VX

VX – fosforo- i siarkoorganiczny związek chemiczny typu fosfonianu, stosowany jako broń chemiczna z grupy związków V. Jest silnie trujący, działa na układ krwionośny i nerwowy.

VX

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) metylotiofosfonian O-etylo-S-(2-diizopropyloamino)etylu
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C11H26NO2PS
Masa molowa	267,37 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS	50782-69-9
PubChem	39793
SMILES CCOP(=O)(C)SCCN(C(C)C)C(C)C
InChI InChI=1S/C11H26NO2PS/c1-7-14-15(6,13)16-9-8-12(10(2)3)11(4)5/h10-11H,7-9H2,1-6H3 InChIKey JJIUCEJQJXNMHV-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Temperatura topnienia −39 °C[1] Temperatura wrzenia 300 °C[1] logP 2,09[1] Kwasowość (pKa) 9,12[1]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Wiarygodne źródła oznakowania tej substancji według kryteriów GHS są niedostępne. Numer RTECS TB1090000 Dawka śmiertelna LDLo 86 μg/kg (człowiek, skóra) LD50 6 μg/kg (małpa, dożylnie)[1]
Podobne związki
Podobne związki	VG (amiton)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

VX uznawany jest za jeden z najniebezpieczniejszych gazów bojowych używanych w wojnie chemicznej, choć w rzeczywistości jest trudno lotną cieczą. Jeżeli do organizmu przedostanie się przez drogi oddechowe, jest około dziesięciokrotnie bardziej trujący od sarinu. Ponieważ jest łatwo wchłaniany przez skórę, w tej postaci jest około 300-krotnie bardziej toksyczny od sarinu. Wytworzony został w laboratoriach Porton Down Chemical Weapons Research Centre w Wiltshire w Wielkiej Brytanii w 1952 roku. Substancją o podobnej budowie i działaniu jest opracowany w Rosji środek R-VX, metylotiofosfonian O-izobutylo-S-(2-dietylamino)etylu^[2].

Lepkość i niska lotność VX powodują, że ma konsystencję wysokiej jakości oleju samochodowego. To czyni go szczególnie niebezpiecznym dla środowiska. VX nie ma zapachu ani smaku. Może być rozprowadzany w postaci płynu lub pary. Działa jak środek paralityczno-drgawkowy, blokując funkcję acetylocholinoesterazy. Powoduje to ciągłe skurcze wszystkich mięśni, co prowadzi do problemów z oddychaniem, a w efekcie do śmierci przez uduszenie.

Detoksykacja przez hydrolizę za pomocą wodnych roztworów zasadowych jest niemożliwa, gdyż związek ten jest słabo rozpuszczalny w wodzie, reaguje powoli, a produkt reakcji, Me−P(SCH
2CH
2Ni-Pr
2)O−
2, jest trwały i silnie trujący. Dlatego typowymi środkami neutralizującymi VX są wybielacze, w tym podchloryn sodu i podchloryn wapnia, stosowane w dużych ilościach jako roztwory wodne^[2].

Jest on często uważany za najbardziej śmiertelny środek paralityczno-drgawkowy dotychczas zsyntetyzowany przez człowieka. Przeciętną osobę może zabić dawka 200 mikrogramów. W przypadku narażenia na działanie VX konieczne jest natychmiastowe podanie odtrutki, którą może być atropina lub pralidoksym. Substancje te są na wyposażeniu personelu wojskowego w zestawach autostrzykawek.

VX został wykorzystany do zabójstwa Kim Dzong Nama.

Jedynymi krajami posiadającymi VX są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Rosja, Francja i Syria^{[potrzebny przypis]}. Irak za rządów Saddama Husajna poinformował specjalną komisję ONZ (UNSCOM), że prowadził badania nad VX, ale nie użył go z powodu niepowodzeń w produkcji^{[potrzebny przypis]}. O posiadanie zapasów VX podejrzewana jest również Korea Północna^[3][4].