Układ stowarzyszeniowy

Układ stowarzyszeniowy – umowa międzynarodowa, którą Unia Europejska zawiera z krajami trzecimi, której celem jest ustanowienie ram wszechstronnego prowadzenia stosunków dwustronnych^[1].

W niektórych przypadkach umowa przygotowuje kraje do przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Układy stowarzyszeniowe różnią się w zależności od kraju partnerskiego, mimo to muszą spełniać następujące kryteria: podstawą wniosku jest art. 217 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; kraj kandydujący musi mieć zamiar ustanowienia ścisłej współpracy gospodarczej i politycznej w stopniu wyższym od zwykłej współpracy; kraj kandydujący musi utworzyć organy do zarządzania kooperacją, właściwe do podejmowania decyzji, wiążące strony umowy; kraj kandydujący musi zaoferować klauzulę największego uprzywilejowania; kraj kandydujący musi zapewnić uprzywilejowane relacje z Unią Europejską; kraj kandydujący musi zaoferować klauzulę o poszanowaniu praw człowieka i zasad demokratycznych. W wielu przypadkach umowa o stowarzyszeniu zastępuje umowę o współpracy^[1].

Kraje stowarzyszone

Kraj	Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu	Podpisanie stowarzyszenia	Wejście w życie stowarzyszenia
Albania	styczeń 2003[2]	12 czerwca 2006[a][3]	1 kwietnia 2009[3]
Algieria	czerwiec 1997[4]	22 kwietnia 2002[5]	1 września 2005[5]
Bośnia i Hercegowina	25 listopada 2005[6]	16 czerwca 2008[a][6]	1 czerwca 2015[7]
Chile	2000[8]	18 listopada 2002[9]	1 marca 2005[9]
Czarnogóra	26 września 2006[10]	15 października 2007[a][11]	1 maja 2010[11]
Egipt	marzec 1995[4]	21 czerwca 2001[12][b]	1 czerwca 2004[13]
Gruzja	15 lipca 2010[14]	27 czerwca 2014[15]	1 lipca 2016[16]
Islandia	1990 w ramach EOG	2 maja 1992 w ramach EOG[17]	1 stycznia 1994 w ramach EOG[17]
Izrael	grudzień 1993[4][c]	20 listopada 1995[19]	1 czerwca 2000[19]
Jordania	18 lipca 1995[20]	24 listopada 1997[21]	1 maja 2002[21]
Kosowo	28 października 2013[22]	27 października 2015[a][23]	1 kwietnia 2016[24]
Liban	listopad 1995[4]	17 czerwca 2002[25]	1 kwietnia 2006[25]
Macedonia Północna	marzec 2000[26]	9 kwietnia 2001[a][27]	1 kwietnia 2004[27]
Maroko	wiosna 1992[28][d]	26 lutego 1996[29]	1 marca 2000[29]
Mołdawia	12 stycznia 2010[30]	27 czerwca 2014[31]	1 lipca 2016[32]
Palestyna	maj 1996[4]	24 lutego 1997[33]	1 lipca 1997[33]
Serbia	1 października 2005[34]	29 kwietnia 2008[a][34]	1 września 2013[34]
Tunezja	grudzień 1994[4]	17 lipca 1995[35]	1 marca 1998[35]
Turcja	31 lipca 1959[36]	12 września 1963 – Ankara Agreement[37] 22 grudnia 1995 – Unia celna[38]	1 stycznia 1996 – Unia celna[37]
Ukraina	5 marca 2007[39]	21 marca 2014 – część polityczna umowy[40] 27 czerwca 2014 – część handlowa umowy[40]	1 listopada 2014 – tymczasowe wejście w życie części politycznej[40] 1 stycznia 2016 – tymczasowe wejście w życie części handlowej[40]

Organizacje, które podpisały układ stowarzyszeniowy

Kraj	Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu	Podpisanie stowarzyszenia
System Integracji Środkowoamerykańskiej[e]	28 czerwca 2007[42]	29 czerwca 2012[43]

Kraje i organizacje, które rozpoczęły negocjacje o układzie stowarzyszeniowym

Kraj	Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu
Andora	18 marca 2015[44]
Armenia	15 lipca 2010[45]
Azerbejdżan	15 lipca 2010[45]
Mercosur[f]	kwiecień 2000[47]
Monako	18 marca 2015[44]
San Marino	18 marca 2015[44]
Syria	marzec 1998[4][g]

Kraje, które podpisały układ stowarzyszeniowy i stały się członkami Unii Europejskej

Kraj	Rozpoczęcie negocjacji o stowarzyszeniu	Podpisanie stowarzyszenia	Wejście w życie stowarzyszenia
Chorwacja	[a]	29 października 2001[49]	1 lutego 2005[49]

Uwagi

1. Porozumienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu.
2. Według źródła Rady Europejskiej układ został podpisany cztery dni później^[13].
3. Według książki Israel and Europe: A Complex Relationship negocjacje rozpoczęły się 21 lutego 1994^[18].
4. Według IEMed. negocjacje rozpoczęły się w grudniu 1993 roku^[4].
5. Organizacja międzynarodowa, której członkami są: Belize, Dominikana, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua, Panama oraz Salwador^[41].
6. Organizacja międzynarodowa, której członkami są: Argentyna, Brazylia, Boliwia, Paragwaj, Urugwaj oraz Wenezuela^[46].
7. Według źródła archiwalnego negocjacje rozpoczęły się w 2003 roku^[48].