Podwołoczyska

Dawniej Podwołoczyska nazywały się Chlebanówka^[4]. Oficjalnie jako miasteczko istnieją od 1881 roku, wcześniej stanowiły przysiółek obszaru dworskiego o nazwie Staromiejszczyzna.

W 1871 doprowadzano tu linię kolejową oraz zbudowano stację Podwołoczyska, będącą austro-węgierska stacją graniczną na granicy z Rosją^[5]. Przy niej na gruntach hrabiego Baworowskiego powstało osiedle. Pierwszy pociąg zawitał 1 listopada 1871. W tym czasie stan katolików powiększył się o personel kolejowy i ludność napływową, szczególnie Mazurów. Zdecydowało to o budowie kościoła rzymskokatolickiego. 25 lipca 1880 na gruncie podarowanym przez hr. Wacława Baworowskiego wbudowano kamień węgielny pod kościół, który ukończono w maju 1883.

W połowie XIX wieku nastąpił szybki rozwój miejscowości na skutek budowy kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika Lwów – Tarnopol – Wołoczyska. Odcinek łączący Tarnopol z Wołoczyskami oddano 5 listopada 1871. Wybudowano dużą stację przeładunkową. Zajmowano się głównie handlem rosyjskim zbożem. Przy kolei miał siedzibę austro-węgierski C.K. Główny Urząd Cłowy II klasy.

Po wybudowaniu kolei, na wniosek mieszkańców, sejm wydał ustawę, a cesarz austriacki Franciszek Józef I wydał sankcję powołującą miasteczko Podwołoczyska (1881). Gmina została utworzona 30 grudnia 1880 z osady Podwołoczyska, stanowiącej południową część obszaru dworskiego Staromiejszczyzna oraz z osady Zagrobla Zadnieszowska, wyłączonej z gminy Zadnieszówka^[6]).

Przemysł w miasteczku w latach 1881–1885 stanowiły dwa młyny zbożowe, dwie cegielnie i dwie fabryki albuminy. Poza tym było już rozbudowane rzemiosło i handel na co się składali: 1 aptekarz, 2 szewców, 2 krawców, 4 chirurgów, 5 piekarzy, 2 akuszerki, 1 murarz, 1 kupiec z mieszanymi towarami, 43 kupców zbożowych, 7 handlarzy drzewem, 4 kupców mąki i krup, 1 dzierżawca propin., 2 kupców bławatnych, 1 sklep korzenny, 3 handlarzy suknem, 9 kupców i szynkarzy wina, 6 spekulantów, 3 wekslarzy, 10 faktorów, 25 spedytorów i komisjonerów, 8 oberżystów, 1 kawiarz, 17 szynkarzy.

Od roku 1896 do 1898 miały w Podwołoczyskach miejsce cztery wielkie pożary. W 1895 utworzono Powiatowy Sąd i Urząd Podatkowy.

Dalszy rozwój miasteczka spowodował, że w latach 1907–1909 wybudowano duży, nowy kościół w stylu neogotyckim. Stary kościół został oddany parafii greckokatolickiej^[7].

Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne pomiędzy Austro-Węgrami i Rosją. Po 1918 roku jako granica Polski i ZSRR w powiecie skałackim, województwo tarnopolskie w II Rzeczypospolitej. W 1921 liczba mieszkańców miasta wynosiła ok. 3700 osób. Od dnia 1.08.1934 roku na skutek reformy administracyjnej Podwołoczyska stały się gminą. W II Rzeczypospolitej stacjonowały w miejscowości jednostki graniczne Wojska Polskiego: we wrześniu 1921 sztab 2 kompanii 23 batalionu celnego, a w październiku 1922 sztab 1 kompanii 38 batalionu celnego. Po 1924 stacjonowała tu kompania graniczna KOP „Podwołoczyska”^[8].

Od września 1939 Podwołoczyska znalazły się pod okupacją sowiecką, a od 4 lipca 1941 roku niemiecką. 5 lipca 1941 Ukraińcy urządzili pogrom, w czasie którego zamordowano 40^[9] lub 70^[10] Żydów. W czasie okupacji Niemcy utworzyli obóz pracy dla Żydów. W 1942 roku część więźniów tego obozu została wywieziona do Zbaraża i Kamionki, a ostateczna zagłada pozostałych Żydów została dokonana podczas likwidacji obozu 29 czerwca 1943 roku.

W latach 1943–1945 miasto było dla ludności z okolicznych wiosek schronieniem przez atakami OUN – UPA Samego miasta nacjonaliści ukraińscy nie zaatakowali, ale na okolicznych drogach zamordowali 20 Polaków^[11].

Po przymusowym wysiedleniu mieszkających tu Polaków (1944–1946), miejscowość stała się miastem USRR. Podczas okupacji pozbawione praw miejskich i włączone do wiejskiej gminy Podwołoczyska^[12].

W 1965 roku na polecenie władz sowieckich został wysadzony w powietrze unikatowy architektonicznie kościół rzymskokatolicki w stylu neogotyckim projektu polskiego architekta Teodora Talowskiego. Na jego miejscu zbudowano „Dom Kultury”. Wyposażenie kościoła zaginęło. Do dziś przetrwał dawny kościół rzymskokatolicki z 1883, przekazany w 1909 roku grekokatolikom. Parafia Podwołoczyska obejmowała swoim zasięgiem także pobliską wieś Zadnieszówka (obecnie osiedle Podwołoczysk) w której w 1930 roku ze składek parafian powstał kościół rzymskokatolicki, a obok niego pomnik Józefa Piłsudskiego. Pomnik został zniszczony przez sowietów po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939, natomiast kościół pw. św. Zofii został w 1965 r. wysadzony w powietrze przez komunistów. W 1991 r. katolicy obrządku łacińskiego urządzili kaplicę pw. św. Zofii w dawnym Domu Polskim^[13].

Od 1991 do 2020 Podwołoczyska były siedzibą władz rejonu podwołoczyskiego^[14].

We współczesnym herbie miasta znajduje się rysunek Światowida ze Zbrucza. Przedstawiony posąg Światowida (Świętowita) znaleziono w Zbruczu obok oddalonej o ok. 50 km wsi Liczkowce.

Herman Auerbach – polski prof. matematyki, jeden z czołowych przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej,
Bronisław Buniakowski – polski nauczyciel, kpt. WP, kierownik szkół w Kobryniu i Karczewie, ofiara zbrodni katyńskiej
Jisra’el Eldad (Israel Scheib) – członek założyciel i ideologiczny szef podziemnej organizacji Lechi w Palestynie
Leon Fell – polski lekarz ppor. WP, doktorat z medycyny uzyskał w Paryżu, zamordowany przez rosyjskie NKWD w Charkowie,
Feliks Gromnicki – adwokat,
Natan Katzner – obywatel honorowy miasta z 1903^[15]
Hermann Kesten – niemiecki pisarz żydowskiego pochodzenia,
Edmund Kron – polski aktor, reżyser,
Walter G. Krzywicki (Samuel Ginzberg) – oficer radzieckiego wywiadu wojskowego, ujawnił plany porozumienia Stalina z III Rzeszą,
Hugo Krzyski Piesch – polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny,
Ludwik Lille – polski malarz, rysownik, grafik, krytyk sztuki; reprezentant nurtu surrealistycznego,
Mieczysław Mijal – żołnierz Legionów Polskich, armii austriackiej i porucznik Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Leon Jan Piniński – obywatel honorowy miasta z 1903^[15]
Ignacy Porecki – polski działacz antystalinowski,
Roman Rogoziński – kapitan artylerii Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej,
Marian Stangenberg – polski limnolog, hydrobiolog, ichtiolog, prof. Wyższej Szkoły Rolniczej (od 1972 AR) we Wrocławiu^[16]
Tadeusz M. Toczyski – kapitan żandarmerii WP, ofiara zbrodni katyńskiej,
Stanisław Wilkoński „Wilkoń” – polski ks. kat., katecheta par. Podwołoczyska, zam. 23.10.1941 przez ukraińskich nacjonalistów^[17],
Lidia Winniczuk – polska filolog klasyczna, profesor.

Historia miejscowości

Ludzie związani z miastem

Pobliskie miejscowości

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on