Samuel Fränkel

Samuel Fränkel (hebr. ‏שמואל פרנקל‎; ur. 22 listopada 1801 w Białej, zm. 28 lipca 1881 w Prudniku) – niemiecki przemysłowiec pochodzenia żydowskiego, działacz społeczny, założyciel fabryki włókienniczej S. Fränkel w Prudniku, działającej do 2011 jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex”, przewodniczący prudnickiej gminy żydowskiej, fundator synagogi w Prudniku.

Samuel Fränkel

שמואל פרנקל

Data i miejsce urodzenia	22 listopada 1801 Biała
Data i miejsce śmierci	28 lipca 1881 Prudnik
Miejsce spoczynku	Cmentarz żydowski w Prudniku
Zawód, zajęcie	przemysłowiec, działacz społeczny
Wyznanie	judaizm
Rodzice	Abraham Isaak Fränkel, Chandel Fränkel
Małżeństwo	Ester Polke
Dzieci	Zwi, Menachem, Jehuda, Akiba, Dorothea, Cäcilie, Josef, Jenny, Abraham, Albert, Auguste, Rosalie, Emanuel, Hermann
Odznaczenia

Życiorys

Rodzina

Pochodził z żydowskiej rodziny kupieckiej. Był synem Abrahama Isaaka Fränkla (1750–1835) i jego drugiej żony Chandel Fränkel (1773–1866). W 1824 Samuel poślubił Esterę Polke (1802–1879), córkę Löbela Polkego i Berachy Adler^[1]. W małżeństwie tym urodziło się czternaścioro dzieci (jedenaścioro przeżyło wiek dziecięcy): Zwi, Menachem, Jehuda (1825–1858), Akiba (1826–1834), Dorothea (1829–1904), Cäcilie (1830–1916), Josef (1831–1864) Jenny (1833–1892), Abraham (1835–1904), Albert (1837–1909), Auguste (1838–1919), Rosalie (1840–1913), Emanuel (1842–1920) i Hermann (1844–1901)^[2].

Kariera

W roku 1827 Samuel Fränkel wraz z rodziną przeniósł się z Białej do Prudnika^[1]. W kamienicy w północno-zachodnim narożniku Rynku w Prudniku założył sklep, w którym handlował m.in. tkaninami wytwarzanymi w lokalnych warsztatach, wełną, bawełną, materiałami lnianymi, parasolami, porcelaną i zabawkami. Kamienica początkowo nie należała do Fränkla, wynajmował w niej tylko kilka pomieszczeń. Dopiero w 1839 kupił budynek od Barbary Pulzner za 3090 talarów. Mieszkanie Fränklów znajdowało się nad sklepem^[2].

W 1843 Fränkel posiadał jedną prasę oraz bielarnię trawnikową. W latach 40. XIX wieku wszedł w spółkę z prudnickimi przedsiębiorcami włókienniczymi – Isaackiem Mokrauerem, Johannem Esslerem, Kalmannem, Borkertem oraz wdową Schneider, w celu polepszenia jakości oraz poszerzenia produkcji. Wyroby adamaszkowe zaprezentowane przez niego i Mokrauera na wystawie w 1844 w Berlinie spotkały się uznaniem. Jego produkty chwalone były na łamach „Preußische Allgemeine Zeitung”^[3]. Fränkel postanowił założyć zakład, w którym odbywałby się cały proces produkcyjny. W 1847 150 z 240 prudnickich krosien należało do Fränkla. Przed prudnicką Górną Bramą wzniesiono budynek suszarni i magla. W 1847 Fränkel przejął firmę swojego największego konkurenta Augusta Thilla^[4].

Zakłady Fränkla

W 1848 ministerstwo handlu i rzemiosła rozpatrzyło pozytywnie wniosek Fränkla o dofinansowanie zakupu trzywałkowego kalandra. Jego zakład zatrudniał wówczas 340 osób. W 1850 wartość produkcji zakładu wyniosła 103 000 talarów^[4]. Fränkel założył spółkę komandytową, w skład której weszli chałupnicy z Głuchołaz, Korfantowa oraz Kietrza, dzięki czemu zmonopolizował przemysł płócienniczy w rejencji opolskiej^[5]. Został przewodniczącym powstałej w 1854 prudnickiej gminy żydowskiej. W 1857 został odznaczony orderem Orła Czerwonego IV klasy. W 1863 otrzymał tytuł radcy komisarycznego, który w 1871 „za zasługi w czasie wojny francusko-pruskiej” rozszerzono do rangi tajnego radcy komisarycznego^[6].

W 1857 zakupił folusz, a w 1859 w zakładzie zainstalowano nieznany dotąd w Niemczech typ maszyny – Beatling Mills, który służył do uszlachetniania gotowych wyrobów^[5]. Prudnickie wyroby prezentowane były na targach i wystawach m.in. w Monachium, Berlinie, Paryżu oraz Londynie. Zdobywały uznanie, co wpływało na ich rosnącą popularność^[7]. Na początku lat 60. XIX wieku dla Fränkla pracowało łącznie 1900 osób. W 1863 odkupił 7 morgów ziemi w pobliżu zakładu, gdzie wzniósł kolejne zabudowania przedsiębiorstwa^[7].

1 grudnia 1864 firma została przekształcona w otwartą spółkę handlową Die Offene Handelsgesellschaft S. Fränkel. Akcjonariuszami, oprócz Samuela Fränkla, zostali jego syn Albert oraz zięć Josef Pinkus^[8]. Otrzymawszy wykształcenie, synowie Abraham, Emanuel i Hermann weszli jako udziałowcy w skład spółki^[6]. Felix Triest w wydanej w 1865 książce przedstawił przedsiębiorstwo Fränkla jako „działającą od 30 lat i prężnie rozwijającą się firmę”^[7]. Zdaniem Triesta, było to „wiodące przedsiębiorstwo na Górnym Śląsku”^[8].

Synagoga w Prudniku, ufundowana przez Fränkla

Organizował odczyty poezji oraz kameralne koncerty znanych na świecie pianistów (m.in. Wilhelma Backhausa i Waltera Giesekinga)^[9]. Fränkel z własnych środków sfinansował budowę synagogi w Prudniku^[10], której poświęcenia dokonał 3 maja 1877 (została spalona w 1938 podczas nocy kryształowej)^[11]. Abraham przejął stanowisko przewodniczącego prudnickiej gminy żydowskiej, gdy ustąpił z niego Samuel^[12]. Fränkel ustanowił stypendium dla uczniów Królewskiego Gimnazjum w Prudniku w wysokości 4 326,92 marek^[13]. Z okazji srebrnego wesela ofiarował szkole 1000 talarów^[14].

Śmierć

Grobowiec Samuela Fränkla i jego żony Esther

Fränkel zmarł 28 lipca 1881. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Prudniku przy ul. Kolejowej^[15]. Na mocy jego testamentu przekazano 900 marek prudnickim szpitalom, 2100 klasztorowi bonifratrów na zakup nowych łóżek do przyklasztornej lecznicy^[16] i 15000 marek prudnickiemu magistratowi, z czego co roku 11 listopada i 11 grudnia wydawano na węgiel, który rozdawano potrzebującym mieszkańcom miasta^[17]. Założone przez niego przedsiębiorstwo funkcjonowało do 2011 jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex”^[18].

Upamiętnienie

Platan klonolistny „Samuel” w Prudniku

28 listopada 1901 w prudnickiej synagodze został odśpiewany „Hymn z okazji 100. urodzin niezapomnianego, tajnego radcy pana Samuela Fränkla”. Został zagrany ponownie 5 grudnia 2019 przez zespół skrzypcowy uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Karola Szymanowskiego w Prudniku^[19] w ramach promocji polsko-czeskich publikacji Marcina Husaka pt. „Fränklowie i Pinkusowie – ocalałe dziedzictwo” oraz Michala Vychlidala pt. „Flemmichowie i Schielowie – tekstylne dziedzictwo”^[20].

18 czerwca 2016 jego imieniem nazwano platan klonolistny znajdujący się przy dawnej portierni „Frotexu”^[21][22].

28 maja 2020 z inicjatywy burmistrza Prudnika Grzegorza Zawiślaka imię Samuela Fränkla otrzymała nowo powstała ulica łącząca Jasionowe Wzgórze z ul. Powstańców Śląskich^[23]

Zobacz też

• Fränklowie i Pinkusowie