Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Powiat wrzesiński
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Powiat wrzesiński – powiat w Polsce (województwo wielkopolskie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Września.
Według danych z 31 grudnia 2021 roku[2] powiat zamieszkiwały 77 839 osoby. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 78 089 osób[3].
Remove ads
Podział administracyjny
W skład powiatu wchodzą:
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Od średniowiecza do 1818
1818–1919
Powiat wrzesiński został utworzony w 1818 przez zaborcze władze pruskie, po czym istniał bez przerwy przez 157 lat, do 1975. W okresie tym obszar powiatu wrzesińskiego wielokrotnie i znacznie się zmieniał. W latach 1818–1918 powiat wrzesiński leżał przy zachodniej granicy Królestwa Polskiego, a w latach 1918–1919 przy zachodniej granicy Rzeczypospolitej Polskiej; we Wrześni działał okręgowy urząd celny. Od 1902 we Wrześni znajdował się także garnizon 3 batalionu 46 pułku piechoty pruskiej[4].
1919–1939
Po odzyskaniu niepodległości powiat wrzesiński graniczył od północy z powiatami gnieźnieńskim i witkowskim (powołanym w miejsce powidzkiego), od wschodu z powiatem słupeckim (a po jego likwidacji w 1932 roku, z konińskim), od południa z powiatem jarocińskim i od zachodu z powiatem średzkim. Pierwszym polskim starostą wrzesińskim w II Rzeczypospolitej został Franciszek Czapski. Do 1932 starostą był Bronisław Chodakowski, a jego następcą został Leon Gallas, sprawujący urząd do 1934[5][6]. Organem powiatowego samorządu był wstępnie sejmik powiatowy, a od 1934 roku rada powiatowa.
W 1927 roku zlikwidowano powiat witkowski a z jego terytorium 46 km² powierzchni włączono do powiatu wrzesińskiego, przez co obszar powiatu wzrósł do 608 km². W 1934 roku do powiatu wrzesińskiego przyłączono rejon Zberek z powiatu średzkiego.
1 sierpnia 1934 roku na obszarze byłego zaboru pruskiego przeprowadzono reformę administracyjną polegającą na komasacji dotychczasowych gmin jednostkowych (jednowioskowych) i obszarów dworskich w większe gminy zbiorowe (wielowioskowe). Tak więc w powiecie wrzesińskim z dotychczasowych 79 gmin utworzono 5 gmin (ponadto istniały dwie gminy miejskie – Września i Miłosław)[7]:
- gminę Borzykowo – z dotychczasowych gmin Bieganowo, Borzykowo, Budziłowo, Cieśle Małe, Cieśle Wielkie, Gałęzewice, Gorazdowo, Grabowo Królewskie, Kołaczkowo, Krzywagóra, Łagiewki, Sokolniki, Sokolniki-Kolonja, Spławie, Szamarzewo, Wszembórz i Zieliniec oraz obszarów dworskich
- gminę Miłosław – z dotychczasowych gmin Białepiątkowo, Biechowo, Biechówko, Chlebowo, Czeszewo, Gorzyce, Książno, Lipie, Mikuszewo, Nowawieś Podgórna, Orzechowo, Pałczyn, Rudki, Skotniki, Szczodrzejewo i Zajezierze oraz obszarów dworskich
- gminę Strzałkowo – z dotychczasowych gmin Babin, Brudzewo, Chwałkowice, Gonice, Goniczki, Graboszewo, Janowo, Katarzynowo, Kokczyn, Kornaty, Łężec, Młodziejewice, Ostrowo Kościelne, Pospólno, Skarboszewo, Strzałkowo i Szemborowo oraz obszarów dworskich
- gminę Września-Południe – z dotychczasowych gmin Bardo, Bierzglin, Bierzglinek, Gozdowo, Kaczanowo, Nowawieś Królewska, Obłaczkowo, Otoczna, Podwęgierki, Sołeczno i Węgierki oraz obszarów dworskich
- gminę Września-Północ – z dotychczasowych gmin Barczyzna, Chociczka, Grzybowo, Chrzanowice, Gutowo Małe, Marzenin, Mystki, Noskowo, Pakszynek, Psary Małe, Psary Polskie, Psary Wielkie, Sędziwojewo, Słomowo, Sobiesiernie, Sokołowo, Stanisławowo i Strzyżewo Czerniejewskie oraz obszarów dworskich
W 1939 roku przeprowadzono wymianę terytoriów z powiatem gnieźnieńskim w rejonie Barczyzny, co spowodowało utratę niecałych 5 km² powierzchni przez powiat wrzesiński.
1939–1954
W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–1945) powiat wrzesiński wszedł w struktury administracyjne III Rzeszy. Zachowano wówczas przedwojenne granice oraz podział administracyjny powiatu, jednak obowiązywały zgermanizowane toponimy.
Po wkroczeniu wojsk radzieckich w styczniu 1945 roku, w powiecie wrzesińskim zawiązała się tzw. Tymczasowa Rada Narodowa, która stanowiła terenowe przedłużenie Krajowej Rady Narodowej. W latach 1945–1950 struktura władz powiatowych była oparta na zmodyfikowanym ustawodawstwie przedwojennym[8] oraz na dekrecie KRN z 1944 roku[9].
Na skutek reformy administracyjnej PRL w 1950 roku, dotychczasowe Starostwo Powiatowe zostało zastąpione przez Powiatową Radę Narodową z Prezydium PPRN (z przewodniczącym na czele) jako organem wykonawczym. Do 1954 roku rady narodowe nie były owocem wyborów; ich skład stanowiły osoby delegowane przez partie polityczne i organizacje społeczne.
Tuż po wojnie (podobnie jak przed wojną) powiat wrzesiński w województwie poznańskim składał się z 2 miast 5 gmin na obszarze 608 km². 1 lipca 1948 roku do powiatu wrzesińskiego przyłączono miasto Pyzdry oraz gminy Ciążeń i Dłusk[10]. Tak więc według stanu z 1 lipca 1952 roku powiat wrzesiński składał się z 3 miast, 7 gmin i 99 gromad[11] (liczba gromad w nawiasach)[12]:
- miasta Miłosław, Pyzdry i Września
- gminy Borzykowo (14), Ciążeń (12), Dłusk (16), Miłosław (14), Strzałkowo (15), Września-Południe (14) i Września-Północ (14)
1954–1972
29 września 1954 zlikwidowano gminy a na ich miejsce wprowadzono gromady jako podstawowe jednostki podziału administracyjnego kraju[13]. Obszar powiatu wrzesińskiego podzielono na 3 miasta i 23 gromady[14]:
- miasta Miłosław, Pyzdry i Września
- gromady Brudzewo, Chwalibogowo, Ciążeń, Ciemierów Kolonia, Gozdowo, Graboszewo, Grzybowo, Kąty, Kaczanowo, Kołaczkowo, Marzenin, Mikuszewo, Miłosław, Orzechowo, Ostrowo Kościelne, Psary Polskie, Rataje, Skotniki, Sokolniki, Strzałkowo, Węgierki, Wrąbczynkowskie Holendry i Wszembórz
1 stycznia 1956 roku w województwie poznańskim reaktywowano powiat słupecki, co sprawiło, że 6 gromad z powiatu wrzesińskiego weszło w jego skład; równocześnie do powiatu wrzesińskiego przyłączono 3 gromady, które wyłączono z powiatu średzkiego[15]:
- gromady do powiatu słupeckiego: Brudzewo[16], Ciążeń, Graboszewo[17], Kąty[18], Ostrowo Kościelne[16] i Strzałkowo
- gromady z powiatu średzkiego: Nekla, Podstolice i Targowagórka
1 stycznia 1960 roku w powiecie wrzesińskim zniesiono 8 gromad a utworzono 3 nowe[14]:
- ze zniesionych gromad Gozdowo i Kaczanowo utworzono nową gromadę Września Południe (siedziba we Wrześni)
- ze zniesionych gromad Marzenin i Psary Polskie utworzono nową gromadę Września Północ (siedziba we Wrześni)
- ze zniesionych gromad Kołaczkowo i Wszembórz utworzono nową gromadę Borzykowo
- zniesioną gromadę Podstolice włączono do gromady Nekla
- zniesioną gromadę Skotniki włączono do gromady Miłosław
W 1961 roku zniesiono gromadę Targowa Górka[19] a jej obszar włączono do gromady Nekla. 1 stycznia 1962 roku zniesiono gromady Rataje i Wrąbczynkowskie Holendry a z ich obszarów utworzono nową gromadę Pyzdry; równocześnie zniesioną gromadę Chwalibogowo włączono do gromady Września Południe[14].
1 stycznia 1972 roku zniesiono kolejne 6 gromad[14]:
1973–1975
Tak więc z końcem 1972 roku powiat wrzesiński składał się z 3 miast i już tylko 6 gromad: Borzykowo, Miłosław, Nekla, Pyzdry, Września Południe i Września Północ, a więc podział administracyjny powiat powoli upodabniał się do zbliżającej się reformy 1 stycznia 1973 roku, kiedy to zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy. Powiat wrzesiński podzielono na 3 miasta i 5 gmin[20]:
1975–1998
Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku główną część terytorium zniesionego powiatu wrzesińskiego włączono do nowego (mniejszego) województwa poznańskiego; jedynie miasto i gmina Pyzdry znalazły się w nowym województwie konińskim[23].
1 sierpnia 1977 roku z gminy Września wyłączono części obszaru sołectw Przyborki, Psary Polskie, Bierzglinek i Obłaczkowo i włączone je do Wrześni, natomiast z Wrześni wyłączono obszar o powierzchni 74,37 ha, który włączono do gminy Września[24]. 1 stycznia 1988 roku z gminy Września wyłączono wieś Pakszynek i włączono ją do gminy Czerniejewo[25]. 1 lutego 1991 roku miasto i gminę wiejską Września połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską Września[26]. 1 stycznia 1992 roku identycznej fuzji uległy jednoimienne miasta oraz gminy wiejskie Miłosław i Pyzdry[27]. 1 lipca 1994 roku do gminy Miłosław przyłączono część wsi Winna Góra z gminy Środa Wielkopolska[28].
od 1999
Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w nowym województwie wielkopolskim powiat wrzesiński o identycznych granicach co z początku 1975 roku[29].
1 stycznia 2000 roku prawa miejskie (utracone w 1793 roku) odzyskała Nekla, co sprawiło, że gminę wiejską Nekla przekształcono w gminę miejsko-wiejską[30].
Remove ads
Demografia
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
Gospodarka
W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie wrzesińskim obejmowała ok. 1,1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 3,1% do aktywnych zawodowo[32].
Współpraca międzynarodowa
Powiaty partnerskie:
Powiat Wolfenbüttel, Niemcy (umowa o współpracy z 2001)[33]
Rejon smolewicki Białoruś (umowa o współpracy z 2003)[34]
Zabytki
Na terenie powiatu wrzesińskiego znajduje się 99 obiektów zabytkowych:[35]
Muzea
Na terenie powiatu wrzesińskiego znajdują się 2 muzea regionalne, 1 oddział muzeum archeologicznego i 2 izby pamięci:
Sąsiednie powiaty
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads