Loading AI tools
polski historyk, mediewista Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tadeusz Manteuffel, właśc. Tadeusz Manteuffel-Szoege, Taddaeus Julius Joseph von Manteuffel (ur. 20 lutego?/5 marca 1902 w Rzeżycy, zm. 22 września 1970 w Warszawie) – polski historyk, mediewista, żołnierz Armii Krajowej, twórca i pierwszy dyrektor Instytutu Historii PAN (1953–1968), prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego (1950–1953).
 Tadeusz Manteuffel (ok. 1945–1950) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 września 1970 |
| Profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: historia Polski, powszechna historia gospodarcza, historia ruchu robotniczego | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1924 – historia |
| Habilitacja |
1931 – historia |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
członek rzeczywisty (1958) |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Stanowisko |
profesor |
| Okres zatrudn. |
1945–1968 |
| Dyrektor | |
| Placówka | |
| Okres spraw. |
1953–1970 |
| Poprzednik |
brak |
| Następca | |
| Prorektor | |
| Uczelnia | |
| Okres spraw. |
1951–1953 |
| Prezes | |
| Stowarzyszenie | |
| Okres spraw. |
1950–1953 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Kierownik | |
| Jednostka uczelni | |
| Okres spraw. |
1945–1955 |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
    | |
Pochodził z inflanckiej rodziny ziemiańskiej o dolnosaskich korzeniach, osiadłej w XVII w. w Kurlandii, a spolonizowanej i skatolicyzowanej w XIX w.[1][2] Jego rodzicami byli Leon Jan Józef (1865–1951) i Aniela Tekla Maria z Zielińskich h. Ciołek (1871–1943). Po ojcu odziedziczył uzyskany w Cesarstwie Rosyjskim tytuł barona.
Uczył się w warszawskim gimnazjum Chrzanowskiego (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego w Warszawie), później w gimnazjum Macierzy Polskiej w Piotrogrodzie, a następnie w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie, gdzie w 1919 uzyskał maturę[3].
Wstąpił do Straży Narodowej, gdzie pełnił służbę wartowniczą w bramach zarządu elektrowni na Foksalu i w zajezdni tramwajowej przy ul. Puławskiej. W 1919 rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od lipca do listopada 1920 brał udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Podczas obrony Warszawy stracił prawą rękę. W latach studenckich należał do Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”[4].
W 1924 uzyskał na UW doktorat z historii[5]. W latach 1924–1926 wyjechał na zagraniczne stypendia naukowe do Francji, Anglii i do Włoch. W 1925 ukazała się pierwsza jego praca mediewistyczna Polityka unifikacyjna Chlotara II. W 1926 opublikował Ekspansję frankońską na terenie Włoch w VI i VII w. W 1929–1930 przebywał na stypendium Funduszu Kultury Narodowej na uniwersytetach w Paryżu i Heidelbergu. W 1931 po opublikowaniu pracy habilitacyjnej Teoria ustroju feudalnego według Consuetudines Feudorum XII–XIII na Uniwersytecie uzyskał stopień docenta.
15 października 1921 podjął pracę w Archiwum Oświecenia (od 1936 Archiwum Oświecenia Publicznego), gdzie pracował nad inwentaryzacją akt, głównie XIX-wiecznych. Był asystentem prowizorycznym, od 1926 etatowym. W 1929 awansował na stanowisko archiwisty, a w 1939 – kustosza. Zastępował dyrektora Wincentego Łopacińskiego podczas jego nieobecności. W czerwcu 1939 został szefem archiwum, które uległo zniszczeniu w rezultacie ostrzału Warszawy podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939[6][7], do czego przyczyniło się pozostawienie go bez opieki pracowników[8]. Sporządził relację o archiwum, która spłonęła w powstaniu warszawskim, a później kolejną, opublikowaną w 1956[9].
Po zniszczeniu Archiwum Oświecenia rozpoczął od listopada 1939 pracę w Archiwum Akt Nowych, przeniesionym przez Niemców do gmachu Szkoły Głównej Handlowej przy ul. Rakowieckiej, jako faktyczny zastępca dyrektora Józefa Stojanowskiego[10]. W 1940 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, przekształconego w 1942 w AK. Był współpracownikiem Biura Informacji i Propagandy, pełnił m.in. funkcję zastępcy redaktora Wiadomości Polskich. W czasie okupacji organizował również tajne nauczanie.
1 września 1945 został nadzwyczajnym profesorem kontraktowym w Katedrze Historii Powszechnej Średniowiecznej i kierownikiem Instytutu Historycznego UW. Tę ostatnią funkcję sprawował przez dziesięć lat do 1955[5]. 11 maja 1945 reaktywował Towarzystwo Miłośników Historii. W latach 1948–1950 był dziekanem Wydziału Humanistycznego UW, a w latach 1951–1953 prorektorem UW[11].
W 1951 był jednym z organizatorów I Kongresu Nauki Polskiej, na którym został powołany na członka Komisji Organizacyjnej Polskiej Akademii Nauk[5]. Współredagował referat Żanny Kormanowej, która w imieniu całego środowiska naukowego deklarowała gotowość uczonych, by nauka historyczna odegrała doniosłą rolę w ogólnym planie ideologicznej ofensywy socjalizmu w Polsce[12]. Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich w Otwocku na przełomie 1951/1952 zakończyła się sukcesem środowiska starych kadr akademickich, któremu przewodził, w zdobyciu zaufania partii kosztem rodzimych marksistów, dążących do upolitycznienia nauk historycznych[13].
W 1952 po osobistej interwencji na czele grupy historyków w Belwederze u prezydenta Bolesława Bieruta został w miejsce pierwotnej kandydatki, przedwojennej marksistki Natalii Gąsiorowskiej, mianowany dyrektorem powstającego Instytutu Historii PAN[13][14], który obecnie nosi jego imię. Nie był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a do jego otoczenia należał jezuita o. Józef Wieteska, historyk i słuchacz jego seminarium[a], którego pozycję porównywał żartobliwie do ludzi sprawujących nad nim pieczę ideologiczną z ramienia partii[15]. Pod jego zarządem Instytut Historii PAN kompletował kadrę zatrudniając ludzi usuniętych z uniwersytetów pod naciskiem partii lub Związku Młodzieży Polskiej, a po 1956 zwolnionych z więzień[16].
W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1958 r. członkiem rzeczywistym PAN[17]. Był także członkiem Rady Redakcyjnej „Przeglądu Historycznego”[18]. Od 1953 do śmierci pełnił funkcję przewodniczącego Rady Archiwalnej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych[19].
Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (aleja zasłużonych-1-149)[20].
Nie reprezentował nigdy lewicowych przekonań politycznych[21], zgodnie z przekazem rodzinnym poważał jednak osoby „wierne [lewicowym] poglądom”[2]. Pomimo młodzieńczego zaangażowania w ruch katolicki w powojennej rozmowie z Tazbirem określił się jako agnostyk w sprawach wyznaniowych[4].
Jego braćmi byli chirurg Leon Manteuffel-Szoege i artysta-grafik Edward Manteuffel-Szoege, zamordowany w Katyniu. Od 1932 r. był mężem historyczki Marii z d. Heurich, córki architekta Jana Fryderyka Heuricha, mieli dwie córki: Annę (ur. 1939, żonę historyka Tomasza Szaroty) i Małgorzatę (ur. 1944, po mężu Cymborowską).
Wśród jego uczniów byli m.in.: Danuta Borawska, Czesław Deptuła, Jerzy Dowiat, Józef Płocha, Edward Potkowski, Julia Tazbir, Stanisław Trawkowski i Andrzej Wyczański.
W 1982 roku jego imieniem została nazwana ulica na Gocławiu w Warszawie[26]. W 1992 roku, w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin Manteuffela, Poczta Polska wyemitowała znaczek z jego podobizną.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
