Polacy na Łotwie

Polacy na Łotwie – ludność osiadła na terenie obecnej Łotwy od XVI wieku, zamieszkująca głównie wschodnią część kraju (Łatgalię, dawne województwo inflanckie), wschodnią część Kurlandii – Semigalię (szczególnie powiat iłuksztański) oraz Rygę.

Centrum Kultury Polskiej w Dyneburgu

Liczebność

Liczebność Polaków na Łotwie[1][2][3]
Rok spisu	1897	1920	1930	1935	1959	1970	1979	1989	1996 szac.	2000	2011	2020 szac.
Populacja	65 056	52 244	59 400	48 637	59 774	63 045	62 690	60 416	63 400	59 505	44 783	37 968
Odsetek	3,4%	3,3%	3,1%	2,6%	2,9%	2,7%	2,5%	2,3%	2,6%	2,5%	2,2%	2,0%

Obywatelstwo

Według oficjalnych statystyk bieżących 1 lipca 2013 na Łotwie zarejestrowano 48 960 Polaków, z tego 37 640 posiadało obywatelstwo Łotwy (77%), 9 917 (20%) według prawa Łotwy nie miało prawa otrzymania obywatelstwa łotewskiego i są łot. „nepilsonis” („nieobywatelami”), to znaczy nie posiadają żadnego obywatelstwa. Jedynie 1 399 Polaków posiada obywatelstwo inne niż Łotwy: Litwy, Białorusi, Ukrainy, Polski, Rosji^[4].

Rozmieszczenie

Najwięcej ludności polskiej względnie polskiego pochodzenia mieszka w dawnych Inflantach Polskich (Łatgalii, ok. 22 tys.), a więc w okolicach Dyneburga, Krasławia i Rzeżycy (z czego w Dyneburgu ok. 18 tys., co daje 15,1% ogółu mieszkańców tego miasta) oraz stołeczną Rygę (ok. 17 tys.). W skali całego kraju Polacy stanowią według spisu łotewskiego 2,3% ludności (stan na rok 1998).

• 
  % ludności polskiej w miastach i pagastsach Łotwy w 2024
• 
  Odsetek ludności polskiej na Łotwie (stan 2010) według powiatów i miast wydzielonych
• 
  Odsetek ludności polskiej na Łotwie (stan 2008) według okręgów i miast wydzielonych
• 
  Rozmieszczenie ludności polskiej na Łotwie(stan 2008) według okręgów (razem z miastami wydzielonymi)
• 
  Udział procentowy Polaków w populacji okręgu dyneburskiego

Historia

Cmentarz polski w Prelach

Początki osadnictwa polskiego na obszarze obecnej Łotwy sięgają XVI wieku, kiedy to głównie na terenie Inflant Polskich osiedlała się polska szlachta. Aż do 1772 Dyneburg i jego okolice stanowiły integralną część Rzeczypospolitej. Silne wpływy miał tu Kościół katolicki. Spowodowało to znaczną polonizację mieszkańców regionu, zwłaszcza elit. O wiele mniej Polaków zamieszkiwało cieszące się autonomią Księstwo Kurlandii i Semigalii (dominowali w rejonie Iłukszty) oraz tzw. Inflanty szwedzkie i Rygę.

Kolejne fale polskiej ludności napływały na Łotwę w XIX wieku.

W okresie międzywojennym przygraniczne tereny Łotwy zasiedlali Polacy emigrujący tam za chlebem oraz przyjeżdżający do prac sezonowych.

Po aneksji Łotwy przez Związek Radziecki w kraju osiadło wielu Polaków z Białorusi, Litwy i Rosji. Wpływ na to miała postępująca industrializacja kraju, której skutkiem był brak rąk do pracy oraz o wiele wyższy standard życia niż w Mińsku i Wilnie. W większości Polakom, których przodkowie byli obywatelami II Rzeczypospolitej i osiedlili się na Łotwie po II wojnie (12 tys.), nie nadano obywatelstwa łotewskiego ani nie przywrócono obywatelstwa polskiego, są bezpaństwowcami^[5].

Osobny artykuł: Historia mniejszości polskiej na Łotwie.

Działalność oświatowa i kulturalna

Po II wojnie światowej przez krótki czas władze radzieckie zezwalały na istnienie polskich szkół powszechnych na Łotwie sprzed 1940, polityka względnej tolerancji skończyła się jednak w 1949, kiedy to zlikwidowano ostatnią polską szkołę w Dyneburgu.

Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu

Język polski, poza rodzinnymi domami, od tej pory funkcjonował głównie w kościołach, wykładano w nim jedynie w Seminarium Duchownym w Rydze.

W 1978 grupa ryskich Polaków utworzyła Klub Kultury Polskiej „Polonez”, który stał się zalążkiem powstałego w 1990 w Związku Polaków na Łotwie. W 1997 powstało w Dyneburgu Centrum Kultury Polskiej. Od 2023 roku w Rydze funkcjonuje Polski Ośrodek im. św. Jana Pawła II^[6].

Obecnie^[kiedy?] istnieje 6 polskich szkół, do których uczęszcza ponad tysiąc uczniów (w tym Polska Szkoła Średnia w Rydze im. Ity Kozakiewicz i Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu), funkcjonuje polskie przedszkole, działają szkoły niedzielne oraz przykościelne towarzystwa.

Polska mniejszość narodowa a polityka

Przewodniczącą Związku Polaków została w 1989 Ita Kozakiewicz – działaczka Łotewskiego Frontu Ludowego lat 1988–1990. Środowiska polskie od początku jednoznacznie opowiedziały się za niezależnością republiki, co uchroniło łotewskich Polaków od niechętnego stosunku państwa łotewskiego.

Polska prasa na Łotwie

Po odzyskaniu przez Łotwę niepodległości znów ukazuje się kilka polskich tytułów: „Polak na Łotwie”', „Czas Łatgalii”, „Echo Rygi”.

Zobacz też

• Bitwa pod Dyneburgiem
• diecezja inflancka
• Łatgalia
• województwo inflanckie