Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана диэн ордук үрдүк Саха Өрөспүүбүлүкэтин дуоһунастаах сирэйэ. Өрөспүүбүлүкэ исполнительнэй былааһы сүгэр. Соруогун уһуна — 5 сыл. 2014 муус устарыгар диэри — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ^[1].

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханы штандара.

Билигин дуоһунаска олорор — Николаев Айсен Сергеевич.

Устуоруйа

1990 сыллаахха, балаҕан ыйын 27 күнүгэр, Саха АССР судаарыстыбынай суверенитетын декларацията таҕыспыта. 1991 сыллаахха, олунньу 26 күнүгэр Саха АССР сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Саха АССР судаарыстыбынай статуһун туһунан сокуну тааһарбыта. Бу сокуон Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт сокуонун тахсыаҕын илигинэ, Саха Сирин Арассыыйа састаабыгар сувереннай өрөспүүбүлүкэ статуһун туруорбута^[2].

1991 сыллахха, алтынньы 17 күнүгэр, Саха АССР бэрэсидьиэнэ диэн дуоһунас баар буолбута^[3].

1991. Бастакы быыбардар

1991 сыллаахха, ахсынньы 20 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин быыбардара буолбуттара. Бастакы быыбардарга икки эрэ хандьыдаат кыттыбыта. Итиннэ Михаил Николаев кыайбыта^[3][4].

Быыбар-1991

Хандьыдаат	Хаартыска	%
Николаев Михаил Ефимович		76,7%
Черов Иван Данилович		7,3%
«Барыларыттан ураты»		16%

1996. Иккис быыбардар

1996 сыллаахха, ахсынньы 22 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин быыбардара буолбуттара. Быыбардарга 5 хандьыдаат кыттыбыта. Итиннэ Михаил Николаев кыайбыта^[3][5].

Быыбар-1996

Хандьыдаат	Хаартыска	%
Николаев Михаил Ефимович		58,96%
Алексеев Артур Николаевич		25,46%
Архипов Николай Егорович		11,84%
Осипов Прокопий Дмитриевич
Санников Михаил Семенович
«Барыларыттан ураты»		3,74%

2001 — 2002. Үһүс быыбардар

2001 сыллаахха, ахсынньы 23 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин быыбардара буолбуттара. Бастакы туурга 7 хандьыдаат кыттыбыта. Иккис туур 2002 сыллаахха, тохсунньу 13 күнүгэр Вячеслав Штыров кыайбыта^[3].

Быыбар-2001. Бастакы туур

Хандьыдаат	Хаартыска	%
Штыров Вячеслав Анатольевич		45,54%
Тумусов Федот Семенович		17%
Борисов Спартак Степанович		29,75%
Максимов Афанасий Степанович
Санников Михаил Семенович
Филиппов Василий Васильевич
Шипков Руслан Юрьевич
«Барыларыттан ураты»		7,71%

Быыбар-2002. Иккис туур

Хандьыдаат	Хаартыска	%
Штыров Вячеслав Анатольевич		59,25%
Тумусов Федот Семенович		34,59%
«Барыларыттан ураты»		3,89%

2006 уонна 2010 сыллаахха быыбардар буолбатахтара. Сокуон быһыытынан Ил Түмэн бэрэсидьиэннэри быһаарар этэ.

2014. Төрдүс быыбардар

2014 сыллаахха, балаҕан ыйын 14 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын быыбардара буолбуттара. Итиннэ 5 хандьыдаат кыттыбыта. Быыбар түмүктэринэн Егор Борисов кыайбыта^[3][6].

Быыбар-2014

Хандьыдаат	Хаартыска	%	Партията
Борисов Егор Афанасьевич		58,79%	«ЕР»
Березкин Эрнст Борисович		29,49%	«Гражданская Платформа»
Губарев Виктор Николаевич		5,31%	«КПРФ»
Максимов Владимир Юрьевич		1,34%	«РППС»
Парахин Гаврил Павлович		3,19%	«ЛДПР»

2018. Бэһис быыбардар

2018 сыллаахха, балаҕан ыйын 9 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын досрочнай быыбардара буолбуттара. Итиннэ 4 хандьыдаат кыттыбыта. Быыбар түмүгүнэн Айсен Николаев кыайбыта^[3][7][8].

Хандьыдаат	Хаартыска	%	Партията
Богданов Владимир Николаевич		6,58%	«СР»
Губарев Виктор Николаевич		12,03%	«КПРФ»
Николаев Айсен Сергеевич		71,40%	«ЕР»
Парахин Гаврил Павлович		6,22%	«ЛДПР»

2023. Алтыс быыбардар

2023 сыллаахха, балаҕан ыйын 8, 9 уонна 10 күннэригэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын быыбардара буолбуттара. Итиннэ 4 хандьыдаат кыттыбыта. Быыбар түмүгүнэн Айсен Николаев кыайбыта^[3][9].

Хандьыдаат	Хаартыска	%	Партията
Борисов Игорь Алексеевич		2%	«Арассыыйа Коммуниистара»
Губарев Виктор Николаевич		26%	«КПРФ»
Николаев Айсен Сергеевич		58%	«ЕР»
Парахин Гаврил Павлович		4%	«ЛДПР»

Ил Дарханнар тиһиктэрэ

№	Хаартыска	Аата	Олорбут кэмэ	Срок	Болномуочуйа		Быыбар
					Саҕаланыыта	Бүтүүтэ	Партията	Түмүк
1		Николаев Михаил Ефимович	1937 — 2023	Бастакы	1991, ахсынньы 20 күнэ	1996, ахсынньы 21 күнэ	—	76,7%
				Иккис	1996, ахсынньы 21 күнэ	2002, тохсунньу 21 күнэ		58,96%
2		Штыров Вячеслав Анатольевич	төр. 1953	Бастакы	2002, тохсунньу 21 күнэ	2007, тохсунньу 22 күнэ	—	45,54% (I туур), 59,25% (II туур)
				Иккис	2007, тохсунньу 22 күнэ	2010, ыам ыйын 31 күнэ	«ЕР»	—
ВРИО		Борисов Егор Афанасьевич	төр. 1954	—	2010, ыам ыйын 31 күнэ	2010, бэс ыйын 27 күнэ	«ЕР»	—
3		Борисов Егор Афанасьевич	төр. 1954	Бастакы	2010, бэс ыйын 27 күнэ	2014, балаҕан ыйын 14 күнэ	«ЕР»	—
				Иккис	2014, балаҕан ыйын 14 күнэ	2018, ыам ыйын 28 күнэ		58,79%
ВРИО		Николаев Айсен Сергеевич	төр. 1972	—	2018, ыам ыйын 28 күнэ	2018, балаҕан ыйын 9 күнэ	«ЕР»	—
4		Николаев Айсен Сергеевич	төр. 1972	Бастакы	2018, балаҕан ыйын 9 күнэ	2023, балаҕан ыйын 10 күнэ	«ЕР»	71,40%
				Иккис	2023, балаҕан ыйын 10 күнэ			58%