Коррика

Коррика (баск. Korrika - сүүрүү) — Бааскилар дойдуларыгар хас икки сыл аайы ыытыллар бааскалар тылларын өйүүргэ анаммыт эстафета. Эстафетаны бааскилар тылларын үөрэтэр AEK диэн тэрилтэ тэрийэр. Бу тэрээһин аан дойдуга тылы өйүүр тэрээһиннэртэн саамай улаханнарын ахсааныгар киирэр,^[1][2][3] 2017 сыллаахха сүүрбүт сирдэрин устата 2557 килэмиэтир буолбут,^[4][5] 11 хонук түүннэри-күнүстэри тохтообокко сүүрбүттэр. Коррика сүрүн соруга харчы хомуйуу буолан баран, ону таһынан бааскалар тылларын өйүүргэ, тарҕатарга сүрдээх улахан төһүү буолар.^[6]

15-с Коррика. Соралузе диэн куорат аттыгар. 

16-с Коррика 1942-с килэмиэтиригэр 

18-с Коррика суола

Бу тэрээһини уонна AEK тэрилтэни бааскалар тылларын туруулаһар дьон төр;ттээбиттэрэ.^[7] Билигин бырааһынньык икки сылга биирдэ саас ыытыллар, 2017 сылга 20-с төгүлүн ыытылынна.

Тэрээһин төрүөтэ

Бааскалар тыллара уустук балаһыанньалаах. ЮНЕСКО этэринэн, бу тыл сүтэр кутталлаах.^[8] Бааскалар тыллара бу тэрээһин ыытыллар сиригэр барытыгар официальнай статустаах буолбатах.^[9] Ол эрээри бу куоталаһыыта суох үөрүүлээх эстафета бааскалар олорор сирдэринэн барытынан икки нэдиэлэ тухары ааһар.^[10]

40 сыл тухары былааска олорбут Франко диктатууратын кэмигэр бааскалар тыллара көйгөтүүгэ сылдьыбыта.^[11] Атын тылынан сатаан саҥарбат, Бааска тылынан эрэ саҥарар дьону Испания бэлииссэйэтэ эппиэккэ тардар этэ. Тыл сайдыыны харгыстыыр диэн буолара. Оскуолаҕа бааска тылынан саҥарбыт оҕону буруйдууллара, ону ааһан сороҕор таһыйаллара.^[12] Лингвистэр үгүстэрэ билиҥҥи бааскалар тыллара сүтэр туруктаммытыгар Испания уонна Франция бырабыыталыстыбалара буруйдаахтарын билинэллэр.^[13]

Тыл сүтэн эрэриттэн дьаахханан сорох дьон тыл өйүүр кистэлэҥ тэрилтэлэри тэрийэн барбыттара.^[14] Соторутааҕыта тэриллибит Бааскалар хамсааһыннара тылы сөргүтэргэ үлэлиир дьону AEK диэн тылы үөрэтэр ассоциацияҕа түмпүтэ. Диктатуура бүтээтин кытта, тыл кыһалҕатын көтөҕөргө аналлаах саамай күүстээх тэрээһининэн Коррика буолбута. Кини сүрүн идиэйэтэ дьон санаатын тылы билэр эрэ дьоҥҥо буолбакка, атын дьоҥҥо барытыгар киэҥник тиэрдии буолбута.^[15] Бастакы сүүрүү, төһө да "акаары быһыы" диэн үөхпүттэрин үрдүнэн Оньяти диэн сиртэн 1980 сыл сэтинньи 29 күнүттэн саҕаланан Бильбао куоракка ахсынньы 7 күнүгэр ситиһиилээхтик түмүктэммитэ.

Тэрийии уонна процедуралара

Коррика үксүн уон хонук устата буолар. Бастакы Коррика 1980 сыллаахха буолуоҕуттан сырыы аайы суолун уларыта сылдьар, тэрийээччилэр маршрутун бааскалар олорбут сирдэринэн барытынан ааһар гына сатыыллар. Сүүрүү отой тохтообокко түүннэри барар, тэрээһиҥҥэ ортотунан 600 000 киһи кыттар.^[16]

Бааскалар тылларын өйүүргэ анаан суол хас биирдии килэмиэтирин биир киһиэхэ эбэтэр тэрилтэҕэ атыылыыллар. Атыылаһааччы ол суол быстыҥын тухары холуонна иннигэр сүүрэр.^[17] Ол киһи бааскалар былаахтарынан (ол былааҕы икуррина диэн ааттыыллар) киэргэтиллибит мас эстафетаны аныгыскы киһиэхэ биэриэхтээх. Бастакы эстафета маһын  Remigio Mendiburu диэн киһи оҥорбут, ол мас Сан-Себастьян куорат San Telmo түмэлигэр, харалла сытар.^[18] Билигин туттуллар мастарын скульптор Juan Gorriti оҥорбут. Сырыы аайы ол мас иһигэр кистэлэҥ сурук угаллар эбит, ол суругу Коррика бүтүүтүгэр тыһыынчанан киһи туппут маһыттан ылан үөрүүлээх быһыыга-майгыга ааҕан биэрэллэр. Коррика килэмиэтирин "атыылаһар" - ол аата бааскалар тылларын өйүүр - сүрдээх хайҕаллаах көстүү быһыытынан ааҕыллар.

Маһы тутан иһэр киһи кэнниттэн былакаат тутан иһээччилэр сүүрэллэр. Бу былакаакка коррика аайы уларыйар домох (девиз) суруллар. Сүүрүү туох да эккирэтиитэ, сырсыыта суох наһаа көхтөөх, үөрүүлээх-көтүүлээх быһыыга-майгыга барар. Хас биирдии коррика туһунан ырыалаах буолар, ол ырыаны биллиилээх дьон коррикаҕа анаан суруйаллар.^[19] Бу сүүрүү буолбут кэмигэр Баски тылын өйүүргэ элбэх тэрээһиннэр ыытылыннылар,^[20] тэрээһини барытын Баски тылын акадьыамыйата өйүүр.

Буолар сыллара

Хас биирдии Коррика тэриллиэҕиттэн араас сирдэринэн ааһар (суола сырыы аайы уларыйар), бэйэтэ туспа домохтоох уонна ырыалааах.^[21]

Нүөмэрэ	Күнэ-ыйа	Суола	Домоҕо (Дэбииһэ)	Ырыата
1	1980: Сэтинньи 29 - Ахсынньы 7	Oñati-Bilbao	Zuk ere esan bai euskarari	Xabier Amuriza[22]
2	1982: Ыам ыйын 22 - 30	Iruñea-Donostia	AEK, euskararen alternatiba herritarra and Korrika, herriaren erantzuna euskararen alde	Akelarre[23]
3	1983: Ахсынньы 3–11	Baiona-Bilbao	Euskaraz eta kitto!	Egan[24]
4	1985: Ыам ыйын 31 - Бэс ыйын 9	Tardets-Iruñea	Herri bat, hizkuntza bat!	Lontxo Aburuza[25]
5	1987: Муус устар 3–12	Hendaye-Bilbao	Euskara, zeurea	Oskorri[26]
6	1989: Муус устар 14–23	Iruñea-Donostia	Euskara Korrika eta kitto and Euskal Herriak AEK	Xanti eta Maider[27]
7	1991: Кулун тутар 15–24	Gasteiz-Baiona	Korrika euskara, euskaraz Euskal Herria	Irigoien Anaiak and Mikel Erramuspe[28]
8	1993: Кулун тутар 26 - Муус устар 4	Iruñea-Bilbao	Denok maite dugu gure herria euskaraz	Tapia eta Leturia[29]
9	1995: Кулун тутар 17–26	Donibane Garazi - Gasteiz	Jalgi hadi euskaraz	Maixa eta Ixiar, Alex Sardui, Kepa Junkera[30]
10	1997: Кулун тутар 14–23	Arantzazu - Bilbao	Euskal Herria Korrika!	Gozategi[31]
11	1999: Кулун тутар 19–28	Iruñea - Donostia	Zu eta ni euskaraz	Joxe Ripiau[32]
12	2001: Кулун тутар 29 - Муус устар 8	Gasteiz - Baiona	Mundu bat euskarara bildu	Fermin Muguruza[33]
13	2003: Муус устар 4–13	Maule - Iruñea	Herri bat geroa lantzen	Mikel Laboa and Ruper Ordorika[34]
14	2005: Кулун тутар 10–20	Orreaga - Bilbao	Euskal Herria euskalduntzen. Ni ere bai!	Afrika Bibang[35]
15	2007: Кулун тутар 22 - Муус устар 1	Karrantza - Iruñea	Heldu hitzari, lekukoari, elkarlanari, euskarari, herriari	Niko Etxart and El Drogas[36]
16	2009: Кулун тутар 26 - Муус устар 5	Tudela - Gasteiz	Ongi etorri euskaraz bizi nahi dugunon herrira!	Betagarri[37]
17	2011: Муус устар 7–17	Trebiñu - Donostia	Maitatu, ikasi, ari... Euskalakari	Gose[38]
18	2013: Кулун тутар 14–24	Andoain - Baiona	Eman Euskara Elkarri	Esne Beltza[39]
19	2015: Кулун тутар 19–29	Urepele - Bilbao	Euskahaldun	Various artists[40]
20	2017: Кулун тутар 30 - Муус устар 9	Otxandio - Iruñea	Bat Zuk	Various artists[41]

Үтүктүү

Корриканы үтүктэн Европа дойдуларыгар элбэх майгынныыр тэрээһиннэр ыытыллар буолбуттар:

• Ar Redadeg Бретань Brittany (2008 сыллаахтан)^[42]
• Correllengua, Каталония (1993 сыллаахтан)
• Correlingua Галисия (1997 сыллаахтан)^[43]
• Corsa d'Aran Валь д'Аран (1993 сыллаахтан)^[44]
• Ras yr Iaith Уэльс (2014 с. саҕаламмыт)
• Rith Ирландия (2010 сыллаахтан)^[45]

Быһаарыылар