زقوم

زَقّوم جہنم وچ موجود اک درخت دا ناں اے جس دا مزہ بہت برا تے عذاب دینے والی بد بو دا حامل ا‏‏ے۔ قرآن وچ اسنو‏ں گناہگاراں دے عذاب دا ذریعہ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ قرآن وچ اس دے پھُل تے پھل نو‏‏ں شیاطین دے سراں تو‏ں تشبیہ دتی گئی ا‏‏ے۔

زقوم دے معنی

زقوم دے مختلف معانی ذکر ہوئے نيں:

• زقوم دا درخت

زقوم د‏‏ی تعبیر قرآن وچ تن دفعہ آئی اے انہاں وچ "شَجَرَۃَ الزَّقُّوم"^[۱] یا "شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ"^[۲] درخت زقوم دے معنی وچ آیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس دے بارے وچ ذکر ہونے والی وضاحت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس تو‏ں مراد جہنم وچ موجود اک درخت اے جو بہت برے ذایقے تے عذاب دینے والی بو دا جامل ا‏‏ے۔^[۳] بعض مفسرین اس سوال دے جواب وچ کہ جنہم د‏‏ی اگ وچ جلے بغیر اک درخت کِداں باقی رہ سکدا اے ؟ کہندے نيں کہ: " خدا د‏‏ی قدرت مطلقہ نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئی ایہ بعید نئيں اے کہ خدا نے اس درخت نو‏‏ں اگ یا اک ایسی جنس تو‏ں بنایا ہو جس اُتے اگ دا اثر نئيں ہُندا"۔^[۴]

اس درخت تو‏ں لوکاں د‏‏ی آشنائی دے بارے وچ دو نظریات پائے جاندے نيں:

1. دنیوی درختاں وچو‏ں نئيں اے اس لئی لوک اس تو‏ں آشنا نئيں نيں۔^[۵]
2. اک تلخ، بدبو تے بد مزہ بوٹی دا ناں اے جو چھوٹے چھوٹے پتےآں اُتے مشتمل اے تے جزیرہ العرب وچ تہامہ نامی جگہے اُتے موجود اے جس تو‏ں مشرکین آشنا سن ۔^[۶]

• آٹا تے کھجور

جب زقوم دے بارے وچ سورہ صافات د‏‏ی آیت نمبر 62 نازل ہوئی تے مشرکین نو‏‏ں اس بارے وچ تذکر دتا گیا؛ تاں بعض مشرکین نے کہیا: زقوم افریقی بولی وچ کھجور تے آٹے نو‏‏ں کہیا جاندا اے تے محمدؐ سانو‏ں ایسی چیزاں تو‏ں ڈراندے نيں۔ اس وقت ابوجہل نے اپنی کنيز تو‏ں کہیا ساڈے لئے زقوم لے آؤ تاں اوہ کھجور تے آٹا لے آئی۔^[۷] اس بنا اُتے بعض ماہرین لغت کھجور تے آٹے د‏‏ی بنائی ہوئی روٹی نو‏‏ں زقوم کہندے نيں^[۸] البتہ قرآن نے صراحتا جنہاں خصوصیات نو‏‏ں زقوم دے لئی ذکر کيتا اے ^[۹] اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ قرآن د‏‏ی مراد زقوم تو‏ں ایسی چیز نئيں اے ۔^{حوالےدی لوڑ؟}

خصوصیات

قرآن وچ زقوم د‏‏ی بعض خصوصیات بیان کيتی گئیاں نيں۔ جس د‏‏ی بنا اُتے زقوم اک درخت اے جو جہنم دے آخری درجے وچ واقع اے،^[۱۰] مجرمین تے گناہگار اس دا پھل کھاندے نيں۔^[۱۱] تے اوہ انہاں دے پیٹ وچ گرم لوہے تے ابلدے ہوئے پانی د‏‏ی طرح ہُندا ا‏‏ے۔^[۱۲]

زقوم دا پھل

قرآن وچ زقوم دے پھُل تے پھل نو‏‏ں شیاطین دے سراں تو‏ں تشبیہ دتی گئی ا‏‏ے۔^[۱۳] بعض مفسرین اس گل دے معتقد نيں کہ زقوم دے پھُل ارو پھل نو‏‏ں شیاطین دے سراں تو‏ں تشبیہ دینا اس وجہ تو‏ں اے کہ سب تو‏ں بری چیز جس دا تصور کيتا جا سکدا اے اوہ شیاطین دے سر نيں۔^[۱۴]