Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Szpital Ujazdowski w Warszawie
szpital działający w Warszawie w latach 1792-1945 Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Szpital Ujazdowski w Warszawie – najstarszy i największy szpital wojskowy w Polsce, utworzony ok. 1792 roku w byłym zamku królewskim w Ujazdowie (Zamek Ujazdowski), rozwiązany w styczniu 1945 roku, po ewakuacji do Krakowa.




Remove ads
Historia szpitala
Podsumowanie
Perspektywa
Wiek XVIII–XIX
Około 1772 roku Stanisław August Poniatowski ostatecznie wstrzymał przebudowę Zamku Ujazdowskiego, a w roku 1784 oddał go miastu, przeznaczając na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej[a].


W czasie prac adaptacyjnych rozbudowywano oficyny (powstały pawilony z wewnętrznymi dziedzińcami), dobudowywano stajnie, wozownię i lazaret. Tadeusz Kościuszko (zob. Insurekcja kościuszkowska, 1792–1794) planował przeznaczenie na lazaret również koszar, jednak do realizacji tego zamierzenia doszło ostatecznie dopiero w roku 1809. W Zamku powstał stały szpital wojskowy[3]. W roku 1818 z rozkazu księcia Konstantego Romanowa utworzono Szpital Główny Wojskowy, nazwany „Szpitalem Ujazdowskim”. W połowie XIX w. Rosjanie zbudowali w pobliżu zamku kilka dodatkowych budynków[4]. W końcu XIX w. szpital ponownie rozszerzono, wznosząc 20 nowych pawilonów z czerwonej cegły (na terenach północnych i zachodnich)[2]. Cały kompleks był położony na ogromnym obszarze, po którym kursowała kolejka[4].
W 1916 na rozkaz niemieckich władz okupacyjnych do szpitala doprowadzono bocznicę wykorzystywaną do przewozu rannych[5].
W latach 1918–1939
W II Rzeczypospolitej Szpital Ujazdowski był silnie związany z kształceniem kadr Służby Zdrowia[1].
W kampanii wrześniowej 1939 roku

Podczas obrony Warszawy, 7 września 1939, część personelu szpitala wyjechała, co pozbawiło rannych i chorych opieki[6][7]. Szpital ucierpiał podczas niemieckich nalotów i bombardowania miasta[8][9].
Około 600 zmarłych w Szpitalu Ujazdowskim pochowano pod murem terenu szpitala (od strony parku Ujazdowskiego) – na tymczasowym „cmentarzu Obrońców Warszawy”[b][4].
Po kapitulacji Warszawy (28 września 1939) personel szpitala kontynuował działalność medyczną, prowadzoną w warunkach dużego obciążenia (m.in. przeniesiono do niego w roku 1941 część szpitala św. Ducha, którego budynki zostały zbombardowane[10]). Poza podstawową działalnością medyczną utrzymywał kontakt z Polskim Państwem Podziemnym. W tzw. „Rzeczypospolitej Ujazdowskiej” organizowano szkolenia medyczne lekarzy i pielęgniarek, prowadzono prace badawcze. Edward Loth (prof. UW) zorganizował Zakład Przeszkolenia Inwalidów (uruchomiony w roku 1941) i nowoczesny zakład rehabilitacyjny (jedyną tego rodzaju placówkę w krajach okupowanych[11]). Wydawano fałszywe zaświadczenia o inwalidztwie dla ukrywających się żołnierzy[12]. Pomagano Żydom i innym osobom poszukiwanym przez gestapo[4][c]. Organizowano pomoc jeńcom sowieckim[11][14], których Niemcy umieścili w zachodniej części Ujazdowa, w odrębnym pawilonie obozowym pod strażą, nie zapewniając im podstawowej opieki socjalnej i lekarskiej[11].
W szpitalu pracowało wielu wybitnych lekarzy różnych specjalności, m.in. Jan Krotoski, Teofil Kucharski, Jan Szmurło, Adam Wrzosek[15]. Od roku 1940 do wybuchu powstania (1 sierpnia 1944) komendantem szpitala był płk dr med. Leon Strehl, szef sanitarny Komendy Głównej AK[1].
Do stycznia 1945
W latach okupacji niemieckiej (1939–1945) wielu wykładowców i absolwentów Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Ujazdowie walczyło w szeregach Armii Krajowej[16].
1 sierpnia 1944 roku Leon Strehl przeszedł do Szpitala Maltańskiego, przekazując stanowisko komendanta ppłk prof. Teofilowi Kucharskiemu[1].
W piątym dniu powstania (5 sierpnia 1944) okolicę opanowali Niemcy. Podpalili sąsiednie budynki i zażądali natychmiastowej ewakuacji szpitala. Uformowano kolumnę transportową, złożoną z 1491 osób ze Szpitala Ujazdowskiego, 340 osób ze szpitala św. Ducha oraz z 5 wozów z instrumentami medycznymi, lekami, żywnością, opatrunkami i kasą szpitalną (część zapasów Niemcy przejęli na trasie). Ciężko rannych niesiono na noszach i łóżkach[1][17].
Kolumna wyruszyła rano 6 sierpnia, pod flagami Czerwonego Krzyża (Niemcy dołączyli do niej 350 kobiet, przetrzymywanych jako zakładniczki w gmachu Sejmu)[1].
Trasa kolumny prowadziła ulicą Górnośląską, Myśliwiecką, Łazienkowską i Chełmską (przy ulicy Czerniakowskiej sanitariuszy wspomogła ludność cywilna). Noc spędzono pod gołym niebem na terenach parku Sobieskiego i obiektów Klubu Sportowego „Legia”[17]. Z serdecznym przyjęciem spotkano się w Zakładzie Sióstr Opatrzności Bożej przy ul. Chełmskiej 19 (w pobliżu Kościoła św. Kazimierza). Z pomocą sióstr i okolicznej ludności szpital został wyposażony w niezbędny sprzęt, leki, środki opatrunkowe. W końcu sierpnia był jedyną placówką medyczną w tej okolicy. Leczono setki rannych, w tym również jeńców niemieckich[1].
Szpital działał nadal pod znakami Czerwonego Krzyża, jednak mimo wyraźnego oznakowania 30 sierpnia stał się celem bombardowania. Pod gruzami i w ogniu zginęło ok. 300 osób, w tym 130 rannych. Naloty były powtarzane 11, 14 i 15 września. Zginęło w nich 200 osób. Konieczna była dalsza wędrówka, w mniejszych grupach. Jedna z nich znalazła się przy ul. Dolnej 42. Największa dotarła na Górny Mokotów. Przy ul. Puławskiej 91 utworzono szpital polowy[1]. Został on spalony w czasie pacyfikacji Mokotowa. Zginęło ponad 20 osób[d].
Po kapitulacji powstania (2 października 1944) Szpital Ujazdowski (połączone trzy grupy) działał w Milanówku. W listopadzie 1944 roku został ewakuowany do Krakowa, a w styczniu 1945 roku – rozwiązany[1].
Remove ads
Kadra szpitala
Podsumowanie
Perspektywa
Poniżej przedstawiono oficerów pełniących obowiązki komendanta szpitala i obsadę oficerską szpitala w 1939 roku oraz dalsze losy oficerów i straty w korpusie oficerskim poniesione w czasie II wojny światowej, w szczególności w następstwie zbrodni katyńskiej.
Remove ads
Upamiętnienie
Podsumowanie
Perspektywa
W latach 1989 i 1997 na murach zachowanych budynków dawnego Szpitala Ujazdowskiego (inaczej zagospodarowanych) umieszczono – z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (wrzesień 1989) i absolwentów Szkoły Podchorążych Sanitarnych[22] (listopad 1997) – tablice pamiątkowe.
W roku 1994 powstało Stowarzyszenie Twórców Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie[11], współpracujące z Wojskowym Instytutem Medycznym, który dziedziczy tradycje Centrum Wyszkolenia Sanitarnego (CWS). Stowarzyszenie skupiło byłych pracowników i byłych pacjentów, którzy przystąpili do gromadzenia pamiątek – elementów zaplanowanej ekspozycji. W pracach stowarzyszenia brała aktywny udział prof. Hanna Odrowąż-Szukiewicz, pracująca w okresie okupacji w warszawskich szpitalach wojskowych (1 Okręgowym i Ujazdowskim)[23], autorka m.in. książek „Szaniec Asklepiosa: wspomnienia żołnierzy, pielęgniarek i opiekunek społecznych szpitala Ujazdowskiego 1939-1944” i „Powszednie dni niepowszednich lat”[24]. Pierwszą wystawę eksponatów zorganizowano w roku 2000; w tym samym roku ustawiono przed frontem Zamku głaz z napisem[11]:
UJAZDÓW
NAJSTARSZY TEREN WARSZAWY
PRAWEM CHRONIONY
1262 – 1526 – GRÓD KSIĄŻĄT MAZOWIECKICH
1526 – 1792 – REZYDENCJA KRÓLÓW POLSKICH
1792 – 1944 – SZPITAL UJAZDOWSKI Z LOSAMI OJCZYZNY ZWIĄZANY
UFUNDOWALI W ROKU 2000
UJAZDOWIACY
Muzeum Zamku i Szpitala Wojskowego na Ujazdowie zostało otwarte w lutym 2003 roku w siedzibie Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski[11]. Pamięć o szpitalu wyrażono również, nadając w 1999 roku nazwę „Aleja Szpitala Ujazdowskiego” pieszej alejce, wytyczonej po wojnie w miejscu dawnych pawilonów szpitalnych, prowadzącej w latach 70. XX w kierunku odbudowanego Zamku Ujazdowskiego, równolegle do nowej Trasy Łazienkowskiej[25]. Uhonorowano też płk. dr. Leona Strehla, nazywając jego imieniem skwer (z głazem pamiątkowym), znajdujący się na tyłach parku Ujazdowskiego (od strony Trasy Łazienkowskiej)[26]. Płk. prof. dr. Edwarda Lotha upamiętnia kamień, na którym napisano m.in. „twórca Zakładu Przeszkolenia Inwalidów Wojennych w Zamku Ujazdowskim”. Kamień ustawiono z okazji obchodów 70. rocznicy śmierci i 130. rocznicy urodzin prof. Lotha[27].
Polskie Towarzystwo Lekarskie, wrzesień 1989
Podchorążowie[e], listopad 1997
Tablice upamiętniające pracowników wojskowej służby zdrowia na murach zabudowań dawnego Szpitala Ujazdowskiego
i głaz pamięci o historii Ujazdowa
i głaz pamięci o historii Ujazdowa
Remove ads
Uwagi
- Po przekazaniu pałacu miastu nastąpił podział Ujazdowa wąwozem Agricoli na część miejską i Łazienki Królewskie. Na części dawnych królewskich ogrodów utworzono miejski park Ujazdowski (1893–1896)[2].
- Jedna z części komiksu „Bradl” ISBN 978-83-281-1899-7 Tobiasza Piątkowskiego i Marka Oleksickiego (premiera odbyła się 23 stycznia 2017 roku w Muzeum Powstania Warszawskiego) nosi tytuł „Zmartwychwstanie w Szpitalu Ujazdowskim”. Jest fikcyjną opowieścią o historycznie udokumentowanych wydarzeniach, dotyczących działalności Kazimierza Leskiego ps. „Bradl”[13].
- Źródła informacji o przebiegu likwidacji szpitala przy ul. Puławskiej 91 podano w haśle Pacyfikacja Mokotowa.
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads