Szatańskie tango (film)

Szatańskie tango (węg. Sátántangó) – węgierski czarno-biały dramat filmowy z 1994 roku w reżyserii Béli Tarra, będący adaptacją powieści László Krasznahorkaia pod tym samym tytułem.

Szatańskie tango

Sátántangó

Wielka Nizina Węgierska – miejsce akcji filmu
Gatunek	komediodramat
Data premiery	8 lutego 1994
Kraj produkcji	Węgry Niemcy Szwajcaria
Język	węgierski
Czas trwania	423 min, 445 min lub 460 min
Reżyseria	Béla Tarr
Scenariusz	László Krasznahorkai Béla Tarr
Muzyka	Mihály Víg
Zdjęcia	Gábor Medvigy

Film, według opinii krytyki, wyznaczył nowe granice języka kina, stając się dziełem-inspiracją dla wielu reżyserów, m.in. Gusa Van Santa^[1]. Ponad siedmiogodzinna, czarno-biała epopeja siłę swego oddziaływania zawdzięcza przede wszystkim długim, hipnotycznym ujęciom (film składa się z zaledwie 39 scen^[2]) oraz cyklicznej strukturze wyznaczanej powracającym motywem tańca – tytułowego szatańskiego tanga^[3].

Obsada

Peter Berling (zdjęcie z 1996 r.)

Mihály Víg – odtwórca roli Irimiása i autor muzyki do filmu

László Lugossy, odtwórca roli Schmidta

• Mihály Víg – Irimiás
• Putyi Horváth – Petrina
• László Lugossy – Schmidt
• Éva Almássy Albert – Pani Schmidt
• János Derzsi – Kráner
• Irén Szajki – Pani Kráner
• Alfréd Járai – Halics
• Miklós Székely – Futaki
• Erzsébet Gaál – Pani Halics
• György Barkó – dyrektor szkoły
• Zoltán Kamondi – karczmarz
• András Bodnár – Sanyi Horgos
• Ilona Bojár – Pani Horgos
• Erika Bók – Estike
• István Juhász – Kelemen
• Peter Berling – doktor
• Péter Dobai – kapitan

i inni^[4][5][6].

Fabuła

Niewielka, odległa od miasta wioska na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, schyłek ery komunistycznej. Mieszkańcy wioski – pracownicy podupadłej spółdzielni rolniczej – tkwią w marazmie, bez perspektyw na lepsze życie. Ich bieda materialna towarzyszy pustce duchowej i degradacji moralnej. Jednak bohaterowie filmu czekają na jakiś znak, na nadejście Wybawiciela, który pozwoli im rozpocząć nowe życie^[5].

Głosy krytyków

O filmie Tarra pisano:

Koronne przedsięwzięcie wielkiego indywidualisty końca wieku, tworzącego hipnotyczne, alegoryczne filmy bez skrótów narracyjnych (...). W tej wizji dantejskiego labiryntu piekła na ziemi, z ludźmi wirującymi w zamkniętej pętli czasu w kręgu złudnych nadziei, Irimiás jest wodzirejem krainy bez Boga, gdzie nie ma już dzwonnic. Tarr wyraźnie unika dopowiedzeń – może z wyjątkiem jednej sceny, gdy zdjęty chwilowym lękiem złoczyńca pada na kolana przed zrujnowanym kościołem, miejscem śmierci Estike – lecz metafizyczny wymiar jego dzieła jest oczywisty, a Irimiása uznać można za jedną z najlepszych współczesnych personifikacji szatana.

Adam Garbicz, Szatańskie tango^[5]

W „Szatańskim tangu” Krasznahorkai jak nikt inny pokazał zupełną degrengoladę społeczeństwa zmulonego nudą i beznadzieją prowincji, smutkiem komunizmu i klęską „gospodarki niedoboru”, nędzą zapomnianej przez Boga i Pierwszego Sekretarza wsi gdzieś w odmętach puszty. Świata, o którym pamięta jedynie właśnie Szatan, bo to jego królestwo. Świata, w którym, zapijając się palinką, ludzie balansują pomiędzy rozpaczą a nadzieją na ucieczkę z tego najniższego piekielnego kręgu, czekając na obiecanego Mesjasza, który zamiast wyprowadzić ich z domu niewoli, okazuje się być zwykłym hochsztaplerem. (...) Z „Szatańskiego tanga” Béla Tarr, niebywały zupełnie reżyser, podobnie jak Krasznahorkai w literaturze, całkowicie osobny na tle światowej kinematografii, trudno porównywalny z jakimkolwiek innym artystą, zrobił filmowe arcydzieło pod tym samym tytułem.

Krzysztof Varga, Wojna końca świata^[2]

W plebiscycie krytyków filmowych, zorganizowanym w 2012 r. przez czasopismo Brytyjskiego Instytutu Filmowego „Sight & Sound”, Szatańskie tango na 250 ocenianych filmów zajęło 36 miejsce^[7].

Nagrody

• Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie 1994
  • Nagroda Caligari dla Béli Tarra^[8]

• National Society of Film Critics Awards, USA 1994
  • Special citation for experimental films^[9]