być

być (język polski)

wymowa:

IPA: [bɨt͡ɕ], AS: [być], być^?/i jestem^?/i był^?/i

​^?/i ​^?/i ​^?/i ​^?/i ​^?/i

znaczenia:

czasownik nieprzechodni niedokonany

(1.1) istnieć; trwać

(1.2) znajdować się w jakimś miejscu

(1.3) charakteryzować się jakąś cechą

(1.4) pracować jako ktoś, wykonywać jakiś zawód; zajmować się czymś z zainteresowań

(1.5) uczestniczyć w czymś

(1.6) należeć do jakiejś organizacji

czasownik posiłkowy używany do tworzenia…

forma		liczba pojedyncza			liczba mnoga
		1. os.	2. os.	3. os.	1. os.	2. os.	3. os.
bezokolicznik		być
czas teraźniejszy		jestem / -(e)m	jesteś / -(e)ś	jest	jesteśmy / -(e)śmy	jesteście / -(e)ście	są
czas przeszły	m	byłem	byłeś	był	byliśmy	byliście	byli
	ż	byłam	byłaś	była	byłyśmy	byłyście	były
	n	byłom	byłoś	było
tryb rozkazujący		niech będę	bądź	niech będzie	bądźmy	bądźcie	niech będą
pozostałe formy czas przyszły m będę będziesz będzie będziemy będziecie będą ż będę będziesz będzie będziemy będziecie będą n będę będziesz będzie forma bezosobowa czasu przeszłego byto tryb przypuszczający m byłbym byłbyś byłby bylibyśmy bylibyście byliby ż byłabym byłabyś byłaby byłybyśmy byłybyście byłyby n byłobym byłobyś byłoby imiesłów przymiotnikowy czynny m będący, niebędący ż będąca, niebędąca będące, niebędące n będące, niebędące imiesłów przysłówkowy współczesny będąc, nie będąc rzeczownik odczasownikowy bycie, niebycie

(2.1) …form strony biernej

(2.2) będę, będziesz itd. …czasu przyszłego czasowników niedokonanych

(2.3) -m, -ś, -śmy, -ście …form 1. i 2. os. obu liczb czasu przeszłego i trybu przypuszczającego

(2.4) przest. byłem, byłeś itd. …czasu zaprzeszłego

odmiana:

 

przykłady:

(1.1) Jutro będzie piątek.

(1.1) Od roku jestem na diecie.

(1.1) Obiad zaraz będzie gotowy.

(1.2) Cześć, kochanie! Już jestem w domu!

(1.2) Gdzie jest klucz od bramy?

(1.2) Byłem kiedyś w Chinach.

(1.3) Karol jest bardzo wysoki.

(1.4) Czy to pan jest sprzedawcą?

(1.5) Byłeś wczoraj na spotkaniu z tym reżyserem?

(1.6) Jerzy nigdy nie był w wojsku.

(2.1) Telewizor jest zepsuty.

(2.2) Jutro będę jechał do Warszawy; mam nadzieję, że dojadę.

(2.4) Jerzy kupił był już samochód, kiedy odkrył, że ma on niesprawny alternator.

składnia:

(1.1) być + rzecz. w M.; przeczenie w czasie teraźniejszym: nie ma

(1.2) być + okolicznik; przeczenie w czasie teraźniejszym: nie ma

(1.3) być + przym./ims. w M.

(1.4) być + rzecz. w N.

(2.1) być + imiesłów przymiotnikowy

(2.2) być w czasie przyszłym + czas. w czasie przeszłym, być w czasie przyszłym + bezokolicznik

(2.4) być w czasie przeszłym + czas. w czasie przeszłym

kolokacje:

(1.2) być nad / pod / przed / za / …

(1.3) być do niczego

(1.4) być żołnierzem / lekarzem / modelarzem / miłośnikiem kina /…

(1.5) być na egzaminie / spotkaniu / weselu / …

(1.6) być w wojsku / harcerstwie / …

synonimy:

(1.1) istnieć

(1.2) znajdować się

antonimy:

(1.2) nie ma

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

(1.1) rzecz. byt

(1.2) czas. pobyć

związki frazeologiczne:

być ą i ę • to jest (tj.) • taka jest prawda • być na czasie • być na wylocie • być w opłakanym stanie • być w domu • być na nogach

etymologia:

Od XIV wieku; ogsłow. (por. czes. být, ros. быть, ukr. бути, słc. biti) z prasł. *byti z praindoeur. *bʰū-, *bʰeu-, *bʰeue- znaczącego pierwotnie 'rosnąć, dojrzewać', a potem 'stawać się, być'. Z tego samego praindoeur. rdzenia pochodzą litew. būti 'być', łot. būt 'być', st.ind. भवति bhávati, 'stawać się, zdarzać', łac. fui 'byłem' i futurus 'przyszły'.^[1]

uwagi:

Forma wielokrotna dla czynności powtarzalnych: bywać

(1) Częstym błędem osób uczących się polskiego jest stosowanie przymiotnika w narzędniku po być. Narzędnik stosuje się (nie w każdej sytuacji!) do rzeczownika lub przymiotnika z rzeczownikiem, ale nie do samego przymiotnika ani nie do imiesłowu przymiotnikowego. Porównaj:

On jest mrocznym rycerzem. (narzędnik)

On jest rycerzem. (narzędnik)

ale:

On jest mroczny. (mianownik)

(1.1-2) Do zaprzeczenia w czasie teraźniejszym używa się formy nie ma; zobacz też: nie być

tłumaczenia:

• albański: (1.1) jam; (1.2) jam; (1.3) jam; (1.4) jam; (1.5) jam; (1.6) jam
• alemański: (1.1) sii, si, siin, sinh, ŝchi
• amharski: (1.1) መሆን, ሆነ
• angielski: (1.1) be; (1.2) be; (1.3) be; (1.4) be; (1.5) be; (1.6) be
• arabski: (1.1) كان, وجد
• baskijski: (1.1) izan; (1.2) egon, izan; (1.3) izan; (1.4) izan
• białoruski: (1.1) быць
• bretoński: (1.1) bezañ
• bułgarski: (1.1) съм
• chiński standardowy: (1.1) 还有 (háiyǒu), 是 (shì), 有 (yǒu); (1.2) 在 (zài), 有 (yǒu); (1.4) 是 (shì), 成为 (chéngwéi)
• chorwacki: (1.1) biti
• czeski: (1.1) být
• dolnołużycki: (1.1) byś; (1.2) byś; (1.3) byś; (1.4) byś; (1.5) byś; (1.6) byś; (2.1) byś, czasem wordowaś; (2.2) byś
• duński: (1.1) være
• esperanto: (1.1) esti
• fiński: (1.1) olla
• francuski: (1.1) être
• goemai: (1.2) d’yem
• górnołużycki: (1.1) być
• gruziński: (1.1) ყოფნა
• hebrajski: (1.1) היה (1.3) ;היה (1.2) ;היה
• hiszpański: (1.1) ser, estar
• interlingua: (1.1) esser, ser
• irlandzki: (1.1) tá
• islandzki: (1.1) vera, verða; (1.2) vera, verða; (1.3) vera, verða; (1.4) vera, verða
• jaćwieski: (1.1) jestem irm, było wał
• japoński: (1.1) だ (da, nieformalnie), です (desu, formalnie)
• jidysz: (1.1) זײַן (zajn); (1.2) זײַן (zajn); (1.3) זײַן (zajn); (1.4) זײַן (zajn); (1.5) זײַן (zajn); (1.6) זײַן (zajn); (2.1) ווערן (wern); (2.2) וועל (wel)
• kabowerdeński: (1.1) sta
• kabylski: (1.1) ili
• kaszubski: (1.1) bëc
• kataloński: (1.1) ser, estar
• koreański: (1.2) 있다; (1.3) 이다
• litewski: (1.2) būti
• łaciński: (1.1) esse; (1.2) adesse; (1.3) esse
• łotewski: (1.3) būt
• nepalski: (1.1) हुनु (hunu)
• niderlandzki: (1.1) zijn, przest. wezen
• niemiecki: (1.1) sein; (1.2) sein, es gibt; (2.1) zależnie od sytuacji werden/sein; (2.2) werden
• nowogrecki: (1.1) είμαι
• osetyjski: (1.1) уын
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.?) jest: , być, jest: , był, była, było, byli, były: , nie było:  ,     , będzie:  ,    
• połabski: (1.1) boit
• portugalski: (1.1) ser; (1.2) estar
• rosyjski: (1.1) быть
• rumuński: fi
• słowacki: (1.1) byť
• słoweński: (1.1) biti
• staro-cerkiewno-słowiański: (1.1) бъіти (bŭĭti)
• starogrecki: (1.1) εἰμί
• suahili: (1.1) wa
• sycylijski: (1.1) èssiri
• szwedzki: (1.1) vara
• tai lue: ᦊᦴᧈ
• ukraiński: (1.1) бути
• wenedyk: (1.1) szer
• węgierski: (1.1) lenni
• wilamowski: (1.1) zaein, zȧjn, zajn; (1.2) zaein, zȧjn, zajn
• włoski: (1.1) essere

źródła:

1. Hasło „być” w: Izabela Malmor, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Szkolne PWN ParkEdukacja, Warszawa-Bielsko-Biała 2009, ISBN 978-83-262-0146-2.

być (język górnołużycki)

wymowa:

​^?/i

znaczenia:

czasownik

(1.1) być^[1]

odmiana:

(1.1) zob. Aneks:Język górnołużycki - odmiana czasownika być

przykłady:

(1.1) Jeho nan Franjo Broz běše Chorwat a jeho mać Słowjenka. → Jego ojciec Franjo Broz był Chorwatem a jego matka Słowenką^[2].

składnia:

kolokacje:

synonimy:

antonimy:

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

związki frazeologiczne:

etymologia:

uwagi:

źródła:

1. Siegfried Michałk, Enkliza w języku łużyckim, „Poradnik Językowy” nr 7/1957, s. 306.
2. Wikipedia.