 9, ul. Sądowa 2-2a) – narożna, wzniesiona w 1901 roku według projektu Ludwika Goldsteina w stylu eklektyzmu; wpisana do rejestru zabytków 11 sierpnia 1992 roku (nr rej.: A/1489/92[32]; obecnie A/1224/23[30]), granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Willa ogrodowa (pl. Wolności 10) – wzniesiona w latach 1907–1909, według projektu Ludwika Goldsteina z 1907 roku w stylu eklektyzmu; wpisana do rejestru zabytków 30 grudnia 1991 roku (nr rej.: A/1455/91, A/637/2020)[30], granice ochrony obejmują cały budynek wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działek; w latach 1929–1932 willę przebudowała firma budowlana Brunona Iwańskiego[31][32]; w dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonował tu Sąd Apelacyjny i Prokuratura Sądu Apelacyjnego[37]; obecnie mieści się tu siedziba Sądu Rejonowego Katowice-Zachód[10],
- Kamienica (pl. Wolności 10a) – wzniesiona w latach 1911–1912 w stylu modernizmu; wpisana do rejestru zabytków 11 sierpnia 1992 roku (nr rej.: A/1490/92)[30], granice ochrony obejmują cały budynek[31][32],
- Budynek mieszkalny (pl. Wolności 11) – wzniesiony w latach 1903–1904 według projektu podpisanego przez Georga Schalscha w stylu secesyjnym z elementami neogotyku; wpisany do rejestru zabytków 11 sierpnia 1992 roku (nr rej.: A/1491/92)[30], granice ochrony obejmują cały budynek[38][32]; w dwudziestoleciu międzywojennym pod numerem 11 swoją siedzibę miał konsulat hiszpański[39],
- Budynek mieszkalny (pl. Wolności 12) – wzniesiony w latach 1874–1876 według projektu podpisanego przez mistrza murarskiego M. Goldsteina w stylu modernistycznym; wpisany do rejestru zabytków 11 sierpnia 1992 roku (nr rej.: A/1492/92; obecnie nr rej. A/1040/22)[30], granice ochrony obejmują cały budynek; w 1900 roku obiekt podwyższono o jedną kondygnację[38][32]; jest siedzibą Izby Rzemieślniczej oraz małej i Średniej Przedsiębiorczości powstałej w 1922 roku[10],
- Pałac Goldsteinów (pl. Wolności 12a) – ukończony w 1875 roku w stylu neoklasycyzmu[40]; jest to obiekt murowany i tynkowany; wpisany do rejestru zabytków 3 grudnia 1983 roku (nr rej.: A/1315/83)[30], granice ochrony obejmują całą działkę[38][32]; w pałacu przed II wojną światową mieściła się Izba Przemysłowo-Handlowa, następnie bank; w latach 1952–1990 miało tu swoją siedzibę Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz kino „Przyjaźń”; w latach 70. XX wieku w podziemiach pałacu istniał teatr awangardowy „12a”[41], a ponadto działała agenda studenckiego klubu „Puls” i dyskusyjny klub filmowy „Kino-oko”[42], którego seanse odbywały się w czwartkowe wieczory w kinie „Przyjaźń”[43] aż do początku lat 90. XX wieku, kiedy to klub przeniósł się do siedziby Muzeum Historii Katowic; do pałacu Goldsteinów została przeniesiona siedziba katowickiego Urzędu Stanu Cywilnego; właścicielem zabytku jest miasto Katowice[44].
Remove ads
Plac w literaturze
Plac jest wspomniany w powieści Wilhelma Szewczyka „Ptaki ptakom”, opowiadającej o pierwszych dniach września 1939 w mieście, oraz w powieści Aleksandra Baumgardtena „Spotkanie z jutrem”, opowiadającej o przybyłych w 1945 do Katowic lwowiakach-repatriantach. Opis placu na wiosnę 1946[45]:
Pewnego dnia o świcie wracał Roman do domu z jakiejś wyjątkowo przykrej nocnej próby słuchowiska. Zamyślony przysiadł na jednej z ławek rozstawionych dokoła skweru przy Placu Wolności. Był wczesny świt. Bure katowickie niebo przeglądało się w oknach wyższych pięter kamienic otaczających plac. Roman błądził zamyślonym wzrokiem po tych piętrach, wdychając coraz głębiej cierpki zapach ziemi. I wtedy właśnie, opuszczając oczy, dostrzegł wątłą smugę seledynu, nakładającą się na szarą perspektywę ulicy 3-go Maja. Zerwał się z ławki i przetarł oczy. Smuga nie ustępowała. Grajnert spojrzał baczniej i dopiero teraz zrozumiał. Oto wątlutkie krzewy, obszywające kasztany przy skwerze pokryły się, widocznie tej nocy, ledwie dostrzegalnym tchnieniem zieleni. Roman pamiętał doskonale, że jeszcze zeszłego ranka stały bure i kostropate. A teraz...
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads