Stróże Wielkie

Stróże Wielkie – osada w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok^[3][5].

Stróże Wielkie

osada
Stróże Wielkie – droga przez wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Sanok
Liczba ludności (2020)	73[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-500[2]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0359706[3]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok Stróże Wielkie
Położenie na mapie Polski Stróże Wielkie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Stróże Wielkie
Położenie na mapie powiatu sanockiego Stróże Wielkie
49°31′35″N 22°12′04″E[4]

Między 1 lutego a 1 kwietnia 1977 w gminie Zagórz^[6][7].

Kapliczka w Stróżach Wielkich w miejscu dawnej cerkwi

Historia

Według przekazów nazwa wsi mogła pochodzić od dawnych straży na rzecz zamku w Sanoku, pełnionych na okolicznych wzgórzach^[8]. Strażnicy mieli osiedlić się w dolinach nad potokami i stąd przyjęto nazwy wsi Stróże Małe i Wielkie^[8].

W XV wieku Dupplex Stroscha, Strosze^[9]. Stróże Małe i Stróże Wielkie istniały już w 1443 roku i należały do Jana Swynarskiego i jego żony Elżbiety, którzy je odstąpili Mathiasowiczowi de Humpniska. Obie wsie dostarczają świadków w różnych procesach, a w 1445 i 1448 naprawiają przełęcze w parkanie otaczającym zamek sanocki. Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[10], w drugiej połowie XVII wieku należała do dzierżawy Sanoczek starostwa sanockiego^[11].

W XIX wieku do końca życia właścicielem posiadłości tabularnej Stróże Małe i Stróże Wielkie był Jan Tchorznicki (zm. 1868)^[12]. Później obiema wsiami władali spadkobiercy Jana Tchorznickiego^[13]. W 1886 właścicielką Stróży Małych byli spadkobiercy Kornelii Tchórznickiej^[14]. Na przełomie XIX/XX wieku właścicielką tabularną dóbr we wsi była Józefa Rylska^[15][16][17]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1890 podawał, że: Stróże Wielkie składały się z 59 domów i 365 mieszkańców (353 gr.-kat., 9 rz.-kat. 3 moj.); Stróże Małe liczyły 47 domów i 280 mieszkańców (274 rz.-kat., 6 moj.). Chaty w obu wsiach były blisko siebie zabudowane, tworząc nieregularne, równoległe ulice^[18]. W 1905 Józefa Rylska posiadała we wsi obszar leśny 133 ha^[19]. Spadkobiercą majątku został Aleksander Mniszek-Tchorznicki^{[20][21][19][22][23]}, który w 1911 jako właściciel tabularny posiadał 133 ha^[24].

Pod koniec XIX wieku obie wsie Stróże leżały w odległości 3,7 km od Sanoka, nad potokami uchodzącymi do rzeki San w tym mieście^[9]. Leżały na wschodnim stoku pasma górskiego, zarośniętego lasem bukowym^[9]. Stróże Wielkie były wówczas położone na wzniesieniu o wysokości 370 m n.p.m.^[9]. Około 1890 we wsi było 59 domów i 365 mieszkańców (z czego 353 wyznania greckokatolickiego, 9 wyznania rzymskokatolickiego i 3 wyznania izraelickiego)^[9].

W Stróżach Wielkich była parafia greckokatolicka z drewnianą cerkwią^[9] pw. Proroka Eliasza z 1660, zniszczoną po 1947.

We wsi urodził się nauczyciel dr Michał Ładyżyński. W Stróżach 1895 został wywiercony szyb naftowy o głębokości 315 m, należący do Anglika Perkinsa^[25].

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie sanockim województwa lwowskiego. W latach 1945–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj i we wsi Stróże Małe 6 Polaków oraz spalili gospodarstwa pozostałe po Ukraińcach przesiedlonych do ZSRR^[26].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Obecna zabudowa wioski koncentruje się przy głównej drodze, wzdłuż której w okresie PRL ulokowano budynki gospodarcze PGR i bloki mieszkalne dla pracowników.