Typologia wód powierzchniowych

Typologia wód powierzchniowych – system klasyfikacji wód powierzchniowych. W zależności od przyjętego kryterium, tworzone są różne systemy, obejmujące często jedynie niektóre kategorie wód powierzchniowych, np. cieki lub jeziora.

Typologia Europejskiej Agencji Środowiska na potrzeby ramowej dyrektywy wodnej

Europejska Agencja Środowiska jest ciałem opracowującym informacje o stanie środowiska w skali Europy oraz jako porównanie sytuacji w różnych krajach członkowskich. Sposób przedstawiania danych uzależniony jest od podstaw prawnych, np. dotyczy wodnych siedlisk przyrodniczych w rozumieniu dyrektywy siedliskowej lub jednolitych części wód i obszarów dorzeczy w rozumieniu ramowej dyrektywy wodnej.

W krajach Unii Europejskiej przy ustalaniu typologii wód powierzchniowych na potrzeby gospodarki wodnej stosowana jest kombinacja kryteriów. Wśród nich w przypadku rzek najpowszechniej stosowanym jest wielkość zlewni w przypadku wód płynących i średnia głębokość w przypadku stojących. Do najczęściej przyjmowanych kryteriów należą też wysokość nad poziomem morza i dominujący chemizm podłoża (geologia), a w przypadku jezior także ich powierzchnia. Inne kryteria to m.in. położenie geograficzne (ekoregion), spadek cieku, chemizm wód, typ biotyczny. Ponieważ każdy kraj członkowski może przyjąć odrębny system typologiczny, są one do siebie podobne, ale nie w pełni porównywalne. W związku z tym Europejska Agencja Środowiska po analizie typologii przedstawionych w raportach z wdrażania ramowej dyrektywy wodnej i dyrektywy siedliskowej oraz konsultacji z reprezentantami krajów członkowskich w grupie roboczej Ecostat sporządziła zgrubną typologię obejmującą stosunkowo podobne typy wyróżniane w różnych krajach^[1].

1. Cieki

Numer typu	Charakterystyka typu	Wysokość [m n.p.m.]	Wielkość zlewni [km²]	Typ geologiczny podłoża
1	bardzo duże rzeki	każda	>10 000	dowolne
2	nizinne, krzemianowe, średnie do dużych	0–200	100–10 000	krzemianowe
3	nizinne, krzemianowe, bardzo małe do małych	0–200	≤100	krzemianowe
4	nizinne, wapienne lub mieszane, średnie do dużych	0–200	100–10 000	wapienne lub mieszane
5	nizinne, wapienne lub mieszane, bardzo małe do małych	0–200	≤100	wapienne lub mieszane
6	nizinne, organiczne i krzemianowe	0–200	<10 000	organiczne i krzemianowe
7	nizinne, organiczne i wapienne lub mieszane	0–200	<10 000	organiczne i wapienne lub mieszane
8	wyżynne, krzemianowe, średnie do dużych	200–800	100–10 000	krzemianowe
9	wyżynne, krzemianowe, bardzo małe do małych	200–800	≤100	krzemianowe
10	wyżynne, wapienne lub mieszane, średnie do dużych	200–800	100–10 000	wapienne lub mieszane
11	wyżynne, wapienne lub mieszane, bardzo małe do małych	200–800	≤100	wapienne lub mieszane
12	wyżynne, organiczne i krzemianowe	200–800	<10 000	organiczne i krzemianowe
13	wyżynne, organiczne i wapienne lub mieszane	200–800	<10 000	organiczne i wapienne lub mieszane
14	górskie, krzemianowe łącznie z organicznymi	>800	<10 000	krzemianowe
15	górskie, wapienne lub mieszane	>800	<10 000	wapienne lub mieszane
16	rzeki lodowcowe	>200	<10 000	dowolne
17	śródziemnomorskie, nizinne, średnie do dużych, stałe	0–200	100–10 000	dowolne
18	śródziemnomorskie, wyżynne, średnie do dużych, stałe	200–800	100–10 000	dowolne
19	śródziemnomorskie, bardzo małe do małych, stałe	<800	≤100	dowolne
20	potoki śródziemnomorskie, okresowe	każda	<1 000	dowolne

Odmianą powyższej typologii jest typologia uwzględniająca podział cieków na podłożu organiczno-krzemianowym na małe i duże – odpowiednio typy 6a, 6b i 12a, 12b^[2].

2. Jeziora

Numer typu	Charakterystyka typu	Wysokość [m n.p.m.]	Powierzchnia [km²]	Typ geologiczny podłoża	Średnia głębokość/stratyfikacja
1	bardzo duże, stratyfikowane	każda	>100	dowolne	>3/stratyfikowane
2	nizinne, krzemianowe	0–200	<100	krzemianowe	>3/stratyfikowane
3	nizinne, wapienne lub mieszane, stratyfikowane	0–200	wapienne lub mieszane	<100	>3/stratyfikowane
4	nizinne, wapienne lub mieszane, bardzo płytkie	0–200	wapienne lub mieszane	<100	≤3/niestratyfikowane
5	nizinne, organiczne i krzemianowe	0–200	<100	organiczne (humusowe) i krzemianowe	>3/stratyfikowane
6	nizinne, organiczne i wapienne lub mieszane	0–200	<100	organiczne (humusowe) i wapienne lub mieszane	>3/stratyfikowane
7	wyżynne, krzemianowe	200–800	<100	krzemianowe	>3/stratyfikowane
8	wyżynne, wapienne lub mieszane	200–800	<100	wapienne lub mieszane	>3/stratyfikowane
9	wyżynne, organiczne i krzemianowe	200–800	wapienne lub mieszane	<100	>3/stratyfikowane
10	wyżynne, organiczne i wapienne lub mieszane	200–800	organiczne i wapienne lub mieszane	<100	>3/stratyfikowane
11	górskie, krzemianowe łącznie z organicznymi	>800	<100	krzemianowe	>3/stratyfikowane
12	górskie, wapienne lub mieszane łącznie z organicznymi	>800	<100	wapienne lub mieszane	>3/stratyfikowane
13	śródziemnomorskie, małe do dużych, krzemianowe	0–800	0,5–100	krzemianowe	dowolna
14	śródziemnomorskie, małe do dużych, wapienne lub mieszane	0–800	0,5–100	wapienne lub mieszane	dowolna
15	śródziemnomorskie, bardzo małe	0–800	≤0,5	dowolne	<15

Typologia polskiej administracji w gospodarce wodnej

2004–2021

Jeden z systemów klasyfikacji wód powierzchniowych zgodny z systemem ramowej dyrektywy wodnej został opracowany w roku 2004 przez polskie Ministerstwo Środowiska, jako organ odpowiedzialny wówczas za gospodarkę wodną państwa. Jest on stosowany przy określaniu ich stanu ekologicznego, gdyż te same wartości wskaźników bioindykacyjnych (takich jak Makrofitowy Indeks Rzeczny lub wskaźniki okrzemkowe) mogą oznaczać inny stan ekologiczny różnych typów wód. W systemie tym wody podzielone są na 4 kategorie (naturalne cieki, jeziora, wody przejściowe i wody przybrzeżne). Wody z każdej kategorii podzielone są na typy z przypisanym numerem. Wśród kryteriów podziału jest umiejscowienie w systemie regionalizacji fizycznogeograficznej, wysokość bezwzględna, rozmiar zlewni i jej wpływ (współczynnik Schindlera powyżej 2 – duży wpływ, poniżej 2 – mały wpływ), powierzchniowe utwory geologiczne (zwłaszcza zawartość wapnia), zasolenie itp^[3].

Klasyfikację tę przedstawia poniższy spis^[4]:

1. Cieki naturalne

Typ cieków	Kod typu
Typ nieokreślony (w 2011 r. uściślono, że chodzi o kanały i zbiorniki zaporowe[5])	0
Krajobraz górski
Potok tatrzański krzemianowy	1
Potok tatrzański węglanowy	2
Potok sudecki	3
Krajobraz wyżynny
Potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym – zachodni	4
Potok wyżynny krzemianowy z substratem drobnoziarnistym – zachodni	5
Potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym na lessach i lessopodobnych	6
Potok wyżynny węglanowy z substratem gruboziarnistym	7
Mała rzeka wyżynna krzemianowa – zachodnia	8
Mała rzeka wyżynna węglanowa	9
Średnia rzeka wyżynna – zachodnia	10
Potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym – wschodni	11
Potok fliszowy	12
Mała rzeka wyżynna krzemianowa – wschodnia	13
Mała rzeka fliszowa	14
Średnia rzeka wyżynna – wschodnia	15
Krajobraz nizinny
Potok nizinny lessowy lub gliniasty	16
Potok nizinny piaszczysty	17
Potok nizinny żwirowy	18
Rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta	19
Rzeka nizinna żwirowa	20
Wielka rzeka nizinna	21
Rzeka przyujściowa pod wpływem wód słonych	22
Niezależne od ekoregionów
Potok lub strumień na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych	23
Mała i średnia rzeka na obszarze będącym pod wpływem procesów torfotwórczych	24
Ciek łączący jeziora	25
Ciek w dolinie wielkiej rzeki nizinnej	26

2. Jeziora (dotyczy jedynie jezior o powierzchni ponad 50 ha)

Typ jeziora	Kod typu
Niż Środkowopolski
Jezioro o niskiej zawartości wapnia, stratyfikowane	1a
Jezioro o niskiej zawartości wapnia, niestratyfikowane	1b
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane	2a
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, niestratyfikowane	2b
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane	3a
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane	3b
Jezioro przymorskie, pod wpływem wód słonych	4
Niziny Wschodniobałtycko-Białoruskie
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane	5a
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, niestratyfikowane	5b
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane	6a
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane	6b
Równiny Poleskie
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, stratyfikowane	7a
Jezioro o wysokiej zawartości wapnia, niestratyfikowane	7b

3. Wody przejściowe

Typ wód	Kod typu
Ujściowy z substratem piaszczystym	1
Lagunowy z substratem mułowym i piaszczystym	2
Zatokowy z substratem piaszczystym, okresowo stratyfikowany	3
Zatokowy z substratem ilasto-mulistym	4
Zalewowy z substratem piaszczystym i mulistym	5

4. Wody przybrzeżne

Typ wód	Kod typu
Mierzejowy	1
Otwarte wybrzeże z klifami i substratem piaszczystym	2
Otwarte wybrzeże z substratem piaszczystym z brzegiem wydmowym	3

od 2022

W ramach jednej z prac związanych z opracowaniem planów gospodarowania wodami na obszarze dorzecza w 2015 skorygowano typologię. Obowiązuje ona w dokumentach dotyczących okresu od 2022 roku^[6].

1. Cieki

Typ cieków	Kod typu
Cieki
Potok tatrzański	PGT
Potok sudecki	PGS
Potok lub mała rzeka wyżynna na podłożu krzemianowym	RW_krz
Potok lub mała rzeka wyżynna na podłożu węglanowym	RW_wap
Potok lub mała rzeka fliszowa o charakterze krzemianowym	RWf_krz
Potok lub mała rzeka fliszowa o charakterze węglanowym	RWf_wap
Średnia rzeka na podłożu krzemianowym	RsW_krz
Średnia rzeka na podłożu węglanowym	RsW_wap
Potok lub strumień nizinny	PN
Potok lub strumień nizinny piaszczysty	PNp
Rzeka nizinna	RzN
Wielka rzeka nizinna	RwN
Potok lub strumień przyujściowy pod wpływem wód słonych	PN_uj
Rzeka przyujściowa pod wpływem wód słonych	RzN_uj
Potok lub struga w dolinie o dużym udziale torfowisk	P_org
Rzeka w dolinie o dużym udziale torfowisk	Rz_org
Potok w systemie rzeczno-jeziorowym Pojezierzy	P_poj
Potok w systemie rzeczno-jeziorowym Pojezierzy łososiowy	Pl_poj
Rzeka w systemie rzeczno-jeziorowym Pojezierzy	R_poj
Rzeka w systemie rzeczno-jeziorowym Pojezierzy łososiowa	Rl_poj
Zbiorniki zaporowe
Reolimniczny
Limniczny
Przejściowy

2. Jeziora (dotyczy jedynie jezior o powierzchni ponad 50 ha)

Typ jeziora	Kod typu
Jezioro na podłożu krzemionkowym, niskozasadowe (tak zwane lobeliowe), stratyfikowane	K_a
Jezioro na podłożu krzemionkowym, niskozasadowe (tak zwane lobeliowe), polimiktyczne	K_b
Jezioro na podłożu wapiennym, o małej wartości współczynnika Schindlera, stratyfikowane	WSm_a
Jezioro na podłożu wapiennym, o małej wartości współczynnika Schindlera, polimiktyczne	WSm_b
Jezioro na podłożu wapiennym, o dużej wartości współczynnika Schindlera, stratyfikowane	WSd_a
Jezioro na podłożu wapiennym, o dużej wartości współczynnika Schindlera, polimiktyczne	WSd_b
Jezioro przymorskie, podlegające wpływom wód morskich, o naturalnie podwyższonej przewodności elektrolitycznej, polimiktyczne	Kond

3. Wody przejściowe

Typ wód	Kod typu
Zalewowy I z substratem mułowym i piaszczystym	ZalI
Zalewowy II z substratem piaszczystym i mulistym	ZalII
Zatokowy I z substratem ilasto-mulistym	ZatI
Zatokowy II z substratem piaszczystym okresowo stratyfikowany	ZatII
Ujściowy z substratem piaszczystym	PrzU

4. Wody przybrzeżne

Typ wód	Kod typu
Mierzejowy	PbM
Otwarte wybrzeże	PbO

Typologia zespołu LAWA

W Niemczech w gospodarce wodnej stosowana jest ogólnokrajowa typologia zespołu LAWA.

1. Cieki^[7]

Typ cieków	Kod typu
Region alpejski i podalpejski
Fließgewässer der Alpen (cieki alpejskie)	1
Fließgewässer des Alpenvorlandes (cieki podalpejskie)	2
Fließgewässer der Jungmoräne des Alpenvorlande (cieki młodoglacjalnego obszaru podalpejskiego)	3
Große Flüsse des Alpenvorlandes (duże rzeki podalpejskie)	4
Krajobraz wyżynny (Średniogórze Niemieckie)
Grobmaterialreiche, silikatische Mittelgebirgsbäche (potok wyżynny krzemianowy z substratem gruboziarnistym	5
Feinmaterialreiche, silikatische Mittelgebirgsbäche (potok wyżynny krzemianowy z substratem drobnoziarnistym)	5.1
Feinmaterialreiche, karbonatische Mittelgebirgsbäche (potok wyżynny węglanowy z substratem drobnoziarnistym)	6
Grobmaterialreiche, karbonatische Mittelgebirgsbäche (potok wyżynny węglanowy z substratem gruboziarnistym)	7
Silikatische, fein- bis grobmaterialreiche Mittelgebirgsflüsse (rzeka wyżynna krzemianowa)	9
Karbonatische, fein- bis grobmaterialreiche Mittelgebirgsflüsse (rzeka wyżynna węglanowa)	9.1
Große Flüsse des Mittelgebirges (duża rzeka wyżynna)	9.2
Kiesgeprägte Ströme (bardzo duża rzeka żwirowa)	10
Krajobraz nizinny (Nizina Północnoniemiecka)
Sandgeprägte Tieflandbäche (potok nizinny piaszczysty)	14
Sand- und lehmgeprägte Tieflandflüsse (rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta)	15
Groß Sand- und lehmgeprägte Tieflandflüsse (duża rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta)	15_g
Kiesgeprägte Tieflandbäche (potok nizinny żwirowy)	16
Kiesgeprägte Tieflandflüsse (rzeka nizinna żwirowa)	17
Löss-lehmgeprägte Tieflandbäche (potok nizinny lessowo-gliniasty)	18
Sandgeprägte Ströme (bardzo duża rzeka piaszczysta)	20
Marschengewässer (ciek marszowy)	22
Rückstau- bzw. brackwasserbeeinflusste Ostseezuflüsse (rzeka pod wpływem wód Bałtyku)	23
Niezależne od ekoregionów
Organisch geprägte Bäche (potok torfowiskowy)	11
Organisch geprägte Flüsse (rzeka torfowiskowa)	12
Kleine Niederungsfließgewässer in Fluss- und Stromtälern (mały ciek w dolinie większej rzeki)	19
Seeausflussgeprägte Fließgewässer (ciek łączący jeziora)	21

Typologia słowackiego Ministerstwa Środowiska

1. Cieki^[8][9]

Typ cieków	Kod typu
Kotlina Panońska
Malé toky v nadmorskej výške do 200 m v Panónskej panve (małe cieki na wysokości do 200 m n.p.m.)	P1M
Malé toky v nadmorskej výške 200–500 m v Panónskej panve (małe cieki na wysokości 200–500 m n.p.m.)	P2M
Stredne veľké toky v nadmorskej výške do 200 m v Panónskej panve (średnie cieki na wysokości do 200 m n.p.m.)	P1S
Stredne veľké toky v nadmorskej výške 200–500 m v Panónskej panve (średnie cieki na wysokości do 200–500 m n.p.m.)	P2S
Veľké toky v nadmorskej výške do 200 m v Panónskej panve (duże cieki na wysokości do 200 m n.p.m.), z siedmioma podtypami regionalnymi	P1V
Karpaty
Malé toky v nadmorskej výške 200–500 m v Karpatoch (małe cieki na wysokości 200–500 m n.p.m.)	K2M
Malé toky v nadmorskej výške 500–800 m v Karpatoch (małe cieki na wysokości 500–800 m n.p.m.)	K3M
Malé toky v nadmorskej nad 800 m v Karpatoch (małe cieki na wysokości powyżej 800 m n.p.m.)	K4M
Stredne veľké toky v nadmorskej výške 200–500 m v Karpatoch (małe cieki na wysokości 200–500 m n.p.m.)	K2S
Stredne veľké toky v nadmorskej výške 500–800 m v Karpatoch (małe cieki na wysokości 500–800 m n.p.m.)	K3S
Veľké toky v nadmorskej výške 200–500 m v v Karpatoch (duże cieki na wysokości 200–500 m n.p.m.), z jednym podtypem regionalnym na obszarze dorzecza Dunaju	K2V
Veľké toky v nadmorskej výške 500–800 m v v Karpatoch (duże cieki na wysokości 500–800 m n.p.m.), z pięcioma podtypami regionalnymi na obszarze dorzecza Dunaju i dwoma na obszarze dorzecza Wisły	K3V

2. Zbiorniki zaporowe

Wyróżniane jest 14 typów zbiorników zaporowych, kryteriami jest położenie geograficzne (Kotlina Panońska, Karpaty), powierzchnia i wysokość nad poziomem morza^[8].

3. Jeziora

Na Słowacji nie ma naturalnych jezior o powierzchni powyżej 50 ha^[8].

Zobacz też

• strefowość cieków
• typ miktyczny jeziora
• typologia jezior
• typologia rybacka jezior