Równina Augustowska

Równina Augustowska (842.74) – mezoregion fizycznogeograficzny w północno-wschodniej Polsce (woj. podlaskie), wchodzący w skład Pojezierza Litewskiego.

Równina Augustowska

Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Niż Wschodnioeuropejski
Prowincja	Niż Wschodniobałtycko-Białoruski
Podprowincja	Pojezierza Wschodniobałtyckie
Makroregion	Pojezierze Litewskie
Mezoregion	Równina Augustowska
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. podlaskie

Region jest równiną sandrową, której powierzchnia w granicach Polski wynosi ok. 1170 km². Nachylona jest od północy (ok. 190 m n.p.m. w okolicy Suwałk) w kierunku południowym (ok. 120 m n.p.m. w okolicach Augustowa).

Położenie

Od północy Równina Augustowska graniczy z Pojezierzem Wschodniosuwalskim, od zachodu z Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Pojezierzem Ełckim, od południa z Kotliną Biebrzańską. Na wschodzie równinę przecina granica państwowa z Litwą i Białorusią.

Administracyjnie większość równiny leży w pow. augustowskim, zaś północne fragmenty znajdują się w powiatach suwalskim i sejneńskim. Na południowo-zachodnim krańcu położone jest jedyne miasto na równinie – Augustów. Większe wsie położone na równinie to: Giby, Nowinka i Płaska.

Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski Równina Augustowska położona jest w Krainie Mazursko-Podlaskiej w dwóch mezoregionach: Wigier i Rospudy oraz Puszczy Augustowskiej^[1].

Pod względem historyczno-geograficznym równina leży na obszarze Suwalszczyzny. Do III rozbioru Polski w 1795 przez równinę przebiegała na rzece Netcie granica między Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem Litewskim^[2]. Większość równiny znajdowała się w woj. trockim Wielkiego Księstwa, zaś południowo-zachodni fragment w woj. podlaskim Korony.

Mikroregiony

Równina Augustowska dzieli się na 5 mikroregionów (podział Andrzeja Richlinga z 1985):

• Obniżenie Suwalskie (842.741) – położone wzdłuż biegu Czarnej Hańczy do jej ujścia w jeziorze Wigry, powstało jako szlak odpływu lodowcowo-rzecznego w fazie pomorskiej.
• Pagórki Augustowskie (842.742) – strefa brzeżna sandru ciągnąca się na zachód i południowy zachód od Wigier, gdzie wśród piasków pojawiają się kępy gliny morenowej i zatorfione wytopiska, oprócz Wigier większym jeziorem jest tam Blizno.
• Równina Frąckowska (842.743) – zajmuje północną część Równiny Augustowskiej, w 90% pokrytej borami sosnowymi i mieszanymi i przeciętej doliną Czarnej Hańczy poniżej jej wypływu z Wigier.
• Równina Studzieniczna (842.744) – zajmuje południową część doliny w okolicach Augustowa, znajdują się na niej liczne jeziora.
• Równina Mikaszewska (842.745) – znajduje się we wschodniej części równiny, oprócz pokrywy piaszczystej gdzieniegdzie wynurzają się kępy gliny morenowej, lasy zajmują 93% obszaru.

Geologia

Równinny krajobraz w Augustowie

Równina Augustowska leży na Wyniesieniu mazursko-suwalskim, będącym częścią prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej^[3]. Równina jest rozległym, słabo urozmaiconym sandrem poligenetycznym (utworzonym z różnego rodzaju osadów w różnym czasie). Północna jej część została usypana przez wody topniejącego lądolodu w okresie fazy Wigier i stadiału pomorskiego zlodowacenia bałtyckiego, zaś środkowa i południowa przez wody topniejącego lądolodu stadiału Leszna. Na wysokości Augustowa występuje szereg jezior rynnowych ułożonych równoleżnikowo. Gdzieniegdzie na równinie znajdują się niewielkie obszary o bardziej urozmaiconej rzeźbie z utworami i formami z okresu recesji lądolodu stadiału Leszna. W porównaniu do Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Zachodniosuwalskiego krajobraz równiny charakteryzuje się złagodzeniem i zniszczeniem rzeźby z powodu dłuższego oddziaływania klimatu peryglacjalnego w okresach interglacjalnych ostatniego zlodowacenia (faza Wigier, stadiał pomorski i schyłek plejstocenu)^[4].

Na obszarze równiny występują formy charakterystyczne dla krajobrazu polodowcowego^[5]:

• rynna polodowcowa (np. jeziora Białe, Serwy)
• wytopisko (np. jezioro Kruglak)
• oz (np. półwyspy Dąbek i Lisi Ogon nad Jeziorem Białym)
• kem (np. okolice jezior Płaskie, Krejwelanek, Brożane)
• morena czołowa (np. okolice Sarnetek)

W wyniku działalności lądolodu na sandrze powstały złoża kruszywa mineralnego, szczególnie w północnej części równiny. Eksploatację złóż ułatwia ich położenie na powierzchni terenu, dzięki czemu można wydobywać je metodą odkrywkową^[6].

Klimat

Zima nad jeziorem Necko

Klimat Pojezierza Litewskiego, w skład którego wchodzi Równina Augustowska, ma cechy klimatu kontynentalnego^[7]. Pojezierze to stanowi jeden z najchłodniejszych makroregionów nizinnej Polski z powodu stosunkowo ostrej i długiej zimy, której nie wyrównuje cieplejsze lato^[8]. Na Równinie Augustowskiej panują jednak nieco łagodniejsze warunki niż na położonym na północ od niej Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Najbliższa stacja meteorologiczna znajduje się w Suwałkach, brak jest natomiast stacji na samej Równinie Augustowskiej, która umożliwiałaby bardziej szczegółową ocenę klimatu tego mezoregionu^[8]. W pobliskich Suwałkach średnia wieloletnia roczna temperatura wynosi 6,8 °C, zaś roczna amplituda temperatur – 22,9 °C. Średnia suma opadów atmosferycznych wynosi rocznie 576 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio 101 dni w roku^[9]. Okres wegetacyjny na równinie trwa 190–200 dni^[10]. Na klimat Równiny Augustowskiej wpływ ma obecność wielu zbiorników wodnych zmniejszających dobowe wahania temperatur i zwiększających możliwość występowania mgieł^[7]. Duże zalesienie mezoregionu stanowi ochronę przed silniejszymi wiatrami^[7].

Przyroda

Puszcza Augustowska

Gleby

Na terenie Puszczy Augustowskiej dominują gleby rdzawe, występują też gleby bielicowe, glejobielicowe, torfowe i płowe, zaś mniejszy udział mają gleby murszowe, murszowate, gruntowo-glejowe i brunatne^[11][12][13]. Północno-zachodnia część Puszczy Augustowskiej, w której występują piaski zwałowe i gliny, jest stosunkowo żyzna. Środkowa i południowa część puszczy pokryta jest piaskami sandrowymi z ubogimi glebami bielicowymi. W tej części występują też gleby torfowe^[14]. W sąsiedztwie rzek i jezior występują holoceńskie piaski, żwiry, mady rzeczne, torfy i namuły^[15]. W dolinie Rospudy znajdują się torfowiska, powstałe częściowo w wyniku sztucznych spiętrzeń rzeki^[16]. Na obszarach bezodpływowych tworzą się torfowiska wysokie i mszary^[17].

Lasy

Równina Augustowska jest mocno zalesiona. Większą jej część zajmuje Puszcza Augustowska. Gatunkiem dominującym w puszczy jest sosna zwyczajna (ok. 70%^[17]). W puszczy występuje również świerk pospolity, brzoza brodawkowata, olsza czarna i dąb szypułkowy, a w mniejszym stopniu także jesion wyniosły, topola osika, lipa, klon, grab, wiąz, modrzew, cis pospolity, topola^[18]. Charakterystycznym i wartościowym ekotypem sosny, występującym w puszczy, jest sosna augustowska, przystosowana do miejscowych warunków klimatycznych i glebowych^[19].

Większość lasów Puszczy Augustowskiej stanowi własność Skarbu Państwa i zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku^[20]. Lasy znajdują się na terenie nadleśnictw: Augustów^[21], Płaska^[22], Szczebra^[23], Głęboki Bród^[24], Suwałki^[25], Pomorze^[26]. Lasy wokół jeziora Wigry zarządzane są przez Wigierski Park Narodowy^[27].

Flora

W rezerwatach występują rzadkie gatunki roślin: obuwik pospolity (Brzozowy Grąd)^[28] i pióropusznik strusi (Glinki)^[29].

Fauna

W lasach puszczy żyją rzadkie gatunki zwierząt, jak: wilk, ryś, wydra, bóbr, głuszec, cietrzew, bocian czarny, 18 gatunków ptaków drapieżnych (11 lęgowych): kania ruda, kania czarna, trzmielojad, bielik, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, jastrząb, krogulec, myszołów zwyczajny, orlik krzykliwy, kobuz^[30].

Ponadto w regionie występują ssaki, jak sarna, jeleń, łoś, dzik, borsuk, lis, kuna, zając bielak^[31]. Spotykane ptaki to m.in. łabędź niemy (jego miejsca lęgowe chronione są w rezerwacie Kolno), trzciniak, trzcinniczek, perkoz zausznik, mewa śmieszka, kaczka krzyżówka, żuraw, zimorodek^[32].

Ochrona przyrody

Rezerwaty przyrody położone na terenie Równiny Augustowskiej^[33] [34]:

Nazwa	Rodzaj	Powierzchnia (ha)	Przedmiot ochrony
Brzozowy Grąd	florystyczny	0,08	stanowisko obuwika pospolitego
Glinki	florystyczny	1,81	stanowisko pióropusznika strusiego
Jezioro Kalejty	krajobrazowy	740,67	wartości przyrodnicze Jeziora Długiego i krajobrazu środkowej części Puszczy Augustowskiej
Jezioro Kolno	faunistyczny	269,26	miejsca lęgowe łabędzia niemego
Kozi Rynek	leśny	146,63	naturalne drzewostany grądowe i łęgowe
Kukle	krajobrazowy	313,54	starodrzewy świerkowo-sosnowe, siedliska bagienne i zbiorowiska nieleśne w dolinie Marychy oraz jeziora dystroficzne z borami bagiennymi
Kuriańskie Bagno	leśny	1713,62	obszar o unikatowej geomorfologii oraz naturalne zbiorowiska leśne
Łempis	leśny	132,21	ekosystemy leśne, wodne i torfowiskowe z rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt
Mały Borek	leśny	90,53	typy boru sosnowego z domieszką świerka
Perkuć	leśny	209,82	bór świerkowo-sosnowy
Pomorze	leśny	20,45	drzewostan Puszczy Augustowskiej oraz grodzisko
Stara Ruda	florystyczny leśno-torfowiskowy	83,15	źródliska Rudawki, łęg jesionowo-olszowy, bór torfowcowy
Starożyn	leśny	298,43	różne rodzaje drzewostanów Puszczy Augustowskiej
Tobolinka	wodny	4,32	jezioro dystroficzne z pływającymi wyspami

Na Równinie Augustowskiej znajdują się również częściowo Wigierski Park Narodowy^[35] i obszary chronionego krajobrazu: Dolina Rospudy, Puszcza i Jeziora Augustowskie^[17]. Równina leży w obrębie obszaru specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Augustowska”^[36] i obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty „Ostoja Augustowska”^[37], będących częściami sieci Natura 2000.

Sieć wodna

Przez równinę przepływają m.in. rzeki Czarna Hańcza, Netta i Rospuda oraz Kanał Augustowski. Na jej obszarze znajdują się liczne jeziora. Największe z nich to: Wigry (w granicach równiny leży południowa część), Sajno, Białe Augustowskie, Necko, Serwy, Kalejty, Studzieniczne.

Na równinie znajduje się dział wodny między dorzeczem Wisły i Niemna. Większość obszaru, poprzez Czarną Hańczę, leży w zlewni Niemna, zaś rzeki Rospuda i Netta należą do zlewni Wisły^[17]. Dorzecza połączone są sztucznym przekopem, tzw. Kanałem Czarnobrodzkim, o długości ok. 8 km, położonym między śluzami Swoboda i Gorczyca, będącym częścią Kanału Augustowskiego^[38].

Kultura

Plenery Równiny Augustowskiej (Augustów, Puszcza Augustowska) były wykorzystywane m.in. w filmach fabularnych: Karate po polsku^[39], Ostatni strzał^[40], Śpiewy po rosie^[41], Weekend z dziewczyną^[42] oraz serialach telewizyjnych: Czarne chmury^[43], Lato leśnych ludzi^[44]. Władysław Ślesicki kręcił w Puszczy Augustowskiej nagradzane filmy dokumentalne: Płyną tratwy (opowieść o młodym chłopaku z Wojciecha pracującym przy spławie drewna)^[45] i Rodzina człowiecza (obraz surowego życia chłopskiej rodziny)^[46].