X-SAMPA

X-SAMPA (ang. Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet) – alfabet fonetyczny stworzony w 1995 roku przez londyńskiego profesora Johna C. Wellsa(inne języki). W przeciwieństwie do IPA jest on całkowicie kompatybilny z ASCII, co ułatwia pisanie na typowej klawiaturze komputera osobistego.

Prekursorem X-SAMPA była SAMPA(inne języki), w której symbole miały różne znaczenie w zależności od języka.

Symbole

Małe litery

X-SAMPA	IPA	Opis	Przykłady
a		samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona	polskie dama ["dama], hiszpańskie padre ["paD4e]
b		spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna	polskie brat [brat], francuskie bon [bO~]
b_<		spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna	sindhi ɓarʊ [b_<arU]
c		spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna	węgierskie latyak ["lAcAk]
d		spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna	polskie dom [dOm], francuskie doigt [dwa]
d`		spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna	szwedzkie hord [hu:d`]
d_<		spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna	sindhi ɗarʊ [d_<arU]
e		samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona	polskie wieś [v_jes\]
f		spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna	angielskie five [faIv], polskie fan [fan]
g		spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna	polskie grób [grup], francuskie longue [lO~g]
g_<		spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna	sindhi ɠəro [g_<@ro]
h		spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna	angielskie house [haUs]
h\		spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna	czeskie hrad [h\rat]
i		samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona	polskie wino [vinO], hiszpańskie si [si]
j		spółgłoska półotwarta podniebienna	angielskie yes [jEs], polskie ja [ja]
j\		spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna	nowogreckie γειά [j\a]
k		spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna	polskie kot ["kOt], hiszpańskie carro ["kar:o]
l		spółgłoska boczna dziąsłowa	angielskie lay [leI], polskie lód [lut]
l`		spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją	szwedzkie sorl [so:l`]
l\		spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa	japońskie ramen [l\ameN]
m		spółgłoska nosowa dwuwargowa	polskie mysz [m1S]
n		spółgłoska nosowa dziąsłowa	polskie nos [nOs]
n`		spółgłoska nosowa z retrofleksją	szwedzkie hörn [h2:n`]
o		samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona	francuskie gros [gRo]
p		spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna	polskie pan ["pan]
p\		spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna	japońskie fuku [p\M_0kM]
q		spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna	arabskie qasbah ["qAs_?ba]
r		spółgłoska drżąca dziąsłowa	polskie rower ["rOvEr], hiszpańskie rey [rej]
r`		spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją	hindi baṛā [b@r`A:]
r\		spółgłoska półotwarta dziąsłowa	angielskie (brytyjskie) red [r\Ed]
r\`		spółgłoska półotwarta z retrofleksją	angielskie (amerykańskie) red [r\`Ed]
s		spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna	angielskie seem [si:m], polskie sesja ["sEsja]
s`		spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna	szwedzkie mars [mas`]
s\		spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna	polskie świerszcz [s\v'erStS]
t		spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna	angielskie stew [stu:], polskie tuja ["tuja]
t`		spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna	szwedzkie mört [m2t`]
u		samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona	polskie suka ["suka]
v		spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna	polskie walka ["valka],
v\ (lub P)		spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa	niderlandzkie west [v\Est]/[PEst]
w		spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna	angielskie west [wEst], polskie auto ["awtO]
x		spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna	polskie loch [lOx]
x\		spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna	szwedzkie sjal [x\A:l]
y		samogłoska przymknięta przednia zaokrąglona	francuskie tu [ty] niemieckie über ["y:b6]
z		spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna	polskie zoo [zO:], francuskie azote [a"zOt]
z`		spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna	mandaryńskie rang [z`aN]
z\		spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna	polskie źrebak ["z\rEbak]

Wielkie litery

X-SAMPA	IPA	Opis	Przykłady
A		samogłoska otwarta tylna niezaokrąglona	angielskie father ["fA:D@(r\)]
B		spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna	hiszpańskie lavar [la"Ba4]
B\		spółgłoska drżąca dwuwargowa
C		spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna	niemieckie ich [IC], polskie [CistOrja]
D		spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna	angielskie then [DEn]
E		samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona	polskie sen [sEn], angielskie met [mEt]
F		spółgłoska nosowa wargowo-zębowa	angielskie emphasis ["EFf@sIs]
G		spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna	nowogreckie γωνία [Go"nia], polskie niechby [JEGb1]
G\		spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna	eskimoskie nirivvik [niG\ivvik]
G\_<		spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna	mam ʛa [G\_<a]
H		spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna	francuskie huit [Hi]
H\		spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna
I		samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglona	angielskie kit [kIt]
I\		samogłoska prawie przymknięta centralna niezaokrąglona	walijskie ysgrifenidd [@sgri"venI\D]
J		spółgłoska nosowa podniebienna	hiszpańskie año ["aJo], polskie koń [kOJ]
J\		spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna	węgierskie egy [EJ\]
J\_<		spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna	sindhi ʄaro [J\_<aro]
K		spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna	walijskie llaw [KaU]
K\		spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna	mongolskie долоо [tOK\O:]
L		spółgłoska boczna półotwarta podniebienna	włoskie famiglia [fa"miLa], hiszpańskie (kastylijskie) llamar [La"mar],
L\		spółgłoska boczna półotwarta miękkopodniebienna
M		samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona	tureckie kırk [kM4k]
M\		spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna	hiszpańskie fuego ["fweM\o]
N		spółgłoska nosowa miękkopodniebienna	angielskie thing [TIN], polskie ręka [rENka]
N\		spółgłoska nosowa języczkowa	japońskie san [saN\]
O		samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona	polskie noc [nOts]
O\		mlask dwuwargowy
P (lub v\)		spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa	niderlandzkie west [PEst] / [v\Est],
Q		samogłoska otwarta tylna zaokrąglona	angielskie (brytyjskie) lot [lQt]
R		spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna	francuskie roi [Rwa]
R\		spółgłoska drżąca języczkowa	„arystokratyczne” lub „paryskie” r
S		spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna	polskie szop [SOp]
T		spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna	angielskie thin [TIn]
U		samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona	angielskie foot [fUt]
U\		samogłoska prawie przymknięta centralna zaokrąglona
V		samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona	angielskie strut [str\Vt]
W		spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna	angielskie (szkockie) when [WEn]
X		spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna	nuxálk kaxims [kaXims]
X\		spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna	arabskie <ح>ha’ [X\A:]
Y		samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona	niemieckie hübsch [hYpS]
Z		spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna	polskie żaba ["Zaba]

Inne symbole

X-SAMPA	IPA	Opis	Przykłady
.		granica sylaby
"		akcent
%		akcent poboczny
' (lub _j)		palatalizacja
:		samogłoska długa
:\		samogłoska półdługa	w języku estońskim kontrastuje zarówno z krótką jak i długą
-		separator
@		szwa	angielskie arena [@"r\i:n@]
@\		samogłoska półprzymknięta centralna niezaokrąglona	paicĩ kɘ̄ɾɘ̄ [k@\_M4@\_M]
{		samogłoska prawie otwarta przednia niezaokrąglona	angielskie trap [tr\{p]
}		samogłoska przymknięta centralna zaokrąglona	szwedzkie sju [x\}:]; angielskie (Estuary English i australijskie) boot [b}:t]
1		samogłoska przymknięta centralna niezaokrąglona	polskie ryba [”r1ba]
2		samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona	francuskie deux [d2]
3		samogłoska półotwarta centralna niezaokrąglona	angielskie (brytyjskie) nurse [n3:s]
3\		samogłoska półotwarta centralna zaokrąglona	irlandzkie tomhail [t3\:l_j]
4		spółgłoska uderzeniowa dziąsłowa	hiszpańskie pero ["pe4o], angielskie (amerykańskie) better ["bE4@`]
5		spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana	polskie (sceniczne) łapa ["5apa]
6		samogłoska prawie otwarta centralna	niemieckie besser ["bEs6], angielskie (australijskie) mud [m6d]
7		samogłoska półprzymknięta tylna niezaokrąglona	estońskie kõik [k7ik]
8		samogłoska półprzymknięta centralna zaokrąglona	szwedzkie buss [b8s]
9		samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona	francuskie neuf [n9f], duńskie drømme [dR9m@]
&		samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
?		zwarcie krtaniowe	angielskie (cockney) bottle ["bQ?l]
?\		spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna	arabskie ع (`ayn) [?\Ajn]
*		łącznik
/		nieokreślona samogłoska
<\		spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna
<...>	&nbsp;	notacja niesegmentalna
>\		spółgłoska zwarta nagłośniowa
^		upstep
!		downstep
!\		mlask zadziąsłowy
|		poboczna grupa intonacyjna
|\		mlask zębowy
||		główna grupa intonacyjna
|\|\		mlask boczny dziąsłowy
=\		mlask podniebienny
-\		znak łączący

Znaki diakrytyczne

X-SAMPA	IPA	Opis
_"		centralizacja
_+		przesunięcie języka do przodu
_-		przesunięcie języka do tyłu
_/		ton wznoszący
_0		bezdźwięczność
_<		spółgłoska iniektywna
= (lub _=)		spółgłoska zgłoskotwórcza
_>		spółgłoska ejektywna
_?\		faryngalizacja
_\		ton opadający
_^		samogłoska niezgłoskotwórcza
_}		spółgłoska zwarta bez plozji
`		retrofleksja, na przykład t` = ʈ ; po samogłosce – rotacyzacja
~ (lub _~)		nazalizacja
_A		uniesiona nasada języka
_a		spółgłoska apikalna
_B		szczególnie niski ton
_B_L		ton niski wznoszący
_c		mniejsze zaokrąglenie warg
_d		spółgłoska zębowa
_e		welaryzacja lub faryngalizacja
<F>		opadająca intonacja w zdaniu
_F		ton opadający
_G		welaryzacja
_H		ton wysoki
_H_T		ton wysoki wznoszący
_h		przydech
_j (lub ')		palatalizacja
_k		creaky voice
_L		ton niski
_l		plozja boczna
_M		ton średni
_m		spółgłoska laminalna
_N		spółgłoska językowo-wargowa
_n		plozja nosowa
_O		większe zaokrąglenie warg
_o		obniżenie języka
_q		cofnięta nasada języka
<R>		wznosząca intonacja w zdaniu
_R		ton wznoszący
_R_F		ton opadająco-wznoszący
_r		uniesienie języka
_T		szczególnie wysoki ton
_t		dysząca dźwięczność
_v		dźwięczność
_w		labializacja
_X		szczególnie krótka samogłoska
_x		zbliżenie do szwy

Linki zewnętrzne

• Program przekształcający IPA do X-SAMPA, tabela zawierająca symbole X-SAMPA i ich odpowiedniki w IPA