Жорницкая Мария Яковлевна

Жорницкая Мария Яковлевна (кэргэннэниэн иннинээҕи араспаанньата Ицкинзон эбэтэр Ицикзон, 24.08.1921—06.09.1995) — балет артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. Саха үҥкүүтүн чинчийээччи, устуоруйа билимин хандьыдаата; киинэ артыыһа.

Жорницкая Мария Яковлевна

Олоҕун олуктара

• 1921 сыллаахха атырдьах ыйын 24 күнүгэр Днепропетровскай куоракка төрөөбүтэ.
• 1936—1940 сс. — Киев опера уонна балет Академическай театырын иһинэн балет техникумыгар үөрэммитэ.
• 1940—1941 сс. — опера уонна балет театырын артыыһа.
• 1941—1944 сс. — көһө сылдьар Ленинградтааҕы кэнсиэртиир бюро опереттатын ансаамбылыгар балет солистката. 1942 сыллаахха сайын бу ансаамбыл «Первая пятилетка» борокуотунан Дьокуускайга гастроллуу кэлбит. Бу саҕана Мария Ицикзон 22 саастааҕа. Испанскай үҥкүүнү үҥкүүлүүрүн, кэннинэн кэдэйэн муостаҕа сытар роза сибэккини ытыран ыларын туһунан ахтыылар бааллар. Ансаамбыл Дьокуускайга икки сыл буолбут. Бу кэмҥэ манна үлэлии сылдьар биир дойдулааҕын Ефим Жорницкайы кытта билсэр. Бэйэтин ахтыытыгар бу сылларга Дьокуускайга музыка-вокал кэллэктиибин иһинэн педагог-балетмейстер Иван Каренин салалталаах балетнай труппа баарын билэн, урукку сыаркап дьиэтигэр баар тыйаатырга ол оҕолору көрбүтүн, уонна сөхпүтүн туһунан баар^[1]:

Когда я пришла в здание бывшей церкви, увидела стоящих у станка девочек и одного мальчика. Никогда не предполагала, что на краю света, на вечной мерзлоте есть балетная труппа

• 1944—1945 сс. — Красноярскай кыраай музыкальнай комедияҕа театырын балетын солистката.
• 1945—1948 сс. — Дьокуускайдааҕы музыкальнай театр-студия балетын солистката. 1947 сыллаахха "Сир симэҕэ" диэн саха бастакы балетыгар Тимир Дьигилик удаҕан баартыйатын үҥкүүлээбитэ.
• 1948—1952 сс. — салаа лаборана.
• 1952—1956 сс. — старшай лаборант.
• 1955 с. — Дьокуускайдааҕы педагогическай институту бүтэрбитэ.
• 1958—1970 сс. — тыл, литература уонна история Институтын младшай научнай үлэһитэ.
• 1965 с. — история билимин кандидатыгар «Народные танцы Якутии» тиэмэҕэ диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.
• 1970 сылтан — Россия билимин Академиятын этнологияҕа уонна антропологияҕа Институтыгар старшай научнай үлэһит.
• 1995 сыллаахха балаҕан ыйын 6 күнүгэр олохтон барбыта.

М.Я. Жорницкая — сахалар, эбээннэр, эбэҥкилэр, юкагирдар, чукчалар уонна Саха Сиригэр олорор төрүт олохтоох нууччалар олохторун-дьаһахтарын, культуураларын уонна үҥкүүлэрин туһунан элбэх матырыйаалы хомуйбута; 200-кэ Саха Сирин омуктарын үҥкүүлэрин культуураларын үөрэтиигэ сыһыаннаах научнай үлэлэри суруйбута.

Кэргэнэ Ефим Жорницкай сэрии кэмигэр Алсиб аэродромнарын туттарбыт, Саха сиригэр дойдуга бастакыннан тимирдээх бетон баҕаналарга дьиэлэри туттарбыт аатырбыт тутааччы этэ. Уоллара Марк 2024 с. Дьокуускайга олорорун туһунан бырабыыталыстыба бэрэстээтэлин солбуйааччы К. Бычков ыстатыйатыгар суруллар^[2].

Сүрүн үлэлэрэ

• «Народные танцы Якутии» (М., 1966) - монография.

Кинигэлэрэ

• «Якутские танцы» (Якутск, 1956).
• «Четыре якутских танца» (Якутск, 1960).
• «Северные танцы» (М., 1970).
• «Хореографическое искусство коренного населения Северо-востока Сибири» (М., 1983).

Ыстатыйалара

• «Осуохай – якутский народный танец» (Кн.: Танцы народов СССР. – Вып. 4. – М., 1956).
• «М.Н. Жирков» (Научные сообщения. – Вып. 2. – Якутск, 1958).
• «О якутском балете» (Кн.: Якутия под знаменем Октября. – Якутск, 1967).
• «Некоторые вопросы культурного строительства в северных районах ЯАССР» (Кн.: Экономика и культура народов Севера Якутии. – М., 1968).
• «Опера «Нюргун Боотур» и балет «Полевой цветок»: К 20-летию первых постановок (Календарь знаменательных и памятных дат ЯАССР. – Якутск, 1968).
• «Из опыта изучения традиционных танцев народов Якутии» (Сб.: Массовость и мастерство. – М., 1966).
• «Якуты» (Ежегодник. Расы и народы. – Вып. 16. – М., 1986. – С. 202–212).

М.Я. Жорницкая туһунан

• Барашков И. Достойная работа о якутских танцах // Кыым. – 1956. – Ахсынньы 14 к. – Рец. на кн.: «Якутские танцы». – Якутск, 1956.
• Алексеев Н. Якутские танцы // Соц. Якутия. – 1957. – 31 мая.
• Авдеева Ф. Книга о якутских танцах. О книге М.Я. Жорницкой «Четыре якутских танца» // Соц. Якутия. – 1960. – 17 июня.
• Алексеев Н. Народные танцы Якутии // Советская этнография. – 1968. – № 2. – С. 165–167. – Рец. на кн.: «Народные танцы Якутии». – М., 1966.
• Устинова Т. В поисках новых жемчужин. Люди искусства // Соц. Якутия. – 1969. – 20 апр.
• Сведения о деятельности М.Я.Жорницкой // Вопросы историографии и источниковедения Якутии. – Якутск, 1971. – С. 44.
• Очерки советской историографии Якутии. – Якутск, 1976. – С. 144, 161, 229.
• Библиографический указатель. Издание Якутского филиала СО АН СССР 1973–1982. – Якутск, 1983. – С. 143, 245, 387, 435, 471, 629, 949.
• Очерет Л. Наука о житье-бытье // Неделя. – 1984. – № 49. — 3 дек.
• Омельчук А. Интервью с М.Жорницкой // Тюменская правда. – 1984. – 16 дек.
• Никитин П. Мастера якутской сцены. – Якутск, 1985. – С. 132–133.
• Петросян Э.Х., Хачатрян Ж.К. Рец. на кн. Жорницкой М.Я. Народное хореографическое искусство коренного населения Северо-востока Сибири // Советская этнография. – 1986. – N 1. – С. 144–146.
• Материалы к библиографии // Культура малочисленных народов Крайнего Севера СССР / Сост. канд. филол. наук Е.Кузакова. – М., 1991. –С. 58–81.
• Батьянова Е.П. Памяти М.Я. Жорницокой // Этнографическое обозрение. — 1996. — № 2. — С. 182—185.
• Список основных трудов к. и. н. М.Я. Жорницкой // Там же. — С. 186—189.

Сигэлэр

• Биобиблиографический справочник Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 4 күнүгэр.