Województwo mazowieckie
województwo w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
województwo w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Województwo mazowieckie – jednostka podziału administracyjnego Polski, znajdująca się w środkowo-wschodniej Polsce. Jest największym województwem pod względem powierzchni i ludności. Obejmuje obszar o powierzchni 35 558,47 km². Według danych z 31 grudnia 2019 r. miało około 5,4 mln mieszkańców[2]. Siedzibą władz województwa jest Warszawa.
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Państwo | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kod ISO 3166-2 |
PL-MZ | ||||||||||||
TERYT |
14 | ||||||||||||
Siedziba wojewody i sejmiku | |||||||||||||
Wojewoda | |||||||||||||
Marszałek | |||||||||||||
Powierzchnia |
35 558,47 km² | ||||||||||||
Populacja (30.06.2024) • liczba ludności |
| ||||||||||||
• gęstość |
155 os./km² | ||||||||||||
Urbanizacja |
64,8[1] | ||||||||||||
Tablice rejestracyjne |
W, A | ||||||||||||
Adres Urzędu Wojewódzkiego: pl. Bankowy 3/500-950 Warszawa | |||||||||||||
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Jagiellońska 26Warszawa | |||||||||||||
Podział administracyjny | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||
Strona Urzędu Wojewódzkiego | |||||||||||||
Strona Urzędu Marszałkowskiego |
Historycznie województwo mazowieckie istniało w latach 1526–1795 i 1816–1837.
Obecne województwo mazowieckie zostało utworzone 1 stycznia 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:
Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 35 558,47 km², co stanowi 11,4% powierzchni Polski[3]. Mazowieckie jest największym województwem w Polsce.
Według danych z 31 grudnia 2012 r. w województwie mazowieckim lasy obejmowały powierzchnię 815,0 tys. ha, co stanowiło 22,9% jego powierzchni. 26,9 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych[4].
Województwo jest położone w środkowo-wschodniej Polsce i graniczy z województwami[5]:
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:
W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 274 km, co w mierze kątowej daje 2°28′08″. W wymiarze wschód-zachód rozciągłość województwa wynosi 265 km, to jest 3°52′09″.
Województwo położone jest w większości na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, tylko jego niewielkie wschodnie fragmenty leżą na terenie Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego, a południowe na terenie Wyżyn Polskich. Obszar województwa zawiera się w 11 makroregionach fizycznogeograficznych i 34 mezoregionach.
Niziny mazowieckie składają się z rozległych wysoczyzn, które oddzielone są dolinami dużych rzek. Pośrodku terytorium znajduje się kotlinowe obniżenie, Nizina Środkowomazowiecka, z Kotliną Warszawską w centrum. Spływają ku niej większe rzeki: Narew z Wkrą, Bugiem, Pilica, Bzura, Liwiec, Świder, a wody odprowadza na zachód Wisła.
Najwyższym punktem jest wierzchołek Altany – 408 m n.p.m., na południowym skraju województwa, na krańcu Wyżyny Kieleckiej.
Mimo że województwo mazowieckie jest często określane jako Mazowsze, nie jest nim w całości. Wschodnia część województwa to region podlaski (w znacznie mniejszym stopniu niż geograficznie), natomiast południowa część to ziemia sandomierska będąca częścią Małopolski. Różnice historyczno-kulturowe widoczne są w wielu aspektach, m.in. w architekturze wiejskiej, sposobie zwijania snopów siana czy strojach ludowych. Natomiast część historycznego Mazowsza (większość byłego województwa łomżyńskiego z miastami: Łomża, Zambrów, Grajewo, Kolno i Wysokie Mazowieckie) leży poza obecnym terytorium województwa mazowieckiego.
Według danych z 30 czerwca 2014 r. województwo mazowieckie miało 5 324 519 mieszkańców, co stanowiło 13,7% ludności Polski[7]. Mazowieckie jest województwem o największej liczbie ludności w Polsce.
Dane z 30 czerwca 2014 r.[7]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 5 324 519 | 100 | 2 777 021 | 52 | 2 547 498 | 48 |
powierzchnia | 35 558,18 km² | |||||
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 150 | 78 | 72 |
Ze względu na płeć wśród ludności żyjącej na Mazowszu przeważają kobiety. W 2016 r. ich odsetek w ogóle ludności kształtował się na poziomie 52,2%, przy średniej krajowej wynoszącej 51,6%. Co prawda chłopców rodzi się zazwyczaj nieco więcej niż dziewczynek, ale różnica ta maleje przy przechodzeniu do kolejnych grup wiekowych. W starszych grupach wiekowych (55–59 lat) kobiety zaczynają wyraźnie przeważać liczbowo, co wiąże się z krótszym przeciętnym czasem życia mężczyzn[8].
Województwo mazowieckie składa się z 37 powiatów i 5 miast na prawach powiatu. Powiaty dzielą się na 314 gmin – 35 miejskich, 75 miejsko-wiejskich i 204 wiejskie.
Herb | Flaga | Powiat | Liczba ludności (30 czerwca 2014)[7] |
Powierz- chnia [km²][3] |
Wydatki budżetu 2013[10] [mln zł] |
Dochody budżetu 2013[11] [mln zł] |
Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013[11] [%] |
Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)[12] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
białobrzeski | 33 669 | 639,10 | 28,22 | 28,57 | 11,5% | 13,1% | ||
ciechanowski | 90 823 | 1059,80 | 92,00 | 93,09 | 28,9% | 16,6% | ||
garwoliński | 108 551 | 1284,83 | 106,03 | 100,56 | 25,6% | 14,7% | ||
gostyniński | 46 345 | 614,81 | 48,90 | 50,07 | 1,5% | 21,3% | ||
grodziski | 89 136 | 367,04 | 71,22 | 76,95 | 18,3% | 7,2% | ||
grójecki | 98 692 | 1267,73 | 83,84 | 85,23 | 48,4% | 7,2% | ||
kozienicki | 61 874 | 916,10 | 58,00 | 55,46 | 19,8% | 16,7% | ||
legionowski | 111 660 | 390,76 | 86,97 | 85,93 | 1,9% | 15,1% | ||
lipski | 35 426 | 740,22 | 46,22 | 45,66 | 8,5% | 14,2% | ||
łosicki | 32 046 | 772,45 | 35,11 | 37,06 | 18,8% | 10,0% | ||
makowski | 46 435 | 1064,67 | 47,26 | 48,01 | 21,8% | 23,7% | ||
miński | 150 495 | 1163,72 | 123,77 | 117,55 | 14,3% | 11,7% | ||
mławski | 73 919 | 1181,82 | 66,66 | 65,37 | 17,6% | 15,3% | ||
nowodworski | 78 604 | 694,79 | 50,72 | 50,14 | 32,7% | 12,4% | ||
ostrołęcki | 88 240 | 2098,38 | 77,23 | 68,74 | 45,4% | 16,9% | ||
ostrowski | 74 464 | 1217,79 | 56,97 | 58,19 | 16,4% | 15,8% | ||
otwocki | 122 661 | 615,92 | 129,42 | 114,26 | 56,4% | 8,8% | ||
piaseczyński | 172 929 | 621,00 | 169,18 | 176,80 | 40,4% | 8,0% | ||
płocki | 111 067 | 1796,63 | 93,85 | 93,03 | 21,5% | 20,4% | ||
płoński | 88 612 | 1379,79 | 79,11 | 78,40 | 9,4% | 17,2% | ||
pruszkowski | 158 765 | 246,30 | 117,91 | 129,85 | 20,5% | 8,1% | ||
przasnyski | 53 448 | 1218,58 | 61,25 | 64,32 | 8,9% | 15,9% | ||
przysuski | 42 869 | 801,19 | 68,85 | 66,85 | 17,0% | 25,3% | ||
pułtuski | 51 409 | 827,42 | 78,37 | 63,40 | 51,4% | 22,3% | ||
radomski | 151 178 | 1529,78 | 119,24 | 124,36 | 10,8% | 28,6% | ||
siedlecki | 81 685 | 1603,48 | 47,36 | 45,33 | 7,9% | 11,4% | ||
sierpecki | 53 215 | 852,04 | 51,87 | 51,95 | 38,7% | 22,5% | ||
sochaczewski | 85 103 | 734,80 | 71,77 | 73,86 | 14,7% | 11,0% | ||
sokołowski | 55 511 | 1131,17 | 56,83 | 56,50 | 38,0% | 10,7% | ||
szydłowiecki | 40 340 | 451,81 | 35,31 | 35,01 | 17,6% | 35,8% | ||
warszawski zachodni | 111 550 | 533,79 | 112,26 | 115,21 | 20,6% | 6,2% | ||
węgrowski | 67 490 | 1220,76 | 57,85 | 60,68 | 36,0% | 14,7% | ||
wołomiński | 230 287 | 953,56 | 158,61 | 156,22 | 31,0% | 16,7% | ||
wyszkowski | 73 929 | 876,43 | 81,82 | 81,93 | 10,6% | 12,2% | ||
zwoleński | 36 892 | 573,30 | 41,26 | 40,01 | 13,4% | 19,4% | ||
żuromiński | 39 885 | 806,60 | 36,89 | 38,42 | 16,6% | 21,4% | ||
żyrardowski | 76 413 | 532,54 | 54,52 | 55,05 | 55,6% | 16,1% |
Herb | Flaga | Miasto na prawach powiatu | Liczba ludności (30 czerwca 2014)[7] |
Powierz- chnia [km²][3] |
Wydatki budżetu 2013[11] [mln zł] |
Dochody budżetu 2013[11] [mln zł] |
Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013[11] [%] |
Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)[12] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ostrołęka | 52 792 | 28,63 | 268,22 | 242,53 | 33,7% | 14,9% | ||
Płock | 122 572 | 88,04 | 731,89 | 685,08 | 56,8% | 12,0% | ||
Radom | 217 834 | 111,80 | 1007,37 | 986,35 | 40,2% | 21,6% | ||
Siedlce | 76 585 | 31,86 | 362,22 | 350,10 | 76,9% | 10,6% | ||
Warszawa | 1 729 119 | 517,24 | 12 147,98 | 12 222,70 | 48,5% | 4,6% |
W województwie mazowieckim jest 110 miast, w tym 5 miast na prawach powiatu.
Z dniem 1 stycznia 2018 roku województwo mazowieckie zostało ujęte w klasyfikacji statystycznej NUTS Unii Europejskiej jako dwa odrębne regiony NUTS 2[15]. Podział ten ma umożliwić bardziej szczegółową analizę danych ekonomicznych w regionach i związaną z tym skuteczniejszą alokację funduszy europejskich (Mazowsze podzielone na dwa regiony ma większe możliwości pozyskania środków unijnych – z uwagi na znaczne różnice w wysokości wskaźników ekonomicznych między regionem warszawskim stołecznym a regionem mazowieckim regionalnym)[16].
Region warszawski stołeczny (PL91) składa się z 3 podregionów statystycznych NUTS 3[15]:
Region mazowiecki regionalny (PL92) składa się z 6 podregionów statystycznych NUTS 3[15]:
Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Mazowieckiego, składający się z 51 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Warszawa. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.
Budżet województwa mazowieckiego w 2013 r. zamknął się dochodami w wysokości 2191,6 mln zł oraz wydatkami w wysokości 2164,7 mln zł. Zadłużenie samorządu na koniec 2013 r. wyniosło 1587,5 mln zł, co stanowiło 73,3% wysokości wykonywanych dochodów samorządu[17].
W 2012 r. przeciętne zatrudnienie administracji samorządu wojewódzkiego wynosiło 2903 osoby[18].
Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Mazowiecki, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Warszawa[22], gdzie znajduje się Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie. Siedzibą urzędu i wojewody są połączone pałace Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu i Ministra Skarbu przy placu Bankowym 3/5.
W celu usprawnienia działania urzędu działa także jego 5 delegatur (placówek zamiejscowych): w Ciechanowie, Ostrołęce, Płocku, Radomiu i Siedlcach[23].
Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem działania[24]:
W 2012 r. produkt krajowy brutto województwa mazowieckiego wynosił 353,3 mld zł, co stanowiło 21,9% PKB Polski. Należy jednak podkreślić, że 59,1% PKB województwa wytwarza sama Warszawa. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca mazowieckiego wynosił 66,8 tys. zł (159,2% średniej krajowej), co lokowało na 1. miejscu względem innych województw[27]. Według Eurostatu w 2011 r. PKB na 1 mieszkańca woj. mazowieckiego, według zestandaryzowanego parytetu siły nabywczej, wynosiło 107% średniego PKB w Unii Europejskiej[28], natomiast PKB województwa bez uwzględnienia siły nabywczej stanowiło w 2009 r. 55,3% średniego PKB Unii (13 000 euro na mieszkańca wobec średniej w Unii 23 500 euro)[29].
W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w województwie mazowieckim wynosiła 199,3 mld zł, co stanowiło 20,2% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w mazowieckim wynosiła 37,4 mld zł, co stanowiło 23,3% tej sprzedaży Polski[30].
W Radomiu mieści się siedziba jednego z największych koncernów obronnych w Europie – Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA[31]. W Płocku swoją siedzibę ma PKN Orlen (4. w indeksie), największy polski koncern paliwowy. W Warszawie i w Siedlcach działa Polimex-Mostostal. W Przasnyszu swoją siedzibę ma firma Kross.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca województwa mazowieckiego we wrześniu 2019 r. wynosiło 6000,45 zł, co lokowało je na 1. miejscu względem wszystkich województw[32].
W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 123,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,4% do aktywnych zawodowo[33]. Według danych z 2011 r. 3,2% mieszkańców w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), przy czym wskaźnik dla województwa mazowieckiego bez Warszawy obejmował 4,5% mieszkańców tego obszaru[34].
Przez województwo przebiegają drogi krajowe:
Czynne linie kolejowe na obszarze województwa:
Planowana jest budowa szybkiej kolei łączącej Łódź z Warszawą, Poznaniem i Wrocławiem, tzw. linii „Y”.
Lokalny transport kolejowy zapewniają Koleje Mazowieckie, którego województwo mazowieckie jest właścicielem.
Warszawa jest jedynym posiadającym metro miastem w Polsce.
Województwo mazowieckie wraz z Kolejami Mazowieckimi i Mazowiecką Spółką Taborową są właścicielem 276 pojazdów z których stanowią 244 elektryczne zespoły trakcyjne, 17 spalinowych zespołów trakcyjnych i autobusów szynowych, 13 lokomotyw elektrycznych i 59 wagonów piętrowych systemu push-pull zakupionych głównie przez Koleje Mazowieckie.
Ponadto Mazowiecka Spółka Taborowa jest właścicielem ośmiu pojazdów serii VT627 i VT628 niemieckiej produkcji. Natomiast Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego jest właścicielem pięciu szynobusów polskiej produkcji.
Tabor niebędący własnością Kolei Mazowieckich
Seria | Typ | Numery | Liczba | Producent | Własność | Użytkownik | Źródło |
---|---|---|---|---|---|---|---|
VT627 | 627.0 627.1 |
003, 008, 101 ÷ 102, 104 ÷ 105 | 6 | LHB MaK |
Mazowiecka Spółka Taborowa | Koleje Mazowieckie | [35] |
VT628 | 628.0 | 002/012, 009/019 | 2 | Waggonfabrik Uerdingen LHB |
Mazowiecka Spółka Taborowa | Koleje Mazowieckie | [35] |
222M | 001 ÷ 002 | 2 | Newag | UM | Koleje Mazowieckie | [36] | |
SA135 | 214Mb | 021 ÷ 022, 024 | 3 | Pesa | UM | Koleje Mazowieckie |
W województwie znajduje się największy w Polsce port lotniczy: Lotnisko Chopina w Warszawie.
Na obszarze województwa zlokalizowane są następujące lotniska:
Mazowsze, w zakresie rozwoju szkolnictwa wyższego przewodzi wśród polskich województw. W szkołach wyższych kształci się tu obecnie 270 tys. studentów, czyli dwa razy tyle, co w województwie dolnośląskim, oraz półtora razy tyle, co w województwie małopolskim. W roku 2018 ok. 67% studentów kształci się na uczelniach publicznych, co w skali kraju stanów najwyższy wynik i jednocześnie świadczy o silnie rozbudowanym rynku szkolnictwa niepublicznego[8].
Warszawa jest największym skupiskiem uczelni (stolica skupia 75% mazowieckich szkół wyższych oraz blisko 90% studentów[8]), ale są one również zlokalizowane w innych miastach województwa: (Płock, Pułtusk, Radom, Siedlce).
Uczelnie publiczne: (zobacz też uczelnie w Warszawie)
W województwie mazowieckim działają dwa centra powiadamiania ratunkowego, które znajdują się w Warszawie i Radomiu i które obsługują zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[37].
Pod względem liczby zabytków województwo mazowieckie plasuje się tuż za dolnośląskiem. Na Mazowszu znajduje się najwięcej w Polsce zabytkowych obiektów przemysłowych (294). Znaczna jest liczba historycznie wartościowych rezydencji znajdujących się w rejestrze zabytków (509)[8].
Według badań Polskiej Organizacji Turystycznej przeprowadzonych w 2014 r. najbardziej rozpoznawalnymi atrakcjami Mazowsza są przede wszystkim obiekty zabytkowe: pałac w Wilanowie, Łazienki Królewskie oraz warszawska Starówka[8].
Na obszarze obecnego województwa mazowieckiego tworzyli i żyli przez wiele lat: Juliusz Słowacki, Witold Gombrowicz, Julian Tuwim, Bolesław Prus, Fryderyk Chopin, Isaac Bashevis Singer.
Większość ludności Mazowsza posługuje się językiem polskim. Przed II wojną światową wśród Żydów w użyciu był język jidisz, obecnie jest on nauczany jedynie na Uniwersytecie Warszawskim oraz używany w Teatrze Żydowskim w Warszawie w niektórych sztukach. Na wsi posługiwano się dialektem mazowieckim, który jednak zanika w ostatnich dziesięcioleciach.
Województwo mazowieckie charakteryzuje się najlepszą znajomością języków obcych w Polsce. Jest pierwsze pod względem znajomości języka angielskiego i włoskiego, drugim pod względem znajomości francuskiego i niemieckiego oraz szóstym pod względem znajomości hiszpańskiego[38].