ZAM-2

ZAM-2 – polski komputer pierwszej generacji zbudowany na lampach, wersja produkcyjna polskiego komputera XYZ. Przeznaczony przede wszystkim do obliczeń numerycznych był także używany do przetwarzania danych np. w Towarzystwie Ubezpieczeń i Reasekuracji WARTA^[1], a w NRD współpracował z maszynami analitycznymi^[2][3]. Wyprodukowano 12 szt. w wersjach: Alfa, Beta i Gamma.

Na środku stolik operatora z pulpitem (monitorem),
po jego bokach czytnik i perforator taśmy,
pod ścianą dwie szafy jednostki centralnej,
z tyłu zasilająca.

Pulpit komputera.

Twór­cy ZAM-2 otrzymali w 1964 r. nagrodę państwową II stopnia.

Zmiany w stosunku do XYZ

• dodanie rejestru indeksowego i uzupełnienie listy rozkazów
• zastąpienie pamięci rtęciowej magnetostrykcyjną
• podwojenie pojemności pamięci bębnowej
• użycie zamkniętych szaf zamiast stojaków centrali telefonicznej
• od wersji gamma zastąpienie przekaźnikowej macierzy przełączającej głowice pamięci bębnowej tranzystorową (zastosowana w pozostałych przy naprawach).

Dane techniczne

• rodzina: ZAM
• organizacja:
  • jednoadresowy, dynamiczny komputer szeregowy o sterowaniu układowym
  • arytmetyka binarna, zapis liczb znak-moduł stałopozycyjny^[4]
  • słowo maszynowe: 36 bitów (długie słowo) lub 18 bitów (krótkie słowo)
  • 18 bitowe liczby całkowite
  • 36 bitowe liczby ułamkowe
  • 18 bitowe słowo rozkazu zawierające pola:
    • 1 bitowy modyfikator rozkazu np. zmieniający długość operantu
    • 5 bitowy kod rozkazu
    • 12 bitowy adres
  • 32 rozkazy arytmetyczne, logiczne i sterownia; brak rozkazów zmiennoprzecinkowych i działań na znakach (lista rozkazów w opisie makroasemblera SAS)
• szybkość:
  • taktowanie: 405 kc (kilocykli, 405 kHz)
  • ok. 1000 dodawań na sekundę
  • ok. 300 mnożeń na sekundę
• pamięć:
  • operacyjna pamięć magnetostrykcyjna na liniach opóźniających
    • 1024 krótkich słów (2.25 KiB)
    • średni czas dostępu: 0,36 ms^[5]
  • bębnowa
    • głowice stałe
    • pojemność 32 768 słów krótkich (128 ścieżek po 256 słów krótkich) - 72 KiB
    • średni czas dostępu zależny od wykonania macierzy przełączającej głowice:
      • przekaźnikowa: 40 ms
      • tranzystorowa: 20 ms
• urządzenia zewnętrzne:
  • dalekopis o szybkości 7 znaków na sekundę
  • fotoelektryczny czytnik pięciokanałowej taśmy o szybkości 300 znaków na sekundę
  • perforator pięciokanałowej taśmy o szybkości 30 znaków na sekundę
  • w NRD czytnik kart ELLIOTT-B 42 wymieniony następnie na reproducer kart^[2]
• rozkazy: 32 rozkazy 18 bitowe
• rejestry:
  • arytmometru:
    • 36 bitowe na magnetostrykcyjnych liniach opóźniających
      • akumulator − 36 bity i bit nadmiaru
      • mnożnik − 36 bitów
    • rejestr pośredniczący
    • 1 bitowe
      • bit nadmiaru akumulatora
      • bit znaku akumulatora
      • bit znaku mnożnika
  • układu sterowania:
    • licznik rozkazów
    • rejestr rozkazów
    • licznik powtórzeń dla rozkazów mnożenia, dzielenia i przesunięć
    • bit modyfikacji rozkazów
• technologia:
  • ok. 850 lamp elektronowych, 6000 ostrzowych^{[potrzebny przypis]} diod germanowych i 500 tranzystorów^[5]
  • w pamięci bębnowej tranzystory
  • pakiety montowane na płytkach tekstolitowych, montaż przestrzenny, lutowane połączenia między łączówkami.
• budowa (moduły):
  • dwie szafy o wymiarach 2300 × 2000 × 400 mm (arytmometr, pamięć wewnętrzna i układ sterowania)
  • stolik operatora
  • pamięć bębnowa
  • stolik urządzenia wejściowego
  • stolik urządzenia wyjściowego
  • zasilacz
• zajmowana przestrzeń: około 60 m²
• całkowita waga: około 1.8 ton^[5]
• zasilanie: 3 fazy 380/220 V, 50 Hz, pobór mocy: około 12,5 KW
• chłodzenie: szafy i inne urządzenia posiadały wentylatory, a komputer nie wymagał klimatyzacji, jedynie szafa z pamięcią wewnętrzną posiadała wentylatory sterowne przez termostat (pamięć wewnętrzna wymagała stałej temperatury).

Języki programowania

• SAS - makroasembler
• SAKO - autokod zwany "Polskim Fortranem".

Produkcja

• Alfa — dwie sztuki w latach 1960—61 z pamięcią rtęciową wymienioną w czasie uruchamiania na magnetostrykcyjną. Sprzedane Oficerskiej Szkole Łączności w Zegrzu i Biurze Projektów Przemysłu Syntezy Chemicznej w Gliwicach.
• Beta — dwie sztuki w latach 1961—1962 z pamięcią magnetostrykcyjną.
• Gamma — osiem sztuk w latach 1962—1965, z czego 2 sztuki wyeksportowano do NRD^[2]. W pamięci bębnowej zastosowano tranzystory.

Eksploatacja

Opłata za 1 godz. pracy komputera w 1966 wynosiła 800 zł (ok. 433 zł w 2017 po inflacji)^[6]

Roczne wykorzystanie czasu pracy w ośrodku obliczeniowym „ETOPROJEKT”:^[7]

Wykorzystanie	Czas	%
Efektywny czas pracy	2631 h 5'	69,8
Przeglądy techniczne	495 h 30'	13,0
Przestoje awaryjne	656 h 19'	17,2
Razem	3782 h 55'	100

• Najdłuższy czas bezawaryjnej pracy: 140 h.
• Najdłuższy czas awarii: 30 h.
• Najczęściej występowały awarie we/wy, ale były łatwe do usunięcia.
• Najbardziej kłopotliwe były błędy pamięci operacyjnej.
• Niezawodność poprawiło zastosowanie klimatyzacji.

Literatura

Zobacz multimedia związane z tematem: ZAM-2

• Konrad Fiałkowski "Maszyna cyfrowa ZAM-2" Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,Warszawa 1963 r.