Słownik warszawski

Warszawski Słownik języka polskiego – ośmiotomowy słownik języka polskiego opracowany w latach 1900–1927. W latach 1952–1953 ukazał się również w przedruku^[1].

Rys historyczny

Inicjatorem i twórcą koncepcji słownika był Jan Karłowicz. Prace nad słownikiem rozpoczęto w roku 1889, a finansowanie pochodziło od Kasy im. Mianowskiego i prenumeratorów. Po śmierci Karłowicza w 1903 prace nad słownikiem kontynuowali dwaj pozostali redaktorzy: Adam Antoni Kryński i Władysław Niedźwiedzki. Z powodu trudności organizacyjnych i finansowych nie udało się w pełni zrealizować zamierzeń stworzenia wielkiego słownika historycznego^[2].

We wstępie do zeszytu próbnego z roku 1895 autorzy piszą, że słownik jest dziełem „średniej objętości”, w którym postanowili „zgromadzić całość zasobu mowy naszej”, czyniąc go jednocześnie użytecznym dla praktycznego posługiwania się językiem polskim^[2].

Lematyzacja

Pod względem liczby zamieszczonych haseł jest jak dotąd najobszerniejszym słownikiem polszczyzny – liczy ok. 280 000 artykułów hasłowych. Słownictwo w dużym stopniu pochodzi ze słownika Lindego, ze Słownika wileńskiego oraz ze Słownika gwar polskich Karłowicza. Ponadto zawiera wybór wyrazów z tekstów od polszczyzny średniowiecznej do XIX wieku i terminologii z różnych dziedzin nauki i techniki, archaizmy, a również wyrażenia z gwary złodziejskiej. W słowniku znalazło się wiele form rzadkich i jedynie potencjalnie możliwych, w tym sztucznie tworzone czasowniki prefiksalne i rzeczowniki odprzymiotnikowe^[3][4][5].

Mikrostruktura

Struktura artykułu hasłowego nie opiera się na historycznym rozwoju znaczenia danego wyrazu, ale na logicznych powiązaniach między znaczeniami, począwszy od znaczeń konkretnych i przechodząc do znaczeń abstrakcyjnych. Ze względów praktycznych zrezygnowano z opisowych definicji semantycznych na rzecz podawania wyrazów synonimicznych^[3]. Stosunkowo niewiele uwagi poświęcono etymologii i gramatyce^[4].

Według Tadeusza Piotrowskiego słownik wykazuje „umiarkowany nienormatywizm”. Jedynie przy niektórych hasłach podane są w formie ostrzeżeń wskazówki poprawnościowe^[4].

Krytyka

Słownik był przedmiotem krytyki ze względu na dobór haseł oraz opis mikrostrukturalny. Występują nieścisłości opisu w ramach poszczególnych artykułów hasłowych. Dane czerpano z różnych źródeł, bez ich odpowiedniego sprawdzania^[4]. Braki wykazują niektóre informacje źródłowe, często powtarzane są cytaty z Lindego, z podaniem tylko skrótu nazwiska autora, bez tytułu dzieła. Niewiele jest też przykładów ilustrujących użycie danego wyrazu^[5]. Słownik został skrytykowany m.in. przez Witolda Doroszewskiego^[1].

Mimo głosów krytycznych Słownik warszawski wywarł na polską leksykografię znaczny wpływ, wiele haseł i definicji z tego słownika znalazło się w słowniku Doroszewskiego^[6].

Zobacz też

• słownik wileński
• słownik języka polskiego (Samuel Bogumił Linde)