Rassissem
From Wikipedia, the free encyclopedia
Rassissem è ina tenuta ubain ideologia, tenor la quala umans vegnan categorisads e giuditgads sco ‹razza› a basa da singulas caracteristicas exteriuras che laschan supponer ina tscherta provegnientscha. Las caracteristicas, da las qualas ins sa serva per cunfinar la razza – sco la colur da la pel, la statura u la lingua (e tut tenor er caracteristicas culturalas sco la vestgadira u usits) – vegnan consideradas sco facturs fundamentals e determinants areguard atgnadads ed abilitads umanas; perquai vegnan attribuidas a quellas valurs. Tut ils umans che correspundan il meglier pussaivel a las atgnas caracteristicas valiteschan rassists da princip sco superiurs, entant che tut ils auters vegnan discriminads sco inferiurs (savens a moda graduada). Cun talas teorias da las razzas, che duain apparentamain avair in fundament scientific, vegnivan e vegnan giustifitgadas diversas acziuns che stattan en cuntradicziun cun ils dretgs umans sco ch’els vegnan applitgads ozendi.
La noziun ‹rassissem› è sa furmada a l’entschatta dal 20avel tschientaner en la confruntaziun critica cun concepts politics che sa basavan sin teorias da las razzas. En teorias antropologicas areguard il connex tranter cultura e razza è la noziun ‹razza› per part er vegnida colliada cun la noziun etnologica/sociologica ‹pievel›.
Il rassissem na focusescha betg sin la percepziun subjectiva d’atgnadads d’ina gruppa, mabain metta en dumonda sia valur sco tala ed en il cas extrem schizunt il dretg d’existenza da quella. La discriminaziun rassistica emprova perquai da renviar a differenzas (projectadas) fenotipicas e, deducì da quai, persunalas.
Independentamain da sia provegnientscha po mintga uman esser pertutgà da rassissem. La Cunvegna internaziunala davart l’eliminaziun da mintga furma da discriminaziun da razza na differenziescha betg tranter discriminaziun da razza ed etnica. Ina chapientscha extendida da la noziun ‹rassissem› po er includer numerusas autras categorias. Umans cun pregiudizis rassistics discrimineschan auters pervi da talas appartegnientschas, il rassissem instituziunal refusa a tschertas gruppas avantatgs e prestaziuns u privilegescha auters. Teorias e musters d’argumentaziun rassistics servan a giustifitgar relaziuns da pussanza ed a mobilisar umans per intents politics. Las consequenzas dal rassissem tanschan da pregiudizis e discriminaziun sur la separaziun da las razzas, sclavaria e pogroms fin ad uschenumnadas ‹purificaziuns etnicas› e genocids.
Per sa distanziar da la noziun da razza fa la biologia umana ozendi be anc ina sutdivisiun (arbitrara) dals umans en populaziuns. En la biologia furma Homo sapiens la suletta spezia recenta, la quala na vegn ni sutdividida en ‹razzas› ni en sutspezias.
La noziun dal rassissem sa cuvra per part cun quella da l’ostilitad cunter ils esters (xenofobia) e na sa lascha per ordinari betg cunfinar precis da quel. Parts da las scienzas socialas fan però la differenza tranter xenofobia e rassissem.