جاوید نامہ

پس منظر

یہ کتاب دراصل علامہ اقبال دا افلاک دا خیالی سفر نامہ اے جس وچ انہاں دے راہبر مولانا رومی انہاں نو‏ں مخلتف سیاراں تے افلاک دی دوسری جانب (آں سوئے افلاک) دی سیر کرواندے نيں۔ اقبال نے اس کتاب وچ اپنے آپ نو‏ں زندہ رود دے نام تو‏ں متعارف کروایا اے۔ اس سفر وچ اوہ مختلف مشاہیر تے لوگاں تو‏ں ملتے نيں تے انہاں تو‏ں گفتگو کردے نيں تے انہاں دے خیالات دے بارے وچ جانتے نيں۔

جب ایہ کتاب شائع ہوئی تو عام طور اُتے سمجھیا جاندا سی کہ علامہ اقبال نے ایہ کتاب مشہور اطالوی شاعر دانتے دی کتاب ڈیوائن کامیڈی تو‏ں متاثر ہو دے لکھی اے، (جس دا اقبال نے خود وی اقرار کیتا اے) لیکن اسنو‏ں ڈیوائن کامیڈی دی نقل سمجھنا محض اک مغالطہ اے کیونکہ دانتے دے جدید یورپی محققین نے ثابت کیتا اے کہ دانتے دی اپنی کتاب واقعۂ معراج تے اس اُتے ملنے والی مختف احادیث تو‏ں متاثر ہو دے لکھی گئی تے انہاں دی نقل اے۔^[۲] انسانی (خیالی) معراج دا موضوع نو‏اں نئيں اے، سب تو‏ں پہلے قرونِ اولٰی دے ملحد نابینا شاعر ابوالعلا معری نے اس موضوع اُتے اک کتاب بعنوان "رسالۃ الغفران" لکھی تھی، پھر ابن عربی نے اینی مشہور کتاب "فتوحاتِ مکیہ" وچ اس دا ذکر کیتا اے، انہاں دے علاوہ مغلیہ دور دے اک صوفی غوث گوالیاری نے وی اس موضوع اُتے اک رسالہ لکھیا سی