Zamek krzyżacki w Toruniu

Zamek krzyżacki w Toruniu – najwcześniejszy zamek krzyżacki na ziemi chełmińskiej, zbudowany na planie podkowy, prezentuje wcześniejszą formę rozwoju zamków krzyżackich, jeszcze przed ustaleniem się typowego zamku konwentualnego w postaci regularnego czworoboku.

Zamek krzyżacki w Toruniu

nr rej. A/88 z 6 października 1938[1]
Widok od strony północnej
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Adres	ul. Przedzamcze 3
Typ budynku	zamek
Styl architektoniczny	gotyk
Rozpoczęcie budowy	po 1356 roku
Ukończenie budowy	XIV w.
Zniszczono	1454
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Położenie na mapie Torunia Zamek krzyżacki w Toruniu
Położenie na mapie Polski Zamek krzyżacki w Toruniu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek krzyżacki w Toruniu
53°00′34″N 18°36′39″E

Historia

W okresie epoki żelaza na terenie zamku krzyżackiego istniało osadnictwo kultury łużyckiej^[2].

XIII wiek

Budowę zamku zaczęto prawdopodobnie po 1236 roku, gdy przeniesiono Toruń na obecne miejsce^[3]. Była to pierwsza murowana warownia na ziemi chełmińskiej^[4]. Od zachodu zamek ograniczała dolina rzeki Postolec, a od północnego zachodu strumień zwany Młynówka, Zgniła (Bacha). Po stronie wschodniej znajdował się tak zwany staw komturski. Początkowo zbudowano w latach 1236-1260 mur kamienny^[3], a zamek miał kształt podkowy z prostokątnym budynkiem Domu Konwentu od południa, czyli od strony Wisły^[3]. Kształt podkowy mógł być związany z poprowadzeniem murów w miejscu wcześniejszego wału obronnego zbudowanego z ziemi i drewna, jednak potwierdzenie tego wymaga badań archeologicznych^[3]. W 1263 roku wzmiankowano kaplicę zamkową pod wezwaniem Krzyża Świętego^[3]. Wjazd na dziedziniec zamkowy prowadził od zachodu.

XIV wiek

Na początku XIV wieku zbudowano wieżę główną (stołp) na planie oktagonu o średnicy około 10 metrów oraz jednocześnie budynek wschodni, z którego do wieży prowadził mostek^[3]. Z budynku wschodniego prowadził też wsparty na filarze murowany ganek do zbudowanego w tym okresie gdaniska pełniącego funkcje ustępowe, ale i wieży obronnej^[3]. W XIV wieku zbudowano też parcham^[5] i otoczono zamek drugim obwodem murów obronnych. W XIV wieku zbudowano budynek bramny o co najmniej jednej kondygnacji nad przejazdem^[3]. W 1392 roku zamek rozbudowano^[3]. Zamek od północy i zachodu otaczała nawodniona fosa^[3]. Około 1400 roku po wewnętrznej stronie muru znajdowały się murowane zabudowania dla załogi i administracji krzyżackiej^[3].

XV wiek

W dniu 7 sierpnia 1410 roku, po hołdzie złożonym przez miasto Toruń, zamek został zajęty przez wojska Królestwa Polskiego. Zamek otrzymał w zarząd Zbigniew z Brzezia, marszałek Królestwa Polskiego^[3]. 28 września 1410 roku król Władysław Jagiełło wjechał na zamek, gdzie zjadł posiłek^[3]. W listopadzie 1410 roku zamek oblegli Krzyżacy pod dowództwem Heinricha (starszego) von Plauen i komtura Eberharta von Wallenfels, ale Polacy obronili zamek do czasu zawarcia w lutym 1411 roku I Pokoju toruńskiego^[3]. W 1420 roku zamek spłonął^[3]. W 1446 roku założono nowe dachy^[3]. W 1452 roku na zamku wielki mistrz Ludwig von Erlichshausen spotkał się z królem Kazimierzem IV Jagiellończykiem.

W dniu 6 lutego 1454 r., dwa dni po podjęciu przez Tajną Radę Związku Pruskiego decyzji o wypowiedzeniu posłuszeństwa zakonowi krzyżackiemu, delegacja Rady Miasta Torunia zażądała od załogi krzyżackiej przekazania jej zamku. Dowodzący Krzyżakami komtur Albrecht Kalb odmówił, co doprowadziło do rozpoczęcia ataku przez mieszczan na zamek w dniu 7 lutego. Był to sygnał do rozpoczęcia powstania kierowanego przez Związek Pruski, który walczył przeciwko zakonowi krzyżackiemu. W wyniku ostrzału, następnego dnia (8 lutego) Krzyżacy skapitulowali. Po zajęciu zamku, mieszkańcy Torunia wysadzili wieżę główną i rozpoczęto rozbiórkę części murów warowni, na co Rada Starego Miasta przeznaczyła znaczną kwotę 85 grzywien^[6]. Po 1485 mieszczanie toruńscy zbudowali na części zamkowych murów Dwór Mieszczański (Dwór Bractwa Św. Jerzego). Dziedziniec zamkowy przekształcono na wysypisko śmieci^[7].

W latach 1600-1613 zbudowano na terenie zamku niewielki szaniec, wchodzący w skład fortyfikacji bastionowych broniących miasta^[8].

W XIX zaadaptowano ruiny zamku głównego na nadszaniec Twierdzy Toruń^[3]. Przed 1966 rokiem odbudowano sklepienia piwnic^[3].

W 2006-2011 przeprowadzono konserwację ruin^[3].

Przedzamcze

• Gdanisko – wzniesione na początku XIV w. (zwane również Danskerem). Pierwotnie było ono wyższe, a górna jego część była w kształcie ośmioboku^[9].
• Tama gotycka – pochodzi z końca XIII wieku, była częścią zamkowego systemu obronnego. W wypadku ataku na miasto spiętrzała wody fosy. Górny poziom tamy jest ozdobiony otworami w kształcie ostrołuku^[9].
• Górny Młyn – mieści się przy lewym brzegu Strugi Toruńskiej. W źródłach po raz pierwszy pojawia się w 1262 roku. Został przebudowany w XIX wieku, podczas prac zachowano fragmenty gotyckie^[10].
• Bramy gotyckie – znajdują się w północno-wschodniej części międzymurza, sąsiadują ze sobą^[10].
• Mur przedzamcza – gotycki mur wybudowany pod koniec XIV wieku^[9].
• Międzymurze – mieści się przy wylocie ul. Przedzamcze. W 1966 roku na międzymurzu odsłonięto tablicę upamiętniającą oddanie do użytku obszar zamku^[10].
• Nadbrzeże – XIX-wieczny mur fortyfikacji pruskich, wzniesiony na fundamentach starszego, wzmiankowanego w 1613 roku^[9]

Galeria

• 
  Gdanisko z XIV wieku
• 
  Makieta zamku w XIV wieku
• 
  Mur z 2. połowy XIII wieku i brama
• 
  Mur kamienny z 2. połowy XIII wieku
• 
  Podziemia zamku
• 
  Fosa i Dwór Mieszczański (Dwór Bractwa Św. Jerzego)
• 
  Zwornik ze sklepienia zamkowego
• 
  Portal na zamku
• 
  Pozostałości wieży głównej z XIV wieku
•