Rafał Wojaczek

Rafał Wojaczek (ur. 6 grudnia 1945 w Mikołowie, zm. 11 maja 1971 we Wrocławiu) – polski poeta i prozaik. Zaliczany do grona poetów wyklętych^[1].

Rafał Wojaczek

Rafał Wojaczek, wyk. Zbigniew Kresowaty
Imię i nazwisko	Rafał Mikołaj Wojaczek
Data i miejsce urodzenia	6 grudnia 1945 Mikołów
Data i miejsce śmierci	11 maja 1971 Wrocław
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Sezon Inna bajka Sanatorium

Życiorys

Urodził się 6 grudnia, 1945 roku o godzinie 22.45^[2]. Wywodził się ze znanej i poważanej w mieście rodziny^[3]. Jego ojciec – Edward^[3] był nauczycielem gimnazjalnym (później sprawował funkcję dyrektora I Liceum Ogólnokształcącego w Prudniku^[4]), matka – Elżbieta^[3] ukończyła anglistykę, pracowała w wydawnictwie. Dom Wojaczka wyróżniał się w mikołowskiej społeczności z dwóch powodów: „był typowo inteligencki, do tego jego rodzina była niepraktykująca”^[5]. 16 grudnia odbył się chrzest Wojaczka w kościele pod wezwaniem św. Wojciecha w Mikołowie^[6]. Sam Wojaczek był ateistą^[5]. Był bardzo zdolnym człowiekiem; opanowywanie języków obcych przychodziło mu bez trudu, podobno miał pamięć fotograficzną^[7]. Niesłychanie dużo czytał m.in.: Charles’a Baudelaire’a, Arthura Rimbauda, Franza Kafkę, Thomasa Manna, Fiodora Dostojewskego i Friedricha Nietzschego^[8]. Uczył się w liceach ogólnokształcących w Mikołowie, Katowicach-Ligocie i Kędzierzynie-Koźlu. W maju 1963 roku zdał maturę^[9]. Z powodu pierwszej^[7] próby samobójczej pod koniec 1964 roku, przebywał na moment w szpitalu psychiatrycznym. Wojaczek regularnie się ciął, przez co całe ciało pokryte miał bliznami^[7]. Potem podjął kolejną próbę samobójstwa. Po fakcie tak o tym napisał: „Obraz był ładny – kałuża krwi, coraz więcej jej było i ciągły syk ulatniającego się gazu…”^[10]. Studiował krótko polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale oblawszy łacinę, przeprowadził się do Wrocławia. Pracował chwilę jako dyspozytor MPO, później utrzymywał się z honorariów oraz regularnego wsparcia finansowego ze strony ojca.

Fascynował się burzliwym życiem Marka Hłaski, do którego nawiązywał w poezji^[11].

W 1965 roku z decyzji Tymoteusza Karpowicza zadebiutował zestawem wierszy w pierwszym numerze Poezji, co odbiło się szerokim echem w środowisku literackim. W 1969 roku ukazał się jego debiutancki tom Sezon, znakomicie przyjęty przez krytyków, zaś w 1970 ukazał się drugi i ostatni wydany za życia Wojaczka zbiór Inna bajka.

Życie prywatne

11 stycznia 1966 roku, o godz. 10.00 wziął ślub z Anną Kowalską^[12], poznaną podczas pobytu w szpitalu psychiatrycznym w maju 1965^[5]. Miał jedno dziecko, córkę Dagmarę^[13] (urodzona 15 czerwca 1966 roku^[14]). Był kibicem Górnika Zabrze^[5].

Legenda

Rafał Wojaczek do dziś uchodzi za jedną z najbardziej legendarnych postaci artystycznego środowiska Wrocławia z czasów głębokiego PRLu. Wojaczek był alkoholikiem, źródła podają, że kilka razy wszywano mu esperal, ale wyciągał go i pił dalej^[8]. Aczkolwiek wiarygodność tej informacji podważają znajomi^[7][15], twierdząc, że była to najczęściej poza, służąca zwróceniu na siebie uwagi. Legendę poety traktuje także z przymrużeniem oka wieloletni przyjaciel i biograf Wojaczka Bogusław Kierc^[16], który zapamiętał Wojaczka jako bardzo dobrze wychowanego człowieka, z którym nie wypił „ani kropli alkoholu”^[7].

Do największych i niejednokrotnie szokujących ekscesów Wojaczka należą „wychodzenie” z lokali szybą zamiast drzwiami, wieszanie szatniarzy na hakach oraz wyskakiwanie z okien z czwartego piętra. Fascynacja Rimbaudem powodowała, że w swojej ekstrawagancji bywał niebezpieczny dla siebie, jak i dla swojego otoczenia. Jego fascynacja francuskim poetą była ogromna – chociaż nie wyznawał żadnej religii, wierzył w reinkarnację oraz w to, że jest kolejnym wcieleniem swojego mistrza^[5]. Awanturnicze, protopunkowe życie Wojaczka prędko spowodowało, że stał się on jednym z najbardziej charakterystycznych autorów przypisanych do grupy poetów przeklętych.

Śmierć

Wojaczek zmarł nocą 11 maja 1971 roku. Najczęściej podaje się, że popełnił on samobójstwo, ale niektórzy znajomi^[7] uważają, że był to wypadek, jako że poeta wielokrotnie eksperymentował z lekami i alkoholem^[17]. Miał zaledwie dwadzieścia pięć lat. Pochowano go na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu. W 2000 roku w tej samej mogile złożono ciało jego brata – aktora Andrzeja Wojaczka.

Grób Rafała i Andrzeja Wojaczków na Cmentarzu Świętego Warzyńca we Wrocławiu (2023)

Zbliżenie na tablicę nagrobkową upamiętniającą Rafała Wojaczka.

Charakterystyka pisarstwa

Główne tematy poezji Wojaczka to śmierć, miłość, fascynacja kobiecością i cielesnością (zazwyczaj ujętą w estetyce turpistycznej). Podmiot liryczny jego wierszy mówi najczęściej o bólu, poczuciu odrębności; buntuje się przeciwko obłudzie świata i społeczeństwa, z drugiej strony bada swoje lęki i niepokoje. Język poezji Wojaczka jest zazwyczaj bardzo naturalistyczny i brutalny, nie stroni od wulgaryzmów, przez co nieraz cenzura zatrzymywała mu publikacje. Mimo dosadności Wojaczek często przemycał głęboki liryzm i pragnienie czułości, co wówczas tworzyło kombinację jedyną w swoim rodzaju.

Wojaczek niejednokrotnie rozmawia bądź nawiązuje w wierszach do klasyków polskiego romantyzmu, głównie do Mickiewicza i Norwida, co także w owym czasie było nietypowe i do dziś stanowi o wyjątkowości jego poezji.

Kino i dokumenty

W 1999 roku powstał film w reżyserii Lecha Majewskiego pt. Wojaczek; w roli tytułowej wystąpił poeta Krzysztof Siwczyk.

W 2018 powstał film dokumentalny Dagmary Drzazgi pt. Martwy sezon^[18].

Twórczość

Poezja

• Sezon 1969
• Inna bajka, Ossolineum 1970

Poezja wydana pośmiertnie

• Nie skończona krucjata 1972
• Którego nie było 1972 (pod red. Bogusława Kierca)

Proza

• Sanatorium, Biuro Literackie, Wrocław 2010

Utwory rozproszone i listy

• Reszta krwi, Mikołów 1999
• Nie te czasy. Utwory nieznane, Mikołów 2016
• Listy miłosne i nie, Wrocław 2019; zbiór korespondencji poety (red. Stanisław Bereś i Dagna Cichoń)

Biografie

• Maciej Michał Szczawiński, Rafał Wojaczek, który był
• Stanisław Srokowski, Skandalista Wojaczek
• Stanisław Bereś oraz Katarzyna Batorowicz-Wołowiec, Wojaczek wielokrotny, Biuro Literackie 2008
• Bogusław Kierc, Prawdziwe życie bohatera, Biuro Literackie 2020

Galeria

• 
  Tablica pamiątkowa na kamienicy, domu rodzinnym poety – do lutego 2019 roku siedzibie Instytutu Mikołowskiego w Mikołowie.
• 
  Tablica pamiątkowa we Wrocławiu.

Upamiętnienie

• 7 grudnia 1992 r. w Mikołowie przy ul. 1 Maja 8 (przemianowana na Jana Pawła II) na ścianie budynku, w którym mieszkał poeta, zawisła tablica jemu poświęcona^[19]. Autorem tablicy był mikołowski rzeźbiarz Jerzy Kwiatkowski^[20].
• 10 maja 2006 r. we Wrocławiu odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie kamienicy przy ul. Rzeźniczej 24^[21], nieopodal Teatru Współczesnego, w którym występował jego brat Andrzej. Miejsce wybrał przyjaciel poety, aktor Bogusław Kierc. Tablicę odsłoniła córka poety Dagmara, wraz z bratem Wojaczka, Piotrem^[22].
• 16 stycznia 2016 r. wnuki Rafała Wojaczka (Milena i Bartłomiej Janus) odsłoniły tabliczkę z nazwą na rondzie jego imienia w Kędzierzynie-Koźlu^[23].
• Imieniem Rafała Wojaczka nazwano ulice w Mikołowie^[24] i na wrocławskich Sołtysowicach^[25].
• 13 maja 2022 r. na Rynku w Mikołowie odsłonięto ławkę-rzeźbę przedstawiającą siedzącego Rafała Wojaczka autorstwa Macieja Paździora^[26][27].
• Wiersz Rafała Wojaczka Chodzę i pytam, został zaśpiewany przez zespół Elektryczne Gitary na płycie A ty co^[28].

Zobacz też

• Instytut Mikołowski