Zatoka moczowo-płciowa

Zatoka moczowo-płciowa (łac. sinus urogenitalis) – narząd okresu embrionalnego powstający w 6 tygodniu życia płodowego z kloaki i po 12. tygodniu przekształcający się w pęcherz moczowy, cewkę moczową oraz zależnie od płci przedsionek pochwy u kobiet i gruczoł krokowy u mężczyzn.

Zatoka moczowo-płciowa u dziewięcioipółtygodniowego płodu żeńskiego (zatoka moczowo-płciowa w dolnej części rysunku)

Powstanie zatoki moczowo-płciowej

W okresie od czwartego do siódmego tygodnia życia płodowego^[1] rozrost komórek mezenchymy w okolicy odejścia omoczni od jelita pierwotnego, w przedniej (moczowo-płciowej) części steku, powoduje przemieszczenie entodermy w stronę błony stekowej^[2], stopniowo wytwarzając przegrodę moczowo-odbytową (łac. septum urorectale^[3]). W trakcie wzrostu przegrody moczowo-odbytowej wyrastają z niej w kierunku palczaste wypustki tworzące zagłębienia w bocznych ścianach steku, które podczas stopniowego rozrastania łączą się ze sobą tworząc w szóstym tygodniu życia płodowego litą przegrodę dzielącą stek na dwie części, przednią zatokę moczowo-płciową (łac. sinus urogenitalis^[4]) i tylną odbytnicę (łac. rectum^[3]) (in. kanał prostniczo-odbytniczy^[2], kanał odbytowo-odbytniczny^[1])^[5]. Miejsce zrośnięcia przegrody moczowo-odbytowej z błoną stekową tworzy trzon krocza (łac. corpus perinei^[6])^[2][6].

Budowa zatoki moczowo-płciowej

Zatoka moczowo-płciowa jest dzielona przez wnikające przewody śródnercza^[7] na trzy części^[8][9]:

• część głowowa (pęcherzowo-cewkowa)^[8] lub pęcherzowa^[9], zlokalizowana powyżej odejścia przewodów śródnercza^[8],
• część miednicza^[8][9], niewielki fragment zlokalizowany w części środkowej^[8],
• część ogonowa^[8] lub prąciowa (płciowa)^[8][9], zlokalizowana poniżej odejścia przewodów śródnercza^[8].

Przekształcenia zatoki moczowo-płciowej

Część głowowa zatoki moczowo-płciowej przekształca się u obu płci w pęcherz moczowy, który w początkowym okresie łączy się z omocznią, oraz u kobiet w dolną część cewki moczowej, natomiast u mężczyzn w górną część odcinka sterczowego cewki moczowej^[8]. Trójkąt pęcherza najpierw pokrywa nabłonek pochodzący z mezodermy, który następnie zostaje zastąpiony przez nabłonek zatoki moczowo-płciowej^[8]. Część ogonowa zatoki moczowo-płciowej przekształca się w przedsionek pochwy u kobiet i dolną część odcinka sterczowego oraz część gąbczastą cewki moczowej u mężczyzn^[8].

Zatoka moczowo-płciowa jest prekursorem dla następujących struktur:

• u obu płci
  • pęcherz moczowy^[9]
• u kobiet
  • cewka moczowa^[9]
  • nabłonek pochwy^[10]
  • przedsionek pochwy^[11]
  • guzek zatokowy (Müllera) w wyniku zetknięcia z kanałem maciczno-pochwowym^[10]
  • nabłonek błony dziewiczej^[12][13]
  • gruczoły przedsionkowe większe^[13]
• mężczyzn
  • cewka moczowa z wyjątkiem dołka łódkowatego cewki oraz ujścia zewnętrznego cewki^[8]
  • łagiewka sterczowa^[9]
  • obwodowa część gruczołu krokowego^[9][14]
  • gruczoły opuszkowo-sterczowe^[9]

Wady wrodzone

Anatomia zatoki moczowo płciowej, cewka moczowa i pochwa tworzą wspólny kanał. Lewy rysunek – wysokie połączenie, prawy rysunek – niskie połączenie^[15]

Zatoka moczowo-płciowa jest wadą wrodzoną, w której cewka moczowa i pochwa tworzą wspólny kanał^[15][16]. Wada ta często towarzyszy wrodzonemu przerostowi nadnerczy^[16]. Podział stopnia zaawansowania tej wady wprowadzony przez szwajcarskiego lekarza Andreę Pradera opiera się na stopniu maskulinizacji narządów płciowych^[17], podział chirurgiczny na miejscu połączenia cewki moczowej i pochwy, natomiast wprowadzony w 1986 roku podział PVE opiera się na rozmiarze prącia, lokalizacji połączenia cewki moczowej i pochwy względem pęcherza moczowego i krocza oraz wyglądu zewnętrznych narządów płciowych^[18][19].