Turhan Pasza Përmeti

Turhan Pasza Përmeti (ur. 19 grudnia 1846 w Trikali lub Përmecie, zm. 18 lutego 1927 w Neuilly-sur-Seine lub Rzymie) – albański arystokrata, dyplomata osmański i polityk, dwukrotny premier Albanii (1914, 1918–1920). Pełnił wysokie funkcje w administracji Imperium Osmańskiego, m.in. jako gubernator Krety i Janiny, minister spraw zagranicznych oraz ambasador w Rosji. Jego rządy w Albanii, ustanowione pod wpływem mocarstw europejskich, zakończyzyły się upadkiem wskutek braku legitymizacji społecznej i kontrowersji wokół proserbskiej polityki.

Turhan Pasza Përmeti

Data i miejsce urodzenia	19 grudnia 1846 Përmet
Data i miejsce śmierci	18 lutego 1927 Neuilly
Premier rządu Albanii
Okres	od 18 marca 1914 do sierpnia 1914
Poprzednik	Ismail Qemali
Następca	Sulejman Delvina

Wczesne życie i kariera w administracji osmańskiej

Turhan Përmeti urodził się w zamożnej rodzinie bejów z południowej Albanii. Kształcił się na Uniwersytecie Ateńskim, gdzie opanował język grecki. Służbę w administracji osmańskiej rozpoczął w latach 80. XIX wieku, szybko awansując dzięki kompetencjom administracyjnym^[1]:

• Gubernator sandżaków: Prisztina (1880–1881) i Skopje (przed 1892), gdzie tłumił bunty, zyskując opinię „bezwzględnego administratora”^[2].
• Wali Krety (1895–1896): Jego rządy przypadły na szczyt powstania antyosmańskiego. Uważany za niezdecydowanego w obliczu greckich dążeń niepodległościowych, został odwołany po wybuchu insurekcji 24 maja 1896 r
• Gubernator Janiny (1896–1908): Najdłuższa i najważniejsza funkcja w karierze osmańskiej. Zarządzał regionem obejmującym południową Albanię i północno-zachodnią Grecję^[3].
• Minister spraw zagranicznych (1896) i ambasador w Petersburgu (1896–1899): Reprezentował imperium na dworze Mikołaja II, uczestnicząc w negocjacjach dotyczących cieśnin czarnomorskich^[2].

Kariera w służbie osmańskiej

Lata	Stanowisko	Lokalizacja
1880–1881	Gubernator sandżaku	Prisztina
1894–1896	Wali	Kreta
1896	Minister spraw zagranicznych	Stambuł
1896–1899	Ambasador	Petersburg
1896–1908	Wali	Janina

Działalność międzynarodowa

Përmeti był delegatem Imperium Osmańskiego na konferencje pokojowe w Hadze (1899, 1907). Zabiegał tam o uznanie równości państw pozaeuropejskich w prawie międzynarodowym^[4]. Jeden z nielicznych wizerunków Paszy pochodzi z fotografii uczestników konferencji w 1899 r., wykonanej przez Adolphe’a Zimmermansa.

Rewolucja młodoturecka i emigracja

Po obaleniu sułtana Abdülhamida II w 1908 r. został usunięty ze stanowisk przez Komitet Jedności i Postępu. Udał się na emigrację do Egiptu, gdzie pozostawał do 1914 r.^[1].

Premier Albanii: dwie kadencje

Pierwsza kadencja (marzec–wrzesień 1914)

Mianowany przewodniczącym Rady Administracyjnej (szefem rządu) przez Wielkie Mocarstwa 17 marca 1914 r., w okresie panowania księcia Wilhelma zu Wieda. Jego tzw. Definitive Government miało stabilizować kraj po ogłoszeniu niepodległości (1912)^[5]. Rząd spotkał się z krytyką ze względu na:

• Brak więzi z ruchem narodowym (Rilindja)
• Ignorowanie praw zwyczajowych (kanun)
• Ujawnienie tajnych negocjacji z Serbią dotyczących ustępstw terytorialnych

Upadł we wrześniu 1914 r. po rebelii Esada Paszy Toptaniego i ucieczce księcia Wieda.

Druga kadencja (grudzień 1918–styczeń 1920)

Ponownie powołany na premiera 25 grudnia 1918 r. przez proniemiecki Senat w Durrësie, pod kontrolą Włoch. Jego rząd (Rząd w Durrësie) charakteryzował się^[4]:

• Pełną zależnością od wsparcia finansowego i militarnego Włoch
• Składem zdominowanym przez konserwatywnych bejów (m.in. Myfit Libohova, Mehmet Konitsa)
• Tajnymi rozmowami z Serbią, w których oferował rejony Dibry i Elbasanu w zamian za uznanie rządu

Upadek nastąpił po ujawnieniu proserbskich negocjacji. Kongres w Lushnji (1920) rozwiązał rząd i powołał gabinet Sulejmana Delviny.

Śmierć i dziedzictwo

Zmarł na emigracji; większość źródeł wskazuje na Neuilly-sur-Seine pod Paryżem, choć część podaje Rzym^[3]. Pochowany bez honorów państwowych.

Kontrowersje wokół postaci:

• Negatywne oceny: Przez współczesnych i historyków (np. Robert Elsie) postrzegany jako narzędzie mocarstw i zdrajca albańskich interesów z powodu ustępstw terytorialnych^[5].
• Współczesna rewizja: Badacze (Hacer Topaktaş Üstüner, Dritan Egro) podkreślają, że jego działania wynikały z pragmatyzmu – próby zabezpieczenia Albanii przed aneksją przez Grecję lub Włochy^[4].

Życie prywatne

Był żonaty z Kérimé Turhan Pasza. Odznaczony rosyjskim Orderem Świętego Aleksandra Newskiego z brylantami (1900).