Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wywłaszczenie (także ekspropriacja z łac. expropriatio; expropiare – wywłaszać, propius – własny) – przymusowe pozbawienie własności nieruchomości[1], pozbawienie lub ograniczenie prawa rzeczowego przysługującego wobec nieruchomości określonej osoby na mocy indywidualnego aktu prawnego i wyłącznie na cele publiczne[2]. Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, gdy nie można jej nabyć w drodze umowy cywilnoprawnej[3]. Stanowi najdalej idącą ingerencję w prawo rzeczowe, na którą składają się trzy podstawowe elementy:
Ten artykuł należy dopracować:
przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy.
Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze.
.jpg)
W efekcie prawo rzeczowe do nieruchomości zostaje przeniesione na rzecz jednostek samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa.
Brak wykorzystania wywłaszczonej nieruchomości na cel publiczny leżący u podstaw wywłaszczenia skutkuje obowiązkiem jej zwrotu[2].
W czasach zaborów polskie organizacje rewolucyjne (np. Grupa Rewolucjonistów Mścicieli) oraz niepodległościowe stosowały ekspropriacje w celu pozyskiwania środków na działalność konspiracyjną. Szczególnie częste były akcje ekspropriacyjne w czasie powstania styczniowego. Celem pozyskania pieniędzy na działalność organizacyjną przeprowadzały je też: Organizacja Bojowa PPS (tzw. eksy), Armia Krajowa, Gwardia Ludowa, Armia Ludowa, Konfederacja Narodu oraz Wolność i Niezawisłość.
Wywłaszczenie może być stałe lub czasowe.
Wywłaszczeniu podlega zarówno prawo własności nieruchomości (gruntowej, budynkowej, lokalowej), jak i prawo użytkowania wieczystego oraz pozostałych ograniczonych praw rzeczowych.
Wywłaszczenie nieruchomości może zostać dokonane tylko na ściśle określone cele, które zostały szczegółowo wskazane w ustawie o gospodarce nieruchomościami oraz w kilku innych ustawach (np. ustawa o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, ustawa prawo lotnicze, ustawa prawo budowlane z 1994 roku w odniesieniu do budynków wzniesionych przed 1 stycznia 1995 roku, ustawa prawo geodezyjne i kartograficzne, ustawa z dnia 29 czerwca 2011 roku o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących, ustawa z dnia 7 maja 2010 roku o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, ustawa o ochronie przyrody). W Polsce wywłaszcza się tylko dla wykorzystania rzeczy na określony cel publiczny, jak np.:
Jeżeli organ administracji publicznej, na rzecz którego nastąpiło wywłaszczenie, tzn. Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, planuje wykorzystać wywłaszczoną nieruchomość na cel inny niż wskazany w decyzji o wywłaszczeniu, ciąży na nim obowiązek poinformowania o tych planach poprzedniego właściciela nieruchomości, użytkownika wieczystego lub osobę, której przysługiwało inne ograniczone prawo rzeczowe.
Podmioty te mają prawo wystąpić o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, ograniczonego prawa rzeczowego. Z wnioskiem występuje się do właściwego miejscowo starosty, a postępowanie toczy się na koszt Skarbu Państwa. Wnioskujący o zwrot nie ponosi więc żadnych kosztów, gdyż całość materiału dowodowego ma obowiązek zgromadzić organ administracji. Zwrot nieruchomości wiąże się jednak z obowiązkiem zwrotu zwaloryzowanego odszkodowania lub otrzymanej nieruchomości zamiennej. Jednakże przepisy o obowiązku zwrotu nieruchomości zamiennej zostały zaskarżone jako niezgodne z Konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego.
Choć podobne i często mylone z nacjonalizacją i konfiskatą, wywłaszczenie istotnie się od nich różni pod względem mechanizmu prawnego:
Wywłaszczenie może również przybrać postać ograniczenia prawa do nieruchomości – np. na potrzeby wykonania tzw. urządzeń liniowych (sieci energetycznych, wodociągowych itp.). Wówczas może nastąpić na rzecz podmiotu niepublicznego – np. spółki dystrybuującej energię elektryczną. Ta forma wywłaszczenia daje pierwszeństwo przywróceniu nieruchomości do stanu poprzedniego, a dopiero wówczas, gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, bądź ekonomicznie nieuzasadnione – następuje wypłata odszkodowania.
Na proces wywłaszczeniowy składają się:
Wywłaszczenie możliwe jest tylko za słusznym odszkodowaniem odpowiadającym wartości wywłaszczonej nieruchomości lub wartości odebranego prawa. Odpowiedzialność odszkodowawcza jest rodzajem majątkowej odpowiedzialności cywilnej, która powstaje z mocy samego prawa z chwilą wyrządzenia szkody, tj. odjęcia lub ograniczenia praw do nieruchomości, przy czym nie odnosi się to do szkód, jakie ewentualnie dopiero poniosą dotychczasowi właściciele, typu utrata dochodów z nieruchomości oraz spodziewanych zysków.
Zgodnie z art. 128 ustawy o gospodarce nieruchomościami[9] nie ma możliwości pozbawienia kogokolwiek jego własności bez wyrównania mu tej straty odpowiednim odszkodowaniem. Dlatego jeżeli podmiot został wskutek wydania decyzji wywłaszczeniowej pozbawiony prawa rzeczowego do nieruchomości bądź zostało mu ono ograniczone, wywłaszczonemu przysługuje odpowiednie odszkodowanie, które co do zasady powinno być wypłacane jednorazowo w formie pieniężnej lub też – za zgodą podmiotu wywłaszczanego – poprzez przyznanie nieruchomości zamiennej.
Odszkodowanie za wywłaszczenie odnosi się do wartości odejmowanych praw i ustala się je według wysokości powstałej szkody, chyba że zmniejszeniu ulegnie także wartość nieruchomości. Wysokość odszkodowania ustala starosta w decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości według jej stanu, przeznaczenia i wartości na dzień wydania decyzji. Kwota szacowana jest na podstawie wyceny nieruchomości dokonanej przez rzeczoznawcę majątkowego z uwzględnieniem:
W art. 132 ust. 1b ustawy o gospodarce nieruchomościami przewidziano możliwość wypłacenia zaliczki na poczet odszkodowania. Zaliczka taka wypłacana jest:
Jeżeli nieruchomość została zajęta w trybie natychmiastowym (dzieje się to na podstawie odrębnej decyzji), również możliwe jest wypłacenie tzw. bezpiecznej zaliczki na odszkodowanie za niezwłocznie wywłaszczane nieruchomości. Zaliczka wypłacana jest właścicielowi nieruchomości (dotyczy to też użytkowania wieczystego). Z kolei w sytuacji, gdy w wyniku podziału nieruchomości i wywłaszczenia tylko jej części, pozostałości nie mogą być wykorzystywane w dotychczasowy sposób, właściciel ma prawo zgłosić żądanie o ich wykup przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
