Województwo mazowieckie
województwo w Polsce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Województwo mazowieckie – jednostka podziału administracyjnego Polski, znajdująca się w środkowo-wschodniej Polsce. Jest największym województwem pod względem powierzchni i ludności. Obejmuje obszar o powierzchni 35 558,47 km². Według danych z 31 grudnia 2019 r. miało około 5,4 mln mieszkańców[2]. Siedzibą władz województwa jest Warszawa.
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kod ISO 3166-2 |
PL-MZ | ||||||||||||
| TERYT |
14 | ||||||||||||
| Siedziba wojewody i sejmiku | |||||||||||||
| Wojewoda | |||||||||||||
| Marszałek | |||||||||||||
| Powierzchnia |
35 558,47 km² | ||||||||||||
| Populacja (30.06.2024) • liczba ludności |
| ||||||||||||
| • gęstość |
155 os./km² | ||||||||||||
| Urbanizacja |
64,8[1] | ||||||||||||
| Tablice rejestracyjne |
W, A | ||||||||||||
Adres Urzędu Wojewódzkiego: pl. Bankowy 3/500-950 Warszawa | |||||||||||||
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Jagiellońska 26Warszawa | |||||||||||||
| Podział administracyjny | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Polski.svg) | |||||||||||||
| Strona Urzędu Wojewódzkiego | |||||||||||||
| Strona Urzędu Marszałkowskiego | |||||||||||||
Historia
Historycznie województwo mazowieckie istniało w latach 1526–1795 i 1816–1837.
Obecne województwo mazowieckie zostało utworzone 1 stycznia 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:
- warszawskiego (w całości)
- ostrołęckiego (oprócz gminy Rozogi)
- radomskiego (oprócz gmin Drzewica i Gowarczów)
Krainy historyczne woj. mazowieckiego i Polski na tle współczesnych granic administracyjnych - ciechanowskiego (oprócz gmin powiatu działdowskiego)
- siedleckiego (oprócz gmin powiatu łukowskiego i gminy Kłoczew)
- płockiego (oprócz gmin powiatów kutnowskiego i łęczyckiego oraz gminy Kiernozia)
- skierniewickiego (gminy powiatów żyrardowskiego i sochaczewskiego bez gmin Iłów i Brochów oraz 3 gminy powiatu grodziskiego: Baranów, Jaktorów i Żabia Wola)
- bialskopodlaskiego (tylko gminy powiatu łosickiego)
- łomżyńskiego (tylko gminy: Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne).
Geografia
Powierzchnia
Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 35 558,47 km², co stanowi 11,4% powierzchni Polski[3]. Mazowieckie jest największym województwem w Polsce.
Według danych z 31 grudnia 2012 r. w województwie mazowieckim lasy obejmowały powierzchnię 815,0 tys. ha, co stanowiło 22,9% jego powierzchni. 26,9 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych[4].
Położenie administracyjne
Województwo jest położone w środkowo-wschodniej Polsce i graniczy z województwami[5]:
kujawsko-pomorskim na długości 187,4 km na północnym zachodzie
lubelskim na długości 362,6 km na południowym wschodzie
łódzkim na długości 314,4 km na południowym zachodzie
podlaskim na długości 345,7 km na północnym wschodzie
świętokrzyskim na długości 200,3 km na południu
warmińsko-mazurskim na długości 210,9 km na północy
Położenie matematycznogeograficzne i rozciągłość
Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:
- północny: 53°28′55″ szer. geogr. pn – pn. narożnik działki ewidencyjnej nr 970 (powiat ostrołęcki),
- południowy: 51°00′47″ szer. geogr. pd – pd.-zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 309 (powiat lipski),
- zachodni: 19°15′33″ dł. geogr. wsch. – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 44/1 (powiat gostyniński),
- wschodni: 23°07′42″ dł. geogr. wsch – nurt Bugu we wsch. narożniku działki ewidencyjnej nr 1017 (powiat łosicki).
W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 274 km, co w mierze kątowej daje 2°28′08″. W wymiarze wschód-zachód rozciągłość województwa wynosi 265 km, to jest 3°52′09″.
Położenie fizycznogeograficzne
Województwo położone jest w większości na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, tylko jego niewielkie wschodnie fragmenty leżą na terenie Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego, a południowe na terenie Wyżyn Polskich. Obszar województwa zawiera się w 11 makroregionach fizycznogeograficznych i 34 mezoregionach.
Ukształtowanie powierzchni
Niziny mazowieckie składają się z rozległych wysoczyzn, które oddzielone są dolinami dużych rzek. Pośrodku terytorium znajduje się kotlinowe obniżenie, Nizina Środkowomazowiecka, z Kotliną Warszawską w centrum. Spływają ku niej większe rzeki: Narew z Wkrą, Bugiem, Pilica, Bzura, Liwiec, Świder, a wody odprowadza na zachód Wisła.
Najwyższym punktem jest wierzchołek Altany – 408 m n.p.m., na południowym skraju województwa, na krańcu Wyżyny Kieleckiej.
Położenie historycznogeograficzne i etnograficzne
Mimo że województwo mazowieckie jest często określane jako Mazowsze, nie jest nim w całości. Wschodnia część województwa to region podlaski (w znacznie mniejszym stopniu niż geograficznie), natomiast południowa część to ziemia sandomierska będąca częścią Małopolski. Różnice historyczno-kulturowe widoczne są w wielu aspektach, m.in. w architekturze wiejskiej, sposobie zwijania snopów siana czy strojach ludowych. Natomiast część historycznego Mazowsza (większość byłego województwa łomżyńskiego z miastami: Łomża, Zambrów, Grajewo, Kolno i Wysokie Mazowieckie) leży poza obecnym terytorium województwa mazowieckiego.
Demografia
Według danych z 30 czerwca 2014 r. województwo mazowieckie miało 5 324 519 mieszkańców, co stanowiło 13,7% ludności Polski[7]. Mazowieckie jest województwem o największej liczbie ludności w Polsce.
Dane z 30 czerwca 2014 r.[7]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 5 324 519 | 100 | 2 777 021 | 52 | 2 547 498 | 48 |
| powierzchnia | 35 558,18 km² | |||||
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 150 | 78 | 72 | |||
Ze względu na płeć wśród ludności żyjącej na Mazowszu przeważają kobiety. W 2016 r. ich odsetek w ogóle ludności kształtował się na poziomie 52,2%, przy średniej krajowej wynoszącej 51,6%. Co prawda chłopców rodzi się zazwyczaj nieco więcej niż dziewczynek, ale różnica ta maleje przy przechodzeniu do kolejnych grup wiekowych. W starszych grupach wiekowych (55–59 lat) kobiety zaczynają wyraźnie przeważać liczbowo, co wiąże się z krótszym przeciętnym czasem życia mężczyzn[8].
- Piramida wieku mieszkańców woj. mazowieckiego w 2014 roku[9].
 |
Podział administracyjny
Województwo mazowieckie składa się z 37 powiatów i 5 miast na prawach powiatu. Powiaty dzielą się na 314 gmin – 35 miejskich, 75 miejsko-wiejskich i 204 wiejskie.
| Herb | Flaga | Powiat | Liczba ludności (30 czerwca 2014)[7] |
Powierz- chnia [km²][3] |
Wydatki budżetu 2013[10] [mln zł] |
Dochody budżetu 2013[11] [mln zł] |
Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013[11] [%] |
Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
 |
białobrzeski | 33 669 | 639,10 | 28,22 | 28,57 | 11,5% | 13,1% |
 |
 |
ciechanowski | 90 823 | 1059,80 | 92,00 | 93,09 | 28,9% | 16,6% |
 |
 |
garwoliński | 108 551 | 1284,83 | 106,03 | 100,56 | 25,6% | 14,7% |
 |
 |
gostyniński | 46 345 | 614,81 | 48,90 | 50,07 | 1,5% | 21,3% |
 |
 |
grodziski | 89 136 | 367,04 | 71,22 | 76,95 | 18,3% | 7,2% |
 |
 |
grójecki | 98 692 | 1267,73 | 83,84 | 85,23 | 48,4% | 7,2% |
 |
 |
kozienicki | 61 874 | 916,10 | 58,00 | 55,46 | 19,8% | 16,7% |
 |
 |
legionowski | 111 660 | 390,76 | 86,97 | 85,93 | 1,9% | 15,1% |
 |
 |
lipski | 35 426 | 740,22 | 46,22 | 45,66 | 8,5% | 14,2% |
 |
 |
łosicki | 32 046 | 772,45 | 35,11 | 37,06 | 18,8% | 10,0% |
 |
 |
makowski | 46 435 | 1064,67 | 47,26 | 48,01 | 21,8% | 23,7% |
 |
 |
miński | 150 495 | 1163,72 | 123,77 | 117,55 | 14,3% | 11,7% |
 |
 |
mławski | 73 919 | 1181,82 | 66,66 | 65,37 | 17,6% | 15,3% |
 |
 |
nowodworski | 78 604 | 694,79 | 50,72 | 50,14 | 32,7% | 12,4% |
 |
 |
ostrołęcki | 88 240 | 2098,38 | 77,23 | 68,74 | 45,4% | 16,9% |
 |
 |
ostrowski | 74 464 | 1217,79 | 56,97 | 58,19 | 16,4% | 15,8% |
 |
 |
otwocki | 122 661 | 615,92 | 129,42 | 114,26 | 56,4% | 8,8% |
 |
 |
piaseczyński | 172 929 | 621,00 | 169,18 | 176,80 | 40,4% | 8,0% |
 |
 |
płocki | 111 067 | 1796,63 | 93,85 | 93,03 | 21,5% | 20,4% |
 |
 |
płoński | 88 612 | 1379,79 | 79,11 | 78,40 | 9,4% | 17,2% |
 |
 |
pruszkowski | 158 765 | 246,30 | 117,91 | 129,85 | 20,5% | 8,1% |
 |
 |
przasnyski | 53 448 | 1218,58 | 61,25 | 64,32 | 8,9% | 15,9% |
 |
 |
przysuski | 42 869 | 801,19 | 68,85 | 66,85 | 17,0% | 25,3% |
 |
 |
pułtuski | 51 409 | 827,42 | 78,37 | 63,40 | 51,4% | 22,3% |
 |
 |
radomski | 151 178 | 1529,78 | 119,24 | 124,36 | 10,8% | 28,6% |
 |
 |
siedlecki | 81 685 | 1603,48 | 47,36 | 45,33 | 7,9% | 11,4% |
 |
 |
sierpecki | 53 215 | 852,04 | 51,87 | 51,95 | 38,7% | 22,5% |
 |
 |
sochaczewski | 85 103 | 734,80 | 71,77 | 73,86 | 14,7% | 11,0% |
|
|
sokołowski | 55 511 | 1131,17 | 56,83 | 56,50 | 38,0% | 10,7% |
 |
 |
szydłowiecki | 40 340 | 451,81 | 35,31 | 35,01 | 17,6% | 35,8% |
 |
 |
warszawski zachodni | 111 550 | 533,79 | 112,26 | 115,21 | 20,6% | 6,2% |
 |
 |
węgrowski | 67 490 | 1220,76 | 57,85 | 60,68 | 36,0% | 14,7% |
 |
 |
wołomiński | 230 287 | 953,56 | 158,61 | 156,22 | 31,0% | 16,7% |
 |
 |
wyszkowski | 73 929 | 876,43 | 81,82 | 81,93 | 10,6% | 12,2% |
 |
 |
zwoleński | 36 892 | 573,30 | 41,26 | 40,01 | 13,4% | 19,4% |
 |
 |
żuromiński | 39 885 | 806,60 | 36,89 | 38,42 | 16,6% | 21,4% |
 |
 |
żyrardowski | 76 413 | 532,54 | 54,52 | 55,05 | 55,6% | 16,1% |
| Herb | Flaga | Miasto na prawach powiatu | Liczba ludności (30 czerwca 2014)[7] |
Powierz- chnia [km²][3] |
Wydatki budżetu 2013[11] [mln zł] |
Dochody budżetu 2013[11] [mln zł] |
Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013[11] [%] |
Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
 |
Ostrołęka | 52 792 | 28,63 | 268,22 | 242,53 | 33,7% | 14,9% |
 |
 |
Płock | 122 572 | 88,04 | 731,89 | 685,08 | 56,8% | 12,0% |
 |
 |
Radom | 217 834 | 111,80 | 1007,37 | 986,35 | 40,2% | 21,6% |
 |
 |
Siedlce | 76 585 | 31,86 | 362,22 | 350,10 | 76,9% | 10,6% |
 |
 |
Warszawa | 1 729 119 | 517,24 | 12 147,98 | 12 222,70 | 48,5% | 4,6% |
Urbanizacja
W województwie mazowieckim jest 110 miast, w tym 5 miast na prawach powiatu.
Podregiony statystyczne
Z dniem 1 stycznia 2018 roku województwo mazowieckie zostało ujęte w klasyfikacji statystycznej NUTS Unii Europejskiej jako dwa odrębne regiony NUTS 2[15]. Podział ten ma umożliwić bardziej szczegółową analizę danych ekonomicznych w regionach i związaną z tym skuteczniejszą alokację funduszy europejskich (Mazowsze podzielone na dwa regiony ma większe możliwości pozyskania środków unijnych – z uwagi na znaczne różnice w wysokości wskaźników ekonomicznych między regionem warszawskim stołecznym a regionem mazowieckim regionalnym)[16].
Region warszawski stołeczny (PL91) składa się z 3 podregionów statystycznych NUTS 3[15]:
- Miasto Warszawa (PL911)
- podregion warszawski wschodni (PL912)
- podregion warszawski zachodni (PL913)
Region mazowiecki regionalny (PL92) składa się z 6 podregionów statystycznych NUTS 3[15]:
- podregion radomski (PL921)
- podregion ciechanowski (PL922)
- podregion płocki (PL923)
- podregion ostrołęcki (PL924)
- podregion siedlecki (PL925)
- podregion żyrardowski (PL926)
Administracja i polityka
Samorząd województwa
Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Mazowieckiego, składający się z 51 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Warszawa. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.
Budżet województwa mazowieckiego w 2013 r. zamknął się dochodami w wysokości 2191,6 mln zł oraz wydatkami w wysokości 2164,7 mln zł. Zadłużenie samorządu na koniec 2013 r. wyniosło 1587,5 mln zł, co stanowiło 73,3% wysokości wykonywanych dochodów samorządu[17].
W 2012 r. przeciętne zatrudnienie administracji samorządu wojewódzkiego wynosiło 2903 osoby[18].
Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Zarząd Województwa Mazowieckiego. (dyskusja)
Marszałek Województwa Mazowieckiego
- Adam Struzik (PSL), od 2001[19]
Wicemarszałkowie Województwa Mazowieckiego
- Wiesław Raboszuk (PO), od 2015
- Rafał Rajkowski (PO), od 2018
Członkowie Zarządu Województwa Mazowieckiego
- Janina Orzełowska (PSL), od 2010
- Anna Brzezińska (PO), od 2024[20]
były Marszałek Województwa Mazowieckiego
- Zbigniew Kuźmiuk (PSL), od 1999 do 2001
byli wicemarszałkowie Województwa Mazowieckiego
- Leszek Mizieliński (SLD), od 1999 do 2001
- Jerzy Dobek (PSL), od 1999 do 2002
- Marek Lejk (SLD), od 2001 do 2002
- Antoni Pietkiewicz (PiS), od 2002 do 2003
- Wojciech Wierzejski (LPR), od 2002 do 2004
- Bogusław Kowalski (LPR), od 2003 do 2005
- Arkadiusz Czartoryski (PiS), od 2004 do 2005
- Waldemar Roszkiewicz (rekomendowany przez LPR), od 2005 do 2010
- Janusz Kotowski (PiS), od 2005 do 2006
- Tomasz Siemoniak (PO), od 2006 do 2007
- Jacek Kozłowski od 2006 do 2007
- Stefan Kotlewski (PO), od 2007 do 2010
- Ludwik Rakowski (PO), od 2008 do 2010
- Marcin Kierwiński (PO), od 2010 do 2011
- Krzysztof Strzałkowski (PO), od 2010 do 2014
- Leszek Ruszczyk (PO), od 2011 do 2015
byli członkowie Zarządu Województwa Mazowieckiego
- Henryk Kisielewski (PSL), od 1999 do 2001
- Leszek Kwiatek (SLD), od 1999 do 2001
- Jolanta Gontarczyk (SLD), od 2001 do 2002
- Zbigniew Ptasiewicz (SLD), od 2001 do 2002
- Bogusław Kowalski (LPR), od 2002 do 2003
- Paweł Zalewski (PiS), od 2002 do 2003
- Arkadiusz Czartoryski (PiS), od 2003 do 2004
- Tomasz Sieradz (PO), od 2003 do 2006
- Waldemar Roszkiewicz (rekomendowany przez LPR), od 2004 do 2005[21]
- Jan Engelgard (LPR), od 2005 do 2006
- Piotr Szprendałowicz (rekomendowany przez PO), od 2006 do 2010
- Leszek Ruszczyk (PO), od 2010 do 2011
- Elżbieta Lanc (PO), od 2014 do 2024
Administracja państwowa
Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Mazowiecki, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Warszawa[22], gdzie znajduje się Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie. Siedzibą urzędu i wojewody są połączone pałace Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu i Ministra Skarbu przy placu Bankowym 3/5.
W celu usprawnienia działania urzędu działa także jego 5 delegatur (placówek zamiejscowych): w Ciechanowie, Ostrołęce, Płocku, Radomiu i Siedlcach[23].
Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem działania[24]:
- delegatura w Ciechanowie – powiaty: ciechanowski, mławski, pułtuski, płoński, żuromiński;
- delegatura w Ostrołęce – powiaty: ostrołęcki, makowski, ostrowski, przasnyski i miasto na prawach powiatu Ostrołęka;
- delegatura w Płocku – powiaty: płocki, gostyniński, sierpecki i miasto na prawach powiatu Płock;
- delegatura w Radomiu – powiaty: radomski, białobrzeski, grójecki, kozienicki, lipski, przysuski, szydłowiecki, zwoleński i miasto na prawach powiatu Radom;
- delegatura w Siedlcach – powiaty: siedlecki, łosicki, garwoliński, sokołowski, węgrowski i miasto na prawach powiatu Siedlce.
Wojewodowie Mazowieccy
- Antoni Pietkiewicz od 1 stycznia 1999 do 21 października 2001
- Leszek Mizieliński (SLD), od 21 października 2001 do 10 stycznia 2006
- Tomasz Koziński (PiS), od 10 stycznia 2006 do 17 stycznia 2007
- Wojciech Dąbrowski (PiS), od 18 stycznia 2007 do 1 lutego 2007
- Jacek Sasin (PiS), od 15 lutego 2007 do 29 listopada 2007
- Jacek Kozłowski (PO), od 29 listopada 2007 do 8 grudnia 2015
- Zdzisław Sipiera (PiS), od 8 grudnia 2015 do 11 listopada 2019
- Konstanty Radziwiłł (PiS), od 25 listopada 2019 do 15 marca 2023
- Tobiasz Bocheński (PiS), od 18 kwietnia 2023 do 13 grudnia 2023
- Mariusz Frankowski (PO), od 14 grudnia 2023[25]
Wicewojewodowie Mazowieccy
- Stanisław Pietrzak (UW), I wicewojewoda od 1999 do 2000
- Andrzej Wieczorek (AWS), I wicewojewoda od 2000 do 2001
- Dariusz Krajowski-Kukiel (UW), II wicewojewoda od 1999 do 2001
- Maciej Sieczkowski (UP), I wicewojewoda od 2001 do 2006
- Elżbieta Lanc (PSL), II wicewojewoda od października od 2001 do 2003
- Adam Mroczkowski (PL-D), II wicewojewoda od 12 maja 2003 do 11 stycznia 2006
- Jacek Sasin (PiS), I wicewojewoda od 10 stycznia 2006 do 15 lutego 2007
- Cezary Pomarański, II wicewojewoda od 12 stycznia 2006 do 4 grudnia 2007
- Marek Martynowski (PiS), I wicewojewoda od 19 kwietnia 2007 do 13 listopada 2007
- Dariusz Piątek (PSL), I wicewojewoda od 27 grudnia 2007 do 10 grudnia 2015
- Sylwester Dąbrowski (PiS), I wicewojewoda od 11 stycznia 2016 do grudnia 2023
- Artur Standowicz (PiS), II wicewojewoda od 11 stycznia 2016 do grudnia 2023
- Robert Sitnik (Polska 2050), I wicewojewoda od stycznia 2024[26]
- Patryk Fajdek (Nowa Lewica), II wicewojewoda od stycznia 2024
Charakterystyka gospodarki
W 2012 r. produkt krajowy brutto województwa mazowieckiego wynosił 353,3 mld zł, co stanowiło 21,9% PKB Polski. Należy jednak podkreślić, że 59,1% PKB województwa wytwarza sama Warszawa. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca mazowieckiego wynosił 66,8 tys. zł (159,2% średniej krajowej), co lokowało na 1. miejscu względem innych województw[27]. Według Eurostatu w 2011 r. PKB na 1 mieszkańca woj. mazowieckiego, według zestandaryzowanego parytetu siły nabywczej, wynosiło 107% średniego PKB w Unii Europejskiej[28], natomiast PKB województwa bez uwzględnienia siły nabywczej stanowiło w 2009 r. 55,3% średniego PKB Unii (13 000 euro na mieszkańca wobec średniej w Unii 23 500 euro)[29].
W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w województwie mazowieckim wynosiła 199,3 mld zł, co stanowiło 20,2% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w mazowieckim wynosiła 37,4 mld zł, co stanowiło 23,3% tej sprzedaży Polski[30].
W Radomiu mieści się siedziba jednego z największych koncernów obronnych w Europie – Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA[31]. W Płocku swoją siedzibę ma PKN Orlen (4. w indeksie), największy polski koncern paliwowy. W Warszawie i w Siedlcach działa Polimex-Mostostal. W Przasnyszu swoją siedzibę ma firma Kross.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca województwa mazowieckiego we wrześniu 2019 r. wynosiło 6000,45 zł, co lokowało je na 1. miejscu względem wszystkich województw[32].
W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 123,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,4% do aktywnych zawodowo[33]. Według danych z 2011 r. 3,2% mieszkańców w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), przy czym wskaźnik dla województwa mazowieckiego bez Warszawy obejmował 4,5% mieszkańców tego obszaru[34].
Transport
Transport drogowy
Przez województwo przebiegają drogi krajowe:
- droga krajowa nr 2, droga ekspresowa S2, autostrada A2 – Świecko – Poznań – Warszawa – Kukuryki
- droga krajowa nr 7, droga ekspresowa S7 – Gdańsk – Warszawa – Kraków
- droga krajowa nr 8, droga ekspresowa S8 – Suwałki – Warszawa – Wrocław
- droga krajowa nr 17, droga ekspresowa S17 (trasa europejska E372) – Warszawa – Lublin – Hrebenne
- droga krajowa nr 79, droga ekspresowa S79 – Warszawa – Sandomierz – Kraków; Lotnisko Chopina w Warszawie – A2 w gminie Raszyn
- droga krajowa nr 9 – Radom – Rzeszów
- droga krajowa nr 12, droga ekspresowa S12 – Piotrków Trybunalski – Radom – Lublin – Dorohusk
- droga krajowa nr 19 – Kuźnica – Białystok – Łosice – Lublin – Rzeszów – Barwinek
- droga krajowa nr 50, droga ekspresowa S50, autostrada A50 – Tranzytowa Obwodnica Warszawy.
Transport kolejowy
Czynne linie kolejowe na obszarze województwa:
- linia kolejowa E 20 Berlin – Warszawa – Moskwa
- linia kolejowa E 65 Warszawa – Gdynia
- linia kolejowa E 75 Warszawa – Helsinki
- linia kolejowa nr 1 Warszawa Centralna → Katowice
- linia kolejowa nr 2 Warszawa Centralna → Brześć Centralny
- linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia → Frankfurt nad Odrą
- linia kolejowa nr 4 Grodzisk Mazowiecki → Zawiercie
- linia kolejowa nr 6 Zielonka → Kuźnica Białostocka
- linia kolejowa nr 7 Warszawa Wschodnia → Jagodzin
- linia kolejowa nr 8 Warszawa Zachodnia → Kraków Główny
- linia kolejowa nr 9 Warszawa Wschodnia → Gdańsk Główny
- linia kolejowa nr 10 Legionowo → Tłuszcz
- linia kolejowa nr 12 Skierniewice → Łuków
- linia kolejowa nr 13 Krusze → Pilawa
- linia kolejowa nr 19 Warszawa Główna Towarowa → Józefinów podg.
- linia kolejowa nr 20 Warszawa Główna Towarowa → Warszawa Praga
- linia kolejowa nr 21 Warszawa Wileńska → Zielonka
- linia kolejowa nr 22 Tomaszów Mazowiecki → Radom
- linia kolejowa nr 23 Warszawa Główna Osobowa → Warszawa Zachodnia
- linia kolejowa nr 26 Radom → Łuków
- linia kolejowa nr 27 Nasielsk → Toruń Wschodni
- linia kolejowa nr 28 Wieliszew → Zegrze
- linia kolejowa nr 29 Tłuszcz → Ostrołęka
- linia kolejowa nr 31 Siedlce → Świsłocz
- linia kolejowa nr 33 Kutno → Brodnica
- linia kolejowa nr 34 Ostrołęka → Małkinia
- linia kolejowa nr 35 Ostrołęka → Szczytno
- linia kolejowa nr 36 Ostrołęka → Łapy
- linia kolejowa nr 42 Warszawa Jelonki → Radiowo
- linia kolejowa nr 45 Warszawa Wschodnia → Warszawa Grochów
- linia kolejowa nr 46 Warszawa Zachodnia → Warszawa Czyste
- Warszawska Kolej Dojazdowa:
- linia kolejowa nr 55 Siedlce → Małkinia
- linia kolejowa nr 56 Płock Radziwie → Płock Radziwie Port
- linia kolejowa nr 76 Bąkowiec → Kozienice
- linia kolejowa nr 77 Janików → Świerże Górne
- linia kolejowa nr 82 Bąkowiec → Puławy Azoty
- linia kolejowa nr 440 Warszawa Okęcie → Warszawa Lotnisko Chopina
- linia kolejowa nr 447 Warszawa Zachodnia → Grodzisk Mazowiecki
- linia kolejowa nr 448 Warszawa Zachodnia → Warszawa Rembertów
- linia kolejowa nr 449 Warszawa Rembertów → Zielonka
- linia kolejowa nr 452 Warszawa Wschodnia → Warszawa Grochów
- linia kolejowa nr 937 Warszawa Okęcie → Jeziorna
Planowana jest budowa szybkiej kolei łączącej Łódź z Warszawą, Poznaniem i Wrocławiem, tzw. linii „Y”.
Lokalny transport kolejowy zapewniają Koleje Mazowieckie, którego województwo mazowieckie jest właścicielem.
Warszawa jest jedynym posiadającym metro miastem w Polsce.
Tabor kolejowy
Województwo mazowieckie wraz z Kolejami Mazowieckimi i Mazowiecką Spółką Taborową są właścicielem 276 pojazdów z których stanowią 244 elektryczne zespoły trakcyjne, 17 spalinowych zespołów trakcyjnych i autobusów szynowych, 13 lokomotyw elektrycznych i 59 wagonów piętrowych systemu push-pull zakupionych głównie przez Koleje Mazowieckie.
Ponadto Mazowiecka Spółka Taborowa jest właścicielem ośmiu pojazdów serii VT627 i VT628 niemieckiej produkcji. Natomiast Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego jest właścicielem pięciu szynobusów polskiej produkcji.
Tabor niebędący własnością Kolei Mazowieckich
| Seria | Typ | Numery | Liczba | Producent | Własność | Użytkownik | Źródło |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| VT627 | 627.0 627.1 |
003, 008, 101 ÷ 102, 104 ÷ 105 | 6 | LHB MaK |
Mazowiecka Spółka Taborowa | Koleje Mazowieckie | [35] |
| VT628 | 628.0 | 002/012, 009/019 | 2 | Waggonfabrik Uerdingen LHB |
Mazowiecka Spółka Taborowa | Koleje Mazowieckie | [35] |
| 222M | 001 ÷ 002 | 2 | Newag | UM | Koleje Mazowieckie | [36] | |
| SA135 | 214Mb | 021 ÷ 022, 024 | 3 | Pesa | UM | Koleje Mazowieckie | |
Transport lotniczy
W województwie znajduje się największy w Polsce port lotniczy: Lotnisko Chopina w Warszawie.
Na obszarze województwa zlokalizowane są następujące lotniska:
Nauka i oświata
Mazowsze, w zakresie rozwoju szkolnictwa wyższego przewodzi wśród polskich województw. W szkołach wyższych kształci się tu obecnie 270 tys. studentów, czyli dwa razy tyle, co w województwie dolnośląskim, oraz półtora razy tyle, co w województwie małopolskim. W roku 2018 ok. 67% studentów kształci się na uczelniach publicznych, co w skali kraju stanów najwyższy wynik i jednocześnie świadczy o silnie rozbudowanym rynku szkolnictwa niepublicznego[8].
Warszawa jest największym skupiskiem uczelni (stolica skupia 75% mazowieckich szkół wyższych oraz blisko 90% studentów[8]), ale są one również zlokalizowane w innych miastach województwa: (Płock, Pułtusk, Radom, Siedlce).
Uczelnie publiczne: (zobacz też uczelnie w Warszawie)
- Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku
- Akademia Pożarnicza
- Akademia Sztuki Wojennej
- Akademia Pedagogiki Specjalnej
- Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
- Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
- Politechnika Warszawska
- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
- Szkoła Główna Handlowa
- Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
- Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina
- Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
- Uniwersytet Radomski
- Uniwersytet Warszawski
- Warszawski Uniwersytet Medyczny
- Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie
Bezpieczeństwo publiczne
.jpg)
W województwie mazowieckim działają dwa centra powiadamiania ratunkowego, które znajdują się w Warszawie i Radomiu i które obsługują zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[37].
Kultura
Zabytki
Pod względem liczby zabytków województwo mazowieckie plasuje się tuż za dolnośląskiem. Na Mazowszu znajduje się najwięcej w Polsce zabytkowych obiektów przemysłowych (294). Znaczna jest liczba historycznie wartościowych rezydencji znajdujących się w rejestrze zabytków (509)[8].
Według badań Polskiej Organizacji Turystycznej przeprowadzonych w 2014 r. najbardziej rozpoznawalnymi atrakcjami Mazowsza są przede wszystkim obiekty zabytkowe: pałac w Wilanowie, Łazienki Królewskie oraz warszawska Starówka[8].
Na obszarze obecnego województwa mazowieckiego tworzyli i żyli przez wiele lat: Juliusz Słowacki, Witold Gombrowicz, Julian Tuwim, Bolesław Prus, Fryderyk Chopin, Isaac Bashevis Singer.
Język
Większość ludności Mazowsza posługuje się językiem polskim. Przed II wojną światową wśród Żydów w użyciu był język jidisz, obecnie jest on nauczany jedynie na Uniwersytecie Warszawskim oraz używany w Teatrze Żydowskim w Warszawie w niektórych sztukach. Na wsi posługiwano się dialektem mazowieckim, który jednak zanika w ostatnich dziesięcioleciach.
Województwo mazowieckie charakteryzuje się najlepszą znajomością języków obcych w Polsce. Jest pierwsze pod względem znajomości języka angielskiego i włoskiego, drugim pod względem znajomości francuskiego i niemieckiego oraz szóstym pod względem znajomości hiszpańskiego[38].
Skład narodowościowy
Skład narodowościowy województwa mazowieckiego według spisu z 2021 roku
Polacy (98.04%)
Ukraińcy (0.28%)
Białorusini (0.17%)
Anglicy (0.12%)
Niemcy (0.10%)
Żydzi (0.09%)
Ślązacy (0.09%)
Rosjanie (0.07%)
Wietnamczycy (0.07%)
Francuzi (0.06%)
Włosi (0.06%)
Inni (0.82%)
Religia
Większość mieszkańców województwa mazowieckiego należy do Kościoła rzymskokatolickiego. Praktykuje jednak mniej niż połowa ludności. W archidiecezji warszawskiej praktykuje 30% ludności, w diecezji płockiej 32% i 34% w diecezji warszawsko-praskiej, co sprawia, że należą one do najbardziej zlaicyzowanych w Polsce. W diecezji radomskiej praktykuje 37% ludności. Najbardziej religijna jest diecezja siedlecka (45%) i diecezja łomżyńska (44%)[40].
Drugim co do liczebności wyznaniem województwa mazowieckiego są mariawici, szczególnie licznie zamieszkujący okolice Płocka, Warszawy, Siedlec i Mińska Mazowieckiego. Niemal połowa polskich mariawitów zamieszkuje województwo mazowieckie. Kolebką mariawityzmu jest Płock, gdzie św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymała objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia. W Płocku znajduje się Świątynia Miłosierdzia i Miłości, sanktuarium i siedziba władz Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Parafie tego Kościoła rozsiane są po całym województwie i administracyjnie należą do dwóch diecezji: warszawsko-płockiej i lubelsko-podlaskiej. W klasztorze w Felicjanowie pod Płockiem, swoją siedzibę mają władze zwierzchnie Kościoła Katolickiego Mariawitów, który składa się z dwóch kustodii: warszawskiej i płockiej.
Wyznawcy prawosławia z województwa mazowieckiego zamieszkują głównie Warszawę, gdzie też mieści się siedziba władz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Parafie w województwie należą administracyjnie do trzech diecezji: warszawsko-bielskiej (Warszawa, Wołomin, Stanisławowo, Płock), lubelsko-chełmskiej (Siedlce, Mińsk Mazowiecki) i łódzko-poznańskiej (Radom). Ponadto w Warszawie działa parafia katedralna Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego.
Na terenie województwa działają także synagogi (neoortodoksyjna, reformowana i ortodoksyjna), meczet, sikhowska gurdawara, jedyna wolnostojąca kaplica mormonów oraz bardzo dużo kościołów protestanckich. Trwają starania o wybudowanie świątyni buddyjskiej[41].
Historycznie, bardzo duże znaczenie na tych ziemiach miał judaizm, gdyż Żydzi stanowili do II wojny światowej między 20% a 50% ludności mazowieckich miasteczek.[potrzebny przypis] Na północno-wschodnim Mazowszu istotny był kalwinizm. Na terenie województwa działają także Świadkowie Jehowy, także tutaj w miejscowości Nadarzyn w powiecie pruszkowskim mają swoją główną siedzibę na terenie Polski.
Sport
Ten artykuł należy dopracować
Gra tutaj najbardziej utytułowany polski klub piłkarski Legia Warszawa[42]. Poza tym grają jeszcze Polonia Warszawa, Wisła Płock, Świt Nowy Dwór Mazowiecki, Ząbkovia Ząbki, Radomiak Radom, Sęp Żelechów. W Polskiej Lidze Koszykówki gra AZS Politechnika Warszawska oraz Rosa Radom. W Polskiej Lidze Siatkówki gra AZS Politechnika Warszawska oraz Czarni Radom. W TAURONLidze gra DPD IŁCapital Legionovia Legionowo. W PGNiG Superlidze Mężczyzn występuje jeden z najbardziej utytułowanych klubów piłki ręcznej w Polsce Orlen Wisła Płock.
Ochrona środowiska
Według danych z roku 2000 powierzchnia obszarów chronionych w województwie mazowieckim ogółem wynosiła 1 053 439,9 ha, co stanowiło 29,6% powierzchni województwa.[potrzebny przypis]
Na terenie województwa mazowieckiego znajdowało się:
- 1 park narodowy – Kampinoski Park Narodowy
- 9 parków krajobrazowych
- 189 rezerwatów przyrody
- 62 obszary chronionego krajobrazu
Zmiany
Rozważany był projekt wyłączenia z regionu Warszawy jako niezależnego województwa i przeniesienia stolicy Mazowsza do innego miasta np. do Płocka lub Radomia. Zwolennicy tego rozwiązania wskazują, że z powodu wysokiego wskaźnika PKB per capita w Warszawie reszta województwa nie będzie mogła korzystać z funduszy strukturalnych UE, gdy PKB dla całego województwa przekroczy wyznaczony przez Unię Europejską wskaźnik 75% PKB. Przeciwnicy zwracają uwagę na wysokie koszty administracyjne wynikłe z dublowania urzędów i przeprowadzki do innego miasta oraz konieczności zmiany wielu systemów w administracji publicznej[43]. Premier Donald Tusk w swoim exposé zapowiedział, że nie przewiduje w czasie swoich rządów poparcia żadnych inicjatyw w zakresie zmian podziału administracyjnego[potrzebny przypis].
Zobacz też
- Warszawa (projekt województwa)
- województwo staropolskie
- Mazowsze
- VeloMazovia – sieć szlaków rowerowych na Mazowszu
- Mazowiecka Chorągiew Harcerzy ZHR
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
