Василий IV Шуйскай

Васи́лий IV Ива́нович Шу́йскай (1552 эрг.^[1], Алын Новгород, Нуучча саарыстыбата — балаҕан ыйын 12 1612, Гостынин, Речь Посполитая) — 1606 сыллаахтан 1610 сыллаахха диэри нуучча ыраахтааҕыта (Васи́лий IV Иоа́ннович)^[2]. Түөрт сыл ыраахтааҕылаабыта, устуоруктан үксүн оччо ахсарбат ыраахтааҕылара, ол эрээри кини наһаа уустук кэмҥэ бөрүстүөлгэ олорбутун ааҕыстахха, уһуннук олорбут диэххэ сөп, ыраахтааҕы буолаат, политическай утарылаһааччыларын өлөртөөбөтҕө, ыраах куораттарга бойобуодаларынан ыыталаабыта эмиэ кинини киһи быһыытынан характеристикалыыр.

Шуйскайдар диэн Рюриковичтартан төрүттээх кинээс ууһун бэрэстэбиитэлэ (Суздальлааҕы салаа). Онон Рюриковичтартан Арассыыйа бөрүстүөлүгэр олорбут бүтэһик ыраахтааҕы (үксүн бүтэһик Рюригынан 1598 диэри ыраахтааҕылаабыт Фёдор Иоаннович ыраахтааҕыны алҕас ааттыыллар). Ыраахтааҕыттан суулларыллан баран Польшаҕа билиэҥҥэ олорбута^[3].

Иван Шуйскай кинээс уонна Анна Фёдоровна иккис уоллара.

Буун уонна ыраахтааҕы буолуута

Шуйскай 1606 ыам ыйын 17 (27) буолбут өрө турууну көҕүлээбитэ уонна тэрийбитэ. Буун түмүгэр ыраахтааҕы Лжедмитрий I өлөрүллүбүтэ, Василий Шуйскай кини өлөр түгэнин көрбүтэ. Икки хоноот ыам ыйын 19 (29) күнүгэр, Шуйскай диэки буолааччылар кинини ыраахтааҕынан биллэрбиттэрэ. Норуот таларын кэтэспэккэ Василий Иванович кинээс былааһы бэйэтин илиитигэр ылбыта, уонна 1606 сыл бэс ыйын 1 (11) күнүгэр Василий Шуйскай Успенскай собуорга ыраахтааҕыга бэргэһэлэммитэ, сиэри-туому Новгород митрополита Исидор оҥорбута (атын дааннайынан митрополит Гермоген).

Сууллуута

Шуйскай норуокка өйөбүлү ылбатаҕа. Голицыннар, поляктар уо.д.а. бөрүстүөлгэ олоруон баҕалаахтар кинини түөрэҥнэтэллэрэ. 1608 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Лжедмитрий II сэриилэрэ Болхов анныгар ыраахтааҕы сэриилэрин үлтүрүппүттэрэ, бөрүстүөлү былдьаһааччы Москуба анныгар Тушино диэн дэриэбинэҕэ ордууламмыта, Мария Мнишек кинини билиммитэ. 1608 сыл бүтүүтэ ыраахтааҕы дойдуну кыайан хонтуруоллаабат буолбута, онон Швеция хоруолуттан көмө көрдүүргэ күһэллибитэ. Дойду үрдүнэн бурдук сыанатын үрдээбитин утары бууннар буолуталаабыттара. Польша хоруола Сигизмунд III Шуйскай шведтэри кытта сойууһун сөбүлээбэтэҕэ, бууннарынан туһанан сир ылан хаалыан баҕарбыта, сатаннаҕына нуучча бөрүстүөлүгэр да олоруон баҕарбыта. 1609 сыллаахха Смоленскайы осаадалаабыта. 1610 сыл олунньутугар Смоленскай анныгар илии баттаммыт докуомуоҥҥа Сигизмунд Москубаҕа королевич Владислав ыраахтааҕы буолуон сөбүн туһунан сөбүлэспитэ.

1610 сыл бэс ыйын 24 (от ыйын 4) күнүгэр Дмитрий Шуйскай сэриитэ Клушин анныгар Сигизмунд аармыйатыттан хотторбута. Лжедмитрий II сэриилэрэ Москуба анныгар иккистээн кэлбиттэрэ, Коломенскайга ордууламмыттара. Онтон Москубаҕа Захарий Ляпунов салалталаах буун буолбута. Ол түмүгэр 1610 сыл от ыйын 17 (27) күнүгэр Василий IV Иванович Шуйскай бөрүстүөлтэн суулларыллыбыта, манастыырга хаайыллыбыта.

Кириитикэ, алҕастара

Сорох устуоруктар этэллэринэн алҕастара маннык:

• Ыраахтааҕы буолаат, Лжедмитрий I диэки буолбут дьону өлөртөөбөтөҕө, кэлин ол дьон кинини утары бууннары тэрийиигэ төһүү күүс буолбуттара. Бу оччотооҕу тыйыс кэмҥэ дьикти көстүү этэ.
• Лжедмитрий II Москуба анныгар кэлбитигэр Швецияны кытта сойуустаспыта, бу Новгороду сүтэриигэ тиэрдибитэ. Атын өттүттэн көрдөххө, атыннык дьаһанар да кыаҕа суох курдуга, алдьархай буоллаҕына чугас ыалгыттан көмө көрдүүргэр тиийэҕин, төһө да ол кутталлааҕын үрдүнэн.
• Инитин Дмитрий Шуйскайы аармыйа баһылыгынан туруорбута, кини мөлтөх военачальник этэ. Ол эрээри, уустук кэмҥэ бииргэ төрөөбүккэр эрэммэтэххинэ, кимиэхэ эрэниэххиний? — дииллэр чинчийээччилэр.