Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Serbski Kościół Prawosławny
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Serbski Kościół Prawosławny (serb. Српска православна црква), także Patriarchat Serbski – jeden z kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmujący swoją jurysdykcją parafie prawosławne na terenie Serbii. W dyptychu lokalnych autokefalicznych cerkwi prawosławnych wymieniany na miejscu 6. według dyptychu greckiego, a na miejscu 7. według dyptychu rosyjskiego. Spowodowane jest to różnymi terminami uznania autokefalii przez Konstantynopol i Moskwę.
Od 18 lutego 2021 zwierzchnikiem Serbskiego Kościoła Prawosławnego jest patriarcha Porfiriusz, któremu przysługuje tytuł: Jego Świątobliwość arcybiskup Peci, metropolita belgradzko-karłowicki, patriarcha serbski.
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Początki

Według kościelnej tradycji pierwszymi misjonarzami chrześcijańskimi na Bałkanach byli apostoł Andrzej i św. Paweł oraz jego uczeń Tytus[1]. Ostateczne umocnienie obecności chrześcijaństwa na tym obszarze miało miejsce po misji Cyryla i Metodego oraz wskutek działalności misjonarzy z Bizancjum[1]. Po oficjalnym chrzcie Serbów, jaki miał miejsce za panowania Mutimira (w 879 lub 880), na zamieszkiwanym przez nich terytorium powstały pierwsze eparchie Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2]. Po podbojach Symeona I Wielkiego struktury te stały się częścią Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[1]. Z kolei po klęsce Bułgarów w wojnach z Bizancjum za czasów cesarza Bazylego Bułgarobójcy ponownie włączono je do Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[1]. Językiem liturgicznym Kościoła na terytorium serbskim był cerkiewnosłowiański[3].
Uzyskanie autokefalii
Decydujące znaczenie dla historii Kościoła miało panowanie dynastii Nemaniczów. Pierwszy z dynastii Stefan Nemania wspierał rozwój Kościoła wschodniego na rządzonym przez siebie terytorium[4]. Jego następca, Stefan Pierwszy Koronowany, w 1219 uzyskał zgodę (potwierdzoną w 1229) Patriarchatu Konstantynopolitańskiego na powstanie autokefalicznego Serbskiego Kościoła Prawosławnego kierowanego przez arcybiskupów. Pierwszym zwierzchnikiem Cerkwi serbskiej został młodszy brat Stefana, Sawa[5]. Kierował on Kościołem serbskim przez czternaście lat[5], przyczyniając się do utrwalenia tradycji ścisłej współpracy świeckich i kościelnych władz Serbii[6]. Pierwszą siedzibą arcybiskupów był monaster Žiča[7]. Po swojej śmierci Sawa stał się najbardziej czczonym w Serbii świętym[8].
W 1346, po przyjęciu przez Stefana Urosza IV Duszana tytułu cara, Kościół serbski stał się patriarchatem[9]. Decyzję tę ogłoszono na soborze w Skopju w obecności delegatów monasterów Athosu, zwierzchników Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego i Arcybiskupstwa Ochrydzkiego, bez porozumienia z patriarchą Konstantynopola. Stąd patriarcha Kalikst w 1352 uznał Serbski Kościół Prawosławny za niekanoniczny i zmienił tę decyzję w roku następnym, po rozmowach z reprezentantami nowego patriarchatu[10].
Pod panowaniem tureckim
Po opanowaniu ziem serbskich przez Turków Patriarchat Serbski został nieoficjalnie zlikwidowany, następnie w 1557 zalegalizowany ponownie[9]. Część monasterów i cerkwi Kościoła została zamknięta, zaadaptowana na meczety lub zniszczona, prawosławni Serbowie byli represjami nakłaniani do przyjęcia islamu[11][12]. W 1594 pod Belgradem władze tureckie spaliły relikwie św. Sawy[11]. Duchowni prawosławni byli zaangażowani w serbski ruch narodowowyzwoleńczy, stąd w 1776 Patriarchat Serbski został ponownie zlikwidowany i podporządkowany Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu. Biskupi serbscy zostali usunięci z katedr i zastąpieni duchownymi greckimi. Język koine został również wprowadzony na stałe do praktyki liturgicznej[9].
Z powodu różnej sytuacji politycznej ziem zamieszkiwanych przez Serbów, na terytorium Patriarchatu Serbskiego w XVIII i XIX wieku obok podległych Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu terenów, powstały także: autonomiczne Metropolia Czarnogórska (w Czarnogórze), Metropolia Karłowicka (zrzeszająca prawosławnych Serbów w Austrii, a następnie Austro-Węgrzech) oraz półautonomiczne struktury na ziemiach macedońskich i chorwackich[12]. Metropolia belgradzka posiadała od 1831 status autonomiczny i ponownie była zarządzana przez duchownych narodowości serbskiej[13].
W niezależnej Serbii i w Jugosławii
W 1878, w związku z odzyskaniem niepodległości przez Serbię, patriarcha konstantynopolitański Joachim III nadał autokefalię Serbskiemu Kościołowi Prawosławnemu w granicach Serbii (metropolii belgradzkiej), bez włączenia do niego serbskich eparchii w Austro-Węgrzech, gdzie nadal działała Metropolia Karłowicka, i w Czarnogórze. Patriarchat Serbski dzielił się wówczas na 21 eparchii oraz prowadził struktury zamiejscowe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[14]. Do zjednoczenia serbskich administratur doszło po powstaniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. 30 sierpnia 1920 w Sremskich Karlovcach ogłoszono odnowienie Patriarchatu w nowych granicach. Patriarchą serbskim został Dymitr (Pavlović), dotąd metropolita belgradzki[15], który przyjął tytuł arcybiskupa Peci, metropolity belgradzko-karłowackiego, patriarchy Serbii[16].
II wojna światowa. Funkcjonowanie Kościoła w Jugosławii i po jej upadku
Po powstaniu w 1941 Niezależnego Państwa Chorwackiego prawosławni Serbowie stali się ofiarami gwałtownych represji ze strony chorwackich nacjonalistów. Kilku hierarchów Serbskiego Kościoła Prawosławnego (metropolita Dabaru i Bośni Piotr, metropolita Zagrzebia Dosyteusz, biskup banjalucki Platon, biskup górnokarłowicki Sawa) zostało zamordowanych[15]. Władze chorwackie zainicjowały powstanie rozłamowego Chorwackiego Kościoła Prawosławnego, który działał do upadku Niezależnego Państwa Chorwackiego w 1945[17].
W socjalistycznej Jugosławii państwo i Kościół zostały oddzielone, zaś rola Patriarchatu Serbskiego w życiu społecznym gwałtownie spadła. Władze Jugosławii wymusiły powstanie autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Macedonii, którego kanoniczności nie uznał Serbski Kościół Prawosławny. Nigdy nie podjęły jednak próby całkowitej likwidacji Kościoła prawosławnego w kraju[16] (prawosławni stanowili najliczniejszą grupę wyznaniową w wielowyznaniowej Jugosławii[15]). W pierwszych latach istnienia socjalistycznej Jugosławii Serbski Kościół Prawosławny cieszył się znaczną niezależnością. Do lat 70. wysokie urzędy w hierarchii cerkiewnej mogli piastować duchowni niebędący zwolennikami władz, jednak ich publiczne wystąpienia były ograniczane zarówno przez władze, jak i przez Synod Kościoła[18].
Od lat 80. XX wieku Serbski Kościół Prawosławny mógł prowadzić działalność duszpasterską w sposób nieskrępowany i ponownie silnie zaangażował się w życie publiczne, propagując m.in. idee serbskiego nacjonalizmu (świętosawie)[19]. Był to wynik sojuszu między Cerkwią a tymi działaczami partyjnymi i państwowymi, którzy skłaniali się ku odrzuceniu jugoslawizmu na rzecz nacjonalizmu serbskiego, a zatem – zastąpienia komunizmu ideologią narodową opartą na prawosławiu[18]. W teologii serbskiej dominującą pozycję przejęli zwolennicy i kontynuatorzy myśli biskupa Mikołaja (Velimirovicia) oraz mnicha Justyna (Popovicia), głoszący zdecydowaną krytykę materializmu, zachodnioeuropejskiego humanizmu, islamu i ruchu ekumenicznego, przedstawiający Kościół prawosławny jako nieodłączną część serbskiej tożsamości narodowej i zarazem moralny drogowskaz dla wszystkich Serbów[20]. Pogląd ten dominował w myśli Kościoła w okresie wojen bałkańskich[21].
W okresie wojen bałkańskich (zwłaszcza wojny w Kosowie) Kościół poniósł znaczne straty materialne, tracąc szereg zniszczonych świątyń i klasztorów[22].
Remove ads
Patriarcha Serbii
Struktura administracyjna
Podsumowanie
Perspektywa



Serbski Kościół Prawosławny obejmuje terytorium Serbii (z Kosowem), Czarnogóry, Chorwacji, Słowenii, Macedonii Północnej oraz Bośni i Hercegowiny[22]. Posiada również parafie w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Niemczech, RPA, Austrii, Belgii, Australii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Nowej Zelandii, Szwajcarii, we Włoszech, na Węgrzech[23], w Rumunii[24]. Dzieli się na następujące eparchie[25]:
- Archieparchia belgradzko-karłowicka, zwierzchnik: patriarcha Porfiriusz
- Metropolia zagrzebsko-lublańska, zwierzchnik: vacat
- Metropolia czarnogórsko-przymorska, zwierzchnik: metropolita Joannicjusz (Mićović)
- Metropolia Dabaru i Bośni, zwierzchnik: metropolita Chryzostom (Jević)
- Eparchia žicka, zwierzchnik: biskup Justyn (Stefanović)
- Eparchia szumadijska, zwierzchnik: biskup Jan (Mladenović)
- Eparchia šabacka, zwierzchnik: vacat
- Eparchia valjewska, zwierzchnik: biskup Hezychiusz (Rogić)
- Eparchia niska, zwierzchnik: biskup Arseniusz (Glavčić)
- Eparchia budzińska, zwierzchnik: biskup Lucjan (Pantelić)
- Eparchia timișoarska, zwierzchnik: vacat
- Eparchia górnokarlovacka, zwierzchnik: biskup Gerazym (Popović)
- Eparchia zwornicko-tuzlańska, zwierzchnik: biskup Focjusz (Sladojević)
- Eparchia sremska, zwierzchnik: biskup Bazyli (Vadić)
- Eparchia banjalucka, zwierzchnik: biskup Efrem (Milutinović)
- Eparchia baczka, zwierzchnik: biskup Ireneusz (Bulović)
- Eparchia raszko-prizreńska, zwierzchnik: biskup Teodozjusz (Šibalić)
- Eparchia bihacko-petrovacka, zwierzchnik: biskup Sergiusz (Karanović)
- Eparchia osjeczkopolska i barańska, zwierzchnik: biskup Cherubin (Đermanović)
- Eparchia timocka, zwierzchnik: biskup Justyn (Stefanović)
- Eparchia vrańska, zwierzchnik: biskup Pachomiusz (Gačić)
- Eparchia slawońska, zwierzchnik: biskup Jan (Ćulibrk)
- Eparchia braniczewska, zwierzchnik: biskup Ignacy (Midić)
- Eparchia dalmatyńska, zwierzchnik: biskup Nikodem (Kosović)
- Eparchia zahumsko-hercegowińska i nadmorska, zwierzchnik: Dymitr (Rađenović)
- Eparchia mileszewska, zwierzchnik: biskup Atanazy (Rakita)
- Eparchia banacka, zwierzchnik: biskup Nikanor (Bogunović)
- Eparchia kruševacka, zwierzchnik: biskup Dawid (Perović)
- Eparchia budimlańsko-nikšicka, zwierzchnik: biskup Metody (Ostojić)
- Eparchia francuska i zachodnioeuropejska, zwierzchnik: vacat
- Eparchia brytyjsko-skandynawska, zwierzchnik: biskup Dosyteusz (Motika)
- Eparchia Düsseldorfu i całych Niemiec, zwierzchnik: biskup Grzegorz (Durić)
- Eparchia zachodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Maksym (Vasiljević)
- Eparchia nowogračanicko-środkowozachodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Longin (Krčo)
- Eparchia wschodnioamerykańska, zwierzchnik: biskup Ireneusz (Dobrijević)
- Eparchia kanadyjska, zwierzchnik: biskup Mitrofan (Kodić)
- Metropolia australijsko-nowozelandzka, zwierzchnik: biskup Sylwan (Mrakić)
- Eparchia Buenos Aires, zwierzchnik: biskup Cyryl (Bojović)
- Eparchia austriacko-szwajcarska, zwierzchnik: Andrzej (Ćilerdžić)
Na terytorium Macedonii Północnej działa Arcybiskupstwo Ochrydzkie – autonomiczny Kościół podlegający Patriarchatowi Serbskiemu; jego zwierzchnikiem jest metropolita Jan (Wraniszkowski).
Serbski Kościół Prawosławny liczył w 2007 r. 3500 parafii obsługiwanych przez 1900 kapłanów. W 204 monasterach przebywało 230 mnichów i tysiąc mniszek[22].
Remove ads
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads