Urząd do Spraw Wyznań

Urząd do Spraw Wyznań^[a] – jednostka administracji państwowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podlegająca bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów, powołana ustawą z dnia 19 kwietnia 1950 roku o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej^[1], po podpisaniu porozumienia z 14 kwietnia między rządem a Episkopatem Polski. 27 maja 1950 roku nadano Urzędowi tymczasowy statut^[2]. Urząd został zlikwidowany przez Sejm ustawą z dnia 23 listopada 1989 roku zmieniającą ustawę o zmianach w organizacji oraz zakresie działania niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, a jego zadania przejął ówczesny Urząd Rady Ministrów^[3].

Urząd do Spraw Wyznań

Data utworzenia	1950
Data likwidacji	1989
brak współrzędnych

Struktura

Wydziały:

• ogólny
• wyznania rzymskokatolickiego
• wyznań nierzymskokatolickich

Samodzielne referaty:

• nadzoru stowarzyszeń wyznaniowych
• nadzoru Funduszu Kościelnego (powołanego 20 marca 1950, włączonego w struktury Urzędu).

Urząd miał swoje komórki na szczeblu wojewódzkim (Wydziały do Spraw Wyznań^[4][5][6]), a do 1957 także powiatowym i miejskim.

Zadania

Urząd był częścią aparatu kontroli i represji państwa wobec kościołów i związków wyznaniowych. Współpracował w tym celu z niemal wszystkimi ministerstwami, w tym: z Ministerstwem Oświaty (nauczanie religii, szkół wyznaniowych, seminariów duchownych), Ministerstwem Finansów (polityka podatkowa), Ministerstwo Budownictwa (budownictwo sakralne). Ściśle współpracował także ze Służbą Bezpieczeństwa.

Szefowie Urzędu

• 1950–1954 – Antoni Bida – dyrektor
• 1954–1955 – Jan Izydorczyk – dyrektor
• 1955–1956 – Marian Zygmanowski – dyrektor^[7]
• 1956–1961 – Jerzy Sztachelski – dyrektor (jednocześnie minister bez teki^[8])
• 1961–1965 – Tadeusz Żabiński – dyrektor
• 1967–1974 – Aleksander Skarżyński – kierownik
• 1974–1980 – Kazimierz Kąkol – minister-kierownik
• 1980–1982 – Jerzy Kuberski – minister-kierownik
• 1982–1987 – Adam Łopatka – minister-kierownik
• 1987–1989 – Władysław Loranc – minister-kierownik

Inni czołowi funkcjonariusze Urzędu

• Serafin Kiryłowicz – naczelnik Wydziału Wyznań Nierzymskokatolickich (1950–1959 i 1965–1971), naczelnik Wydziału Ogólnego (1959–1962), naczelnik Wydziału Zakonów (1962–1965)
• Józef Siemek – zastępca dyrektora od 1950^[9]
• Jan Lech – zastępca dyrektora do 1962^[10]
• Edward Kotowski – dyrektor Wydziału Wyznania Rzymskokatolickiego od 1984^[11]
• Aleksander Merker – zastępca dyrektora (1972–1983), dyrektor generalny (1983–1989)

W Urzędzie do Spraw Wyznań pracował w latach sześćdziesiątych były zakonnik Jan Wierusz-Kowalski^[12].

Uwagi

1. W czasie istnienia PRL nazwę urzędu zapisywano – Urząd do Spraw Wyznań (skrót UdSW) lub czasami stosowano nieprawidłowy zapis – Urząd Spraw Wyznań (USW). W myśl obecnie obowiązujących zasad ortografii należałoby stosować zapis – Urząd do spraw Wyznań lub krócej – Urząd ds. Wyznań (UdsW).