Platan

Platan (Platanus L.) – rodzaj drzew należący do rodziny platanowatych. Obejmuje 9 gatunków^[4][5]. Siedem gatunków występuje w Ameryce Północnej od Meksyku na południu (gdzie jest ich największe zróżnicowanie) po Ontario na północy, jeden gatunek (platan wschodni) rośnie od południowo-wschodniej Europy po Himalaje i jeden (Platanus kerrii) w Laosie i północnym Wietnamie^[5][6]. Drzewa te rosną na terenach skalistych, często wzdłuż dolin rzecznych i strumieni oraz nad jeziorami^[7].

Ten artykuł dotyczy rodzaju drzew. Zobacz też: Platan – czeski browar.

Platan

Liść platana klonolistnego
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	srebrnikopodobne
Rząd	srebrnikowce
Rodzina	platanowate
Rodzaj	platan
Nazwa systematyczna
Platanus L. Sp. Pl. 999. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Platanus orientalis[3]

Owoce platana klonolistnego

Kora platana klonolistnego

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, głównie w parkach i jako drzewa przyuliczne^[6][7]. Długą tradycję uprawy ma platan wschodni sadzony często w ogrodach w kulturze islamu oraz na placach w centrach miejscowości. Popularnie uprawiany jest mieszaniec platana wschodniego i zachodniego – platan klonolistny^[7]. Drewno platanów jest cenione jako surowiec do wyrobu oklein. Gatunki północnoamerykańskie wykorzystywane były także jako rośliny lecznicze przez Indian^[7].

Morfologia

Pokrój

Duże drzewa o rozłożystych koronach^[8], osiągające ponad 50 m wysokości^[7]. Ich charakterystyczną cechą jest łuszcząca się w postaci cienkich płatków kora^[8][7], gładka i jasna (brązowa, szara do białawej)^[6]. Pędy i liście pokryte są rozgałęzionymi lub gwiazdkowatymi włoskami^[6].

Liście

Opadające zimą lub w porze suchej (rzadko częściowo zimozielone^[6]), skrętoległe. Blaszki 3- do 7-klapowych, na brzegu ząbkowane, podobne do liści klonu, duże (do ok. 30 cm długości). Ogonki liściowe długie, u nasady zgrubiałe, osłaniające pąk^[7][6].

Kwiaty

Niepozorne i rozdzielnopłciowe, zebrane w osobne, choć podobne, męskie i żeńskie, kulisto-główkowate kwiatostany. W jednym kwiatostanie złożonym powstaje zwykle od jednej do 5, rzadziej do 12 główek^[6]. Okwiat kwiatów męskich składa się z 3–4 drobnych działek kielicha i płatków korony. Rozwijają się w nich 3–4 pręciki. Kwiaty żeńskie mają okwiat złożony tylko z 3–4 działek. Zawierają 5–9 słupków zwieńczonych długim, czerwonym znamieniem^[7].

Owoce

Jednonasienne niełupki wąskie i długie, zebrane w kuliste owocostany, które zwisają na długich szypułkach^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z monotypowej rodziny platanowatych (Platanaceae), która wraz z siostrzaną rodziną srebrnikowatych (Proteaceae) wchodzi w skład rzędu srebrnikowców (Proteales), stanowiącego jedną ze starszych linii rozwojowych dwuliściennych właściwych^[2]. Dawniej była uznawana zwykle za blisko spokrewnioną z oczarowatymi Hamamelidaceae^[7].

Lista gatunków^[5]

• Platanus gentryi Nixon & J.M.Poole
• Platanus kerrii Gagnep.
• Platanus lindeniana M.Martens & Galeotti
• Platanus mexicana Moric. – platan meksykański
• Platanus occidentalis L. – platan zachodni
• Platanus orientalis L. – platan wschodni
• Platanus racemosa Nutt. – platan kalifornijski
• Platanus rzedowskii Nixon & J.M.Poole
• Platanus wrightii S.Watson – platan arizoński
• Platanus × hispanica Mill. ex Münchh. – platan klonolistny