Wąwóz

Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się małym spadkiem, stromymi zboczami oraz wąskim, choć płaskim dnem^[1][2]. Cechą wyróżniającą wąwóz od innych podobnych form erozyjnych jest urwistość górnych części zboczy (są one pionowe lub zbliżone do pionowych) w przekroju poprzecznym doliny^[3]. Powstaje w średnio spoistych skałach (gliny, lessy, iły) wskutek erozji dennej wód okresowych lub epizodycznych (erozja wąwozowa) i z czasem przekształca się w parów^[1]. Wąwozy mają długość do 20 kilometrów^[4] i głębokość od kilku do stu metrów^{[potrzebny przypis]}. Łączna długość wąwozów w Polsce wynosi ok. 40 000 km^[5].

Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu (uważany niekiedy za debrzę)

W Polsce wąwozy najczęściej występują na obszarach lessowych w województwach małopolskim (na ponad 50% powierzchni województwa), podkarpackim (na 24% powierzchni), świętokrzyskim i lubelskim (na 20% każdego z nich)^[6]. Przykładami wąwozów są:

• Wąwóz Korzeniowy Dół w pobliżu Kazimierza Dolnego^[7].
• Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu, w południowo-zachodniej części miasta, długość ok. 500 m.
• Wąwóz Chłapowski na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Zbocza i dno wąwozu porastają głównie zarośla żarnowca (Cytisus scopartius)^{[potrzebny przypis]}.

Ponadto nazwę wąwóz nadawano różnym podobnym morfologicznie obiektom (np. jarom), które nie spełniają jednak kryteriów definicji naukowej wąwozu^[2]. Przykładami takich obiektów są^[8]:

• Wąwóz Myśliborski, na terenie którego utworzono rezerwat przyrody, w celu ochrony jedynego na Dolnym Śląsku stanowiska języcznika zwyczajnego. Jest to dolina wciosowa, przechodząca w jar, wyżłobiona została przez potok Jawornik, na długości 3 km. Można go zwiedzać, poruszając się ścieżką dydaktyczną.
• Wąwóz Homole (jar).

Formy podobne do wąwozów (ale nimi niebędące, mimo nazwy własnej) mogą się tworzyć w skałach krasowiejących (wapiennych, gipsowych) na skutek erozyjnej działalności wód płynących, np. Wąwóz Kraków, będący jarem krasowym i gardzielą^[9].